آشنایی با انواع آرایگان چوبی در معماری ایران ( پنجره ارسی )

آشنایی با انواع آرایگان چوبی در معماری ایران

به عبارت دیگر خاتم ترکیبی از چند ضلعی های منظم با تعداد اضلاع متفاوتی است که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگهای مختلف ساخته می شود. این هنر به حوصله و وقت زیادی نیاز دارد. اکثر خاتمها بین پنج, شش, هشت و ده ضلعی است. در لغت نامه دهخدا آمده است ((خاتمکار کسی است که پاره های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند)) و خاتم به این طریق تعریف شده که ((نشاندن پاره های استخوان با نقش و نگار در چوب)) شکل آفرینی در خاتمکاری بیشتر بر پایه گلهای کوچک و ستاره های درخشان چند پر استوار است که از مواد مختلف تشکیل یافته است .

مواد و مصالح خاتم:

برای بوجود آمدن یک اثر خاتم وسایل و لوازمی مورد نیاز است که مختصرآ ذکر می گردد:

چوب : مانند چوب درختان آبنوس برای تهیه مثلثهای سیاه و فوفل برای مثلث های سیاه و قهوه ای, عناب و نارنج و بقم برای مثلث های قرمز, شمشاد برای مثلث های زرد و گردو برای مثلث های سیاه که بیشترشان در ایران وجود دارد.

استخوان: مانند استخوان اسب, شتر و فیل

مفتولهای فلزی: چون برنج, آلومینیوم, طلا, نقره و گاهی مس.

صدف: که از جزایر و بنادر جنوبی خلیج فارس و دریای عمان بدست می آید.

سریشم: قبلأ با جوشانده پاچه گوسفند که دارای ژلاتین زیادی است چسبی قوی توسط خاتم سازان تهیه می شد.

لاک: پس از اتمام کار سطح آنرا صیقل داده و برای جلوه بیشتر در چند نوبت لاک می زنند.
منبت کاری :

در لغت نامه دهخدا منبت به معنی رویانیده شده, نقشهایی برجسته به شکل گل و گیاه و جز آن که روی چیزی نقش کنند, و در فرهنگ عمید به معنی کنده کاری نقش برجسته و کنده کاری شده روی چوب است. منبت کاری هنری است مشتمل بر برجسته کاری و مشبک نمودن چوب بر اساس نقشه ای دقیق. می توان ادعا کرد پایه و اساس اغلب هنرهای دستی امروز ایران و ممالک جهان بر پایه این اصول هنری قرار دارد. منبت کاری و حجاری دارای یک ریشه هستند با این تفاوت که نقش گیر منبت کار, چوب است و حجار نقش خود را بر سنگ می زند. بر این اساس این هنر به انواعی تقسیم می شود که می توان از جمله آنها منبت کاری با کیفیت برجسته شبیه به مجسمه سازی را نام برد که در واقع استاد کار با تراشیدن چوب پیکره سازی می کند و گاهی این عمل به صورت نیم برجسته با چسبانیدن گل و برگها و افزودن نقوش بدست می آید.

می توان اذعان داشت که منبت چون از ریشه نبات گرفته شده و به معنی رویاندنی و گیاه است زمانی اطلاق شد که هنرمندان اشکال گیاهی مختلف اعم از گلها و گیاهان و درختان واقعی و افسانه ای را بر سنگها و چوبها تراشیدند.

منبت معرق: که در روش مذکور قسمتهای طرح مورد نظر را با رنگی دلخواه جدا و پس از منبت کاری روی این تکه ها بر روی چوب زمینه می چسبانند.

منبت مشبک: در این روش زمینه نقشه را با اره از طرح اصلی جدا می کنند و قسمت باقیمانده طرح منبت کاری می شود و تمامأدر این کارها از یک جنس چوب استفاده می شود. معمولأ برای این نوع طرح از نقشهای اسلیمی ختایی استفاده می شود. نحوه اجرا چنین است که طرح را روی صفحه مورد نظر به صورت مستقیم یا گرده کاری پیاده کرده و بعد به وسیله انواع قلمهای نوک تیز و نوک پخ و قاشقی و ….., طرح مذکور را با کنده کاری یا گود کردن خطوط و حواشی پیاده می کنند. پس از انجام کار, سطح مورد عمل را با روغن جلا کاملأ آغشته می کنند تا هم براق شده و هم در مقابل تغییرات جوی مقاومتر شود. ضمنأ برای روغن کاری منبت گهگاه از لاک و الکل و رنگ سیلر یا کیلر یا پولیستر استفاده می شود.

معرق :

در فرهنگ معین یعنی قسمی کاشی که از قطعات مختلف ریز ریز تشکیل یافته و بر حسب نقش مورد نظر بریده و در کنار هم قرار می دهند. معرق از ریشه عرق یعنی صورت رگ شده است. و چون معمولأ هر شیئی باریک کشیده ای را به رگ تشبیه می کنند از این جهت که این هنر به صورت رگه های به هم پیوسته تشکیل شده به معرق معروف است. هنر معرق قرار دادن قطعات کوچک طراحی و بریده شده کاشی یا چوب است که از ترکیب آنها اشکال مختلف هندسی و طرحهای زیبای گل و گیاه و جانوران بدست می آید.

مواد و روش کار معرق:

برای انجام معرق کاری, طرح را روی زمینه اثر کشیده و آن را می کنند.  سپس اجناس آماده را با توجه به ویژگی هر کدام و خصوصیات طرح موجود در سطح کنده شده فرو می برند. بعد از الصاق اجناس موجود, طرحی هم سطح زمینه نمودار می گردد. در این هنر, معرق کار از ایجاد هر گونه برجستگی روی سطح پرهیز می کند و در حقیقت طرحهایی که از قبل روی کاغذ کشیده شده بر روی چوبهای مختلف با رنگ طبیعی می برند و در متن کار کنار هم قرار می دهند.

اجناس معرق عبارتند از فوفل برای بدست آوردن رنگ مشکی, صدف برای رگه های سفید, چوب نارنج برای رنگ نارنجی و برنج که برای خطوط حاشیه ای و معمولأ به رنگ طلایی است.

یکی از کارکردهای معرق در درها و آثار خاتمکاری  دیده شده است, بدین ترتیب که برای جدا کردن طرحهای خاتم و مشخص کردن نقشهای مختلف از معرق کاری استفاده می شود و خطوط نازک معرق نیز با ظرافت طرحهای مذکور را از هم جدا کرده و زیبایی افزونتری به طرح می بخشد.

تاریخچه ای از معرق :

در فرهنگ معین آمده است که در دوره سلجوقیان معرق بر روی کاشی به سمت کمال رفته و بسیار متداول گردید و در قرن هشتم هنرمندان معرق کار به مراتب از عهد سلجوقی جلو افتادند. در این قرن موفق شدند اجزایی را که اشکال معرق از آنها تشکیل می یابد کوچکتر کنند و لطیف ترین و زیباترین اشکال نباتی و هندسی را در مجموعه ای از رنگهای زیبا و براق که جز در صنایع و فنون شرقی خصوصأ ایران دیده نمی شود نمایش دهند. بعضی محققین نیز زادگاه آن را هندوستان دانسته و معتقدند که از زمانهای قدیم توسط هنرمندان ایرانی مورد استفاده قرار گرفته و تغییر شکل پیدا کرده است.در دوره زندیه و قاجاریه بعضی آثار چوبی فقط به صورت معرق کاری است و کاربرد زیادی داشته است. شیراز در این دوره ها از بارزترین شهرهای معرق کاری است.

قواره بری :

از دوران صفوی, برش گره های چوبی که قبلأ به صورت مستقیم بود به شکل منحنی و با قوس و نیم قوسهای مختلف بریده شدند و در میان آنها شیشه های رنگی را با همین برشها قرار دادند. نشاندن تکه های کوچک شیشه در میان گره چوبی را قواره بری می گویند. شیشه ها دارای اضلاع مختلف است و هر کدام شکل و شمایل خاصی دارد. معمولأ برای طرح این شیشه ها از نقوش گیاهی و هندسی استفاده می شد.

آینه کاری :

که در دوره های صفویه مورد توجه قرار گرفته بود در دوره های بعدی بخصوص قاجاریه استفاده زیادی شد. از این هنر برای تزیین بناهای سلطنتی و زیارتگاهی استفاده می شد و در این دوره ها آثار شگرفی از نقش بندیها, رسمی بندیها, مقرنس کاریها, اسلیمی سازی, نقاشی و خطاطی بر پشت آینه ها بوجود آمد.

نقاشی :

از جمله تزییناتی که بر روی آثار چوبی دوره های مختلف به کار می رفت هنر نقاشی بود که با توجه به سلیقه, علائق, تقاضا, محیط, طبیعت و فرهنگ مردم ایران شکل می گرفت. در حقیقت نقش و نگارهایی که منبت کار, معرق کار و خاتم کار با قطعات چوب به گونه های مختلف بر زمینه چوب ایجاد می کرد نقاش با استفاده از قلمو رنگ بر صفحه صاف چوب, آنها را به نمایش می گذاشت. می توان اظهار داشت که کار نقاش به سبب تسلط بر قلم خویش راحتتر و در نتیجه نقش آفرینی هایش بهتر و بیشتر انجام می گرفت.

انواع گیاهان و درختان, پرندگان و حیوانات, آسمان پر ستاره, انسانها, محلهای مسکونی, خطوط و اشکال هندسی و موارد متعدد دیگر, موضوعاتی بودند که نقاش آنها را بر زمینه چوبی به تماشا می گذاشت.

چون چوب دارای خاصیت جذب رطوبت بود اوایل کار, نقاشی بر روی آن  با مشکلاتی همراه می شد که از جمله آن خوردن رنگ نقاشی, خشک شدن و زایل گردیدن آن بود. اما چون آثار چوبی از یک طرف خیلی از نیازهای روزمره زندگی را تامین می کرد و از طرف دیگر دارای سطح صاف و زمینه مناسبی برای نقاشی بود, لذا برای مبارزه با این مشکل از بدو اشراف به این معضل, راههایی چند ابداع شد و از همه بهتر استفاده از لاک بود که پیروزی بزرگی برای نقاشان در بر داشت تا از آن پس دغدغه خاطر به نقش آفرینی های بکر در این زمینه بپردازند.

لاک ماده ای بود که بدان وسیله از خوردن رنگ توسط چوب و زایل شدن نقش جلوگیری کرده و راه هجوم موریانه و حشرات موذی به داخل چوب را مسدود می کرد و علاوه بر آن جلا و شفافیت خاصی به نقش می داد به گونه ای که درخششی آینه مانند, سطح نقاشی را در بر می گرفت. تنوع در ساخت لاک باعث گردید که در سده های متاخر استفاده از آن فزونی یافته و گوی سبقت از دیگر هنرها برباید.

انواع ساختارهای چوبی در معماری

ارسی :

به عبارتی ((اور پیشوند و به معنی بالاست و ارسی یعنی پنجره هایی با لنگه های بازشوی بالارونده)) به عبارت دیگر ارسی (( پنجره مشبکی است که به جای گشتن بر روی پاشنه گرد, بالا می رود و در محفظه ای که روی آن قرار گرفته جای می گیرد)).

به عقیده دکتر فره وشی این کلمه از روز یا اروس پهلوی گرفته شده و به معنای روشنایی است.

بنجامین در سفرنامه خود می نویسد: (( ایرانیان به جای آنکه برای اتاقهای خود به شیوه غربی چندین پنجره بسازند, همه را یکجا جمع کرده و یک پنجره بزرگ یا در که از سقف تا کف اتاق می رسد برای اتاق در نظر می گیرند و این پنجره بزرگ را به وسیله قابهای مختلف به سه یا چهار قسمت تقسیم می کنند و در هر قسمت شیشه های رنگی کوچکی انداخته و بدین طریق منظره جالبی هم از خارج و هم از داخل اتاق پیدا می کند و در تابستان که هوا گرم می شود با بازکردن پنجره ها اتاق را خنک می کنند)).

این ارسی ها که ساخت و استفاده آن در دوره های زندیه و قاجاریه به اوج رسید دارای ویژگیهایی بوده که بعضی از آنها چنین است:

الف- تقریبأ بجای یکی از اضلاع دیوارهای اتاق بکار برده می شودو از کف اتاق شروع شده تا سقف ادامه پیدا می کند.

ب- ارسی ها به غیر از چارچوب به سه قسمت کلی یعنی آستانه, طبقه پایین یعنی لنگه های بازشونده وقسمت بالا که مخفی کننده لنگه هاست, تقسیم می شود, قسمت بالا به صورت دو جداره ساخته می شود تا موقع بالا کشیدن لنگه ها در میان جداره های پنهان شده و منظره نامناسبی به محیط اناق ندهد.

ج- ارسی هایی که بین حیاط خانه واتاق قرار می گیرند معمولأ از طرف بیرون رو به حیاط ساده و از طرف داخل تزیین می شوند اما زمانی که میان دو محوطه بسته مثل اتاق یا سالن قرار بگیرند از دو طرف تزیین می شوند.

د- تمامی ارسی ها به طریق گره چینی ساخته می شوند که شیشه های رنگی را در خود جای می دهند, گاهی نیز از هنرهای مختلف برای تزیین حواشی آن استفاده می شود. ارسی ها در شهرهای مختلف به اسامی مختلفی نامگذاری شده اند مثلأ در یزد به درهای شکم پاره و در قزوین به درهای چند چشم موسوم است.

پله :

معمولأ در بناهایی که کالبد اصلی آن را چوب تشکیل می دهد از چوب برای ساخت پله استفاده می شد و معمولأ برای این کار از چوبهای محکم و با دوام که در ساختن درها مورد استفاده بود, بهره می گرفتند. گاه پله ها کاملأ چوبی بود و گاهی نیز روپوشی بر پله های سنگی و گچی داشته است.

تخت:

ساخت تختهای چوبی از ویژگیهای مناطق گرم و کویری است که در بعضی از فصول سال از هوای آزاد برای نشستن استفاده می کنند. شهر یزد سازنده تخت های بزرگی است که آن را روی حوض بزرگ حیاط خانه قرار می داده و در مراسم روضه خوانی و عزاداری به عنوان چایخانه استفاده می شده است. نیز برای نشستن و صرف غذا و حتی خواب بکار می رفت. این آثار گاه بسیار جالب و با تزیینات کنده کاری و نوشتاری همراه است.

تیرهای چوبی:

از کارکردهای کالبدی بنا کار گذاشتن تیرهای چوبی به عنوان نگهدارنده سقف است که بعد از جدا کردن از جنگل پوسته آن را کنده و روی دیوارهای جانبی بنا کار می گذاشتند و با ملاتهای مختلف می پوشاندند, سپس زیر تیرها که سطح سقف اتاق را تشکیل می دهد با گچ و قابهای چوبی پوشش می دادند. گاه هنرمندان و معماران همگام با هم ابداعات جالبی انجام میدادند بدین طریق که به جای قابهای چوبی مسطح در سقف, خود تیرهای چوبی را بدون آنکه با ملاتی پوشش دهند آماده کرده و با رنگ و روغن نقش هایی جالبی روی آن می کشیدند تا علاوه بر پوشش اصلی بنا, وظیفه تزیین سقف را نیز عهده دار باشد. شهر شیراز مهد این ابتکار است.

در :

منظور از در تمامی ورودیهایی است که از آن طریق به محیط داخلی وارد و یا از آن خارج می شویم. با توجه به اینکه درها در جاهای مختلف بنا بکار می رفت دارای ویژگی ها و اسامی خاصی بود که می توان از این نمونه ها: دروازه (محل ورودی به شهر), در(درتمام تخته), درسر (در اصلی خانه), نیم در( معمولأ درهای یک لنگه برای ورودیهای غیراصلی و داخلی) و در و پنجره (درهای مشبک) را نام برد.

این درها علاوه بر چارچوب به سه قسمت کلی تقسیم می شد:

الف- آستانه که برای جلوگیری از ورود گرد و غبار به درون بنا و …… است.

ب – لنگه ها که محل اصلی نقش و نگارهاست.

ج –   روزن که متن بالای در را تشکیل داده و محل مناسبی برای قواره بری های رنگی است.

معمولأ برای اتصال اجزاء مذکور به هم از آلات فلزی با طرحهای مختلف استفاده می شده است.

دولاب :

از جمله کارهای درودگران ایجاد قفسه های چوبی اتاقها بود. سعی بر این بود که داخل اینگونه قفسه ها که به دولاب معروف بود را ساده و درهای آن که همسطح دیوارهای اتاق ساخته می شد را با تزئینات مخصوص که متناسب با تزئینات دیوارهای جانبی است بیارایند و تزئین دولابها طوری بود که گاه تشخیص آن از دیوارهای جانبی مشکل بود.

زیارتنامه و کتیبه چوبی:

خوشنویسان که سعی بر آن داشتند تا هنر خود را بر هر آنچه قابل هنرنمایی است عرضه کنند, چوب را مورد عمل خویش قرار داده و نوشته های جالبی بر آن آفریدند. گاه این نوشته به صورت استفاده از رنگهای مختلف خطاطی بر سطح صاف چوب بود و گاه به صورت کنده کاری و یا استفاده از هنر خاتمکار و غیره انجام می گرفت. گاه نیز به صورت لوحی جدا بر پیشانی اثر دیگری خودنمایی می کرد. بیشترین آثاردر این رهگذر شامل زیارتنامه هایی است گه پس از آماده شدن, بر دیوارهای بناهای مذهبی نصب و یا روی طاقچه ای گذاشته می شد تا زائران پس از قرائت زیارت وارد محوطه اصلی شده و بقیه احترامات را بجا آورند. ذکر این مطلب لازم است که زیارتنامه ها, قابهای عکس و کتیبه های چوبی را به سخن نمی توان جزو