مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل شیراز در مجموعه بناهای زندیه، در کنار بازار وکیل و حمام وکیل در مرکز این شهر قرار دارد.

Vakil Mosque
Building in Shiraz, Iran
The Vakil Mosque is a mosque in Shiraz, southern Iran, situated to the west of the Vakil Bazaar next to its entrance. Wikipedia
Address: فارس، شیراز، طالقانی
Opened: 1773
Architectural style: Islamic architecture
Owner: Fars Cultural Heritage and Tourism Organization
Municipality: Shiraz County

Province: Fars Province

این بنا یکی از بناهای زیبا و بسیار مستحکم دوره زندیه می‌باشد که از لحاظ هنری و معماری دارای اهمیت زیادی است، این مسجد بدستور کریم خان زند ساخته شده‌است. طرح این مسجد دو ایوانی بوده و دارای دو شبستان جنوبی و شرقی است.

شبستان جنوبی با ستون‌های سنگی یکپارچه و مارپیچ از شاخصه‌های معماری ایرانی واز مناطق دیدنی این مسجداست که دارای ۴۸ ستون سنگی یکپارچه می‌باشد.
مساحت این شبستان در حدود ۵ هزار متر مربع است و منبر چهارده پله‌ای یکپارچه از سنگ مرمر از زیبائیهای قسمت شبستان می‌باشد. گویند به فرمان کریم خان این سنگ از مراغه به شیراز آورده شد.

در سمت شمال مسجد طاق بلند و مهمی ساخته شده که به طاق مروارید معروف است و در دور این طاق با قلم درشت و خط ثلث عالی یکی از سوره‌های قرآن به صورت هلالی نوشته شده‌است.

این مسجد بر طبق بافت معماری سنتی این مرز و بوم در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته و هماهنگی زیبایی را در پیوند دین و دنیا، بوجود آورده‌است. کاشی کاری صحن و ایوان‌های شمالی و جنوبی نیز بسیار زیبا و از انواع هفت رنگ و معرق می‌باشد.

مسجد وکیل در سفرنامه به سوی اصفهان پیرلوتی این گونه معرفی شده‌است:

“امروز خوشبختانه موفق شدم وارد مسجد کریم خان شوم بی شبهه اگر مدتی در این جا بمانم به همه محل‌هایی که دخول به آنها اکنون به طور کامل برایم ممنوع است، وارد می‌شوم. مردم این شهر نسبت به من بسیار ملایم و مهربانند. خطوط و نقوش معماری مسجد، ساده و بی آلایش است، ولی در همه جا، میناکاری و رنگ‌های سبز و قرمز دیده می‌شود و این تجمل به حد افراط رسیده‌است هیچ قسمتی از دیوار را نمی‌توان یافت که به دقت میناکاری نشده باشد. اکنون در کاخی لاجوردین و فیروزه فام هستیم.”

 

---

 

مسجد وکیل، شيراز
اين بنا در نزديکي باغ و عمارت موزه پارس و مغرب بازار وکيل واقع گرديده و يکي از زيبا ترين و مستحکمترين مساجدي است که بعد از دوره صفوي در ايران ساخته شده و از نظر ويژگي هاي معماری و خاصه هنر حجاری که درساختمان مسجد به کار رفته ، درخور توجه و مطالعه است .

ساخت اين مسجد به همراه ديگر بناهاي مجموعه وکيل- بازار، حمام، آب انبار- به فرمان کريم خان زند آغاز شد و در سال1187ه-. ق به اتمام رسيد و در دوره هاي بعد به علت صدماتي که در اثر زلزله و گذشت زمان حادث شده بود، تعمير، مرمت و تجديد تزيينات گرديد؛ به طوري که عمده تزيينات کاشيکاري آن در حال حاضر مربوط به دوره فتحعلي شاه و ناصرالدين شاه است .

در دوره اخير نيز تعميراتي ضروري در بناي مسجد صورت گرفته است . بناي مسجد در مساحتي حدود 11 هزار متر مربع ساخته شده و مشتمل بر بخش هاي ذيل است : سردر مجلل، صحن، ايوان هاي شمالي و جنوبي، شبستان جنوبي و شرقي، رواق هاي شرقي و غربي و حياط کوچک کناري . ورودي اصلي مسجد در سمت شمال و از طريق سردر مجلل و بزرگي به ارتفاع 20 و عرض 14 متر است که با تزيينات کاشيکاري و مقرنس بندي زير طاق و طاقنماهاي اطراف و ازاره سنگي نماسازي و تزيين شده است .

در ورودی ، دو لنگه است و از قطعات چوب بسيار ضخيم – هر لنگه به عرض و طول 8×3 متر- ساخته شده است . بعد از ورودي، دالاني قرار گرفته که از طريق آن به وسيله دو راهرو به صحن مي توان رسيد .

ديواره هاي دالان با کاشی هفت رنگ، و سقف آن با کاشي معرق با نقوش گل و بوته و خطوط اسليمی پوشش يافته است . صحن مسجد، مربع و به طول و عرض60 متر، در ميان دارای حوضی زيبا به طول و عرض 5×40 متر است .

اين حوض با استفاده از قطعات بزرگ سنگ ساخته شده است . صحن مسجد با قطعات سنگي فرش شده است . در اضلاع جنوبي و شمالي صحن، در وسط، ايواني بزرگ و در اطراف آنها هشت طاق – در هر طرف ايوان ، چهار طاق- ساخته شده است . در اضلاع شرقي و غربي صحن، در هر سمت، 11 دهنه طاق و در پشت آنها، رواقي به عرض 5 متر ساخته شده است . سطوح ايوان ها و طاق ها با کاشي هاي معرق و خشتي مزين شده و ازاره هاي آنها به ارتفاع 5/1 متر با سنگ پوشش يافته است و روي آنها حجاري هاي زيبايي دارد . ايوان شمالي صحن که به طاق مرواريد شهرت دارد، 12 متر عرض، 4 متر عمق و 20 متر ارتفاع دارد و بر بالاي آن، دو گلدسته ساخته شده است . ازاره ايوان با سنگ هاي حجاري شده و منقوش پوشش يافته و بالاتر از آن، با کاشي هاي هفت رنگي با نقوش گل و بوته، اسليمي و ترنج تزيين شده است . در اضلاع ايوان، درگاه هايي به سمت رواق و دالان ورودي وجود دارد .

اين ايوان داراي دو کتيبه به خط ثلث سفيد بر زمينه لاجوردي روي کاشي خشتي است . کتيبه اول در زير طاق رومي ايوان، متضمن آيات قرآني و عبارت ذيل است که به خط نستعليق در پايان کتيبه نوشته شده است :

” الحمدلله الذي شرفني بکتابة من کتيبه هذا البيت الجامع و انا المذنب عبدالعلي يزدي اشرف محمودي” .

کتيبه دوم بر بالاي اضلاع ايوان دورادور گرديده و متضمن نام فتحعلي شاه، نام خطاط ميرزا حسين بن محمد شريف حکاک- و تاريخ 1243 هجري است .

ايوان جنوبي، قرينه ايوان شمالي است و در ازاره با سنگ هاي حجاري شده با نقوش زيبا و در ديواره ها با کاشي هفت رنگ تزيين شده است . روي جرزهاي ايوان، مجالس چندي با کاشي هاي هفت رنگ کار شده و طرفين آنها را با کاشيکاري معرق زينت داده اند .

در اين ايوان نيز دو کتيبه مربوط به دوره فتحعلي شاه به تاريخ هاي 1243 و 1244 هجري نصب شده است .

در پشت سر اين ايوان، شبستان بزرگ و بسيار زيبايي به ابعاد 36×75 متر( در بعضي منابع، 50×100متر ذکر شده) واقع شده که پوشش چشمه طاق آن بر روي 48 ستون يکپارچه سنگي قرار گرفته است . ستون ها به صورت 4 رديف 12 تايي قرار گرفته اند . ارتفاع ستون ها، 5 مترو قطر آنها 80 سانتي متر است که به طرز بسيار جالبي با پايه و سرستون تزييني و ساقه مارپيچ بصورت يکپارچه تراشيده و حجاري شده اند . کف شبستان با تخته سنگ هاي مسطح فرش شده و ازاره هاي آن به ارتفاع 5/1 متر با سنگ پوشش يافته است .

سطوح پوشش طاق و گنبد بنا آجري است؛ به غير از دهانه مرکزي که از ورودي آغاز و به محراب ختم مي شود و سقف آن با کاشي هاي معرق به زيبايي مزين شده است . محراب بنا در انتهاي اين دهانه واقع گرديده و داراي ازاره سنگي و سطوح کاشيکاري و مقرنس کاری است .

دورتادور محراب، کتيبه اي قرآني به خط ثلث سفيد بر زمينه کاشي لاجوردي، مورخ 1044ه-. ق است .

در خصوص اين تاريخ که با تاريخ ساخت مسجد مطابقت ندارد، نظريات مختلفي اظهار شده است:

از آنجا که کاشيکاري محراب تعمير شده، احتمالا عدد 2 آن که جايگزين عدد صدگان مي شود، افتاده است؛ ديگر اينکه محراب مربوط به بناي مسجدي از دوره صفويه است که قبلا در اين مکان وجود داشته يا اينکه مربوط به بناي ديگري بوده که به اين مکان منتقل شده است .

در اضلاع شرقي و غربي بنا، رواقي به عرض 5 متر قرار گرفته که هرکدام، 11 دهنه طاق رو به سوي صحن دارند .

جرزهاي اين طاق ها با کاشي معرق، و لچکي هاي آنها با کاشي خشتي پوشش يافته است . در پشت رواق شرقي، شبستان کوچک يا شبستان شرقي مسجد به ابعاد 20×25 مترواقع شده که پوشش چشمه طاق آن بر روي 12 ستون سنگي ساده و يکپارچه، هرکدام به ارتفاع 5 متر، قرار گرفته است .

ازاره شبستان به ارتفاع 5/1 متر با سنگ هاي صاف و ساده پوشيده شده و بقيه سطوح، آجري و فاقد تزيينات است .

در شمال شرقي مسجد، حياط کوچکي به ابعاد20×35 متر و در وسط آن، حوضي به طول و عرض 7×12 متر واقع است که از طريق دالان بدان مي رسند و خود در جداگانه اي نيز دارد . اين بنا به شماره 182 به ثبت تاريخي رسيده است .

---

مسجد وکیل

مسجد وکیل در مجموعه بناهای زندیه، در کنار بازار وکیل و حمام وکیل در مرکز شهر شیراز قرار دارد
در غرب بازار وکیل و در انتهاى راسته شمشیرگرها مسجد وسیع بسیار زیبایى بنا شده است که به نام مسجد سلطانى وکیل یا مسجد وکیل شهرت دارد.

این بنا یکی از بناهای زیبا و بسیار مستحکم دوره زندیه ‌می‌باشد که از لحاظ هنری و معماری دارای اهمیت زیادی است.

این مسجد به دستور کریم‌خان زند ساخته شده است. طرح این مسجد دو ایوانی بوده و دارای دو شبستان جنوبی و شرقی است.

شبستان جنوبی با ستون‌های سنگی یکپارچه و مارپیچ از شاخصه‌های معماری ایرانی و از مناطق دیدنی این مسجد است که دارای ۴۸ ستون سنگی یکپارچه می‌باشد.

در سمت شمال مسجد طاق بلند و مهمی ساخته شده که به طاق مروارید معروف است و در دور این طاق با قلم درشت و خط ثلث عالی یکی از سوره‌های قرآن به صورت هلالی نوشته شده‌است.

این مسجد بر طبق بافت معماری سنتی این مرز و بوم در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته و هماهنگی زیبایی در پیوند دین و دنیا، بوجود آورده‌است.

کاشی‌کاری صحن و ایوان‌های شمالی و جنوبی نیز بسیار زیبا و از انواع هفت رنگ و معرق است.

تاریخ بناى این مسجد سال 1187 هجرى همزمان با بناى بازار و میدان در زمان کریم‌خان زند بوده و وسعت مسجد 8 هزارو 660 متر مربع است.

ورودى مسجد از سمت شمال طراحى شده و سنگ سر در آن یکپارچه است.

در دو طرف بالاى سردر ورودى کاشیکارى و مقرنس‌هاى زیبایى به کار رفته و پس از گذشتن از درب ورودى مسجد 2 راهرو به سمت چپ و راست مشاهده مى‌شود که پس از چند متر با زاویه‌اى تقریبا 90 درجه به صحن مسجد راه می‌یابند.

معماران مسجد براى این که قبله مسجد با قبله شرعى مطابقت کرده و از طرفى نماى مسجد با درهاى فرعى بازار و خود بازار همخوانى داشته باشد راهروها را به طریقى به صحن مسجد متصل کرده‌اند که در عین کجى تغییر زاویه صحن مشخص نباشد.

وسعت این شبستان نزدیک به 5 هزار متر مربع است در کنار محراب، منبر معروف و یکپارچه 14 پله اى ساخته شده از سنگ مرمر سبز قرار دارد و در کتیبه‌هاى سردر ورودى و حاشیه ایوان از آیات قرآنى با خطوط ثلث و نسخ به رنگ سفید در زمینه لاجوردى استفاده شده است.

این بناى تاریخى به شماره 182 در تاریخ 18 تیرماه 1311 در فهرست آثار ملى ایران به ثبت رسیده و تحت مراقبت و حفاظت این سازمان است.

منابع : همشهری انلاین ؛ ویکی پدیا ، گروه فن و هنر ایران زمین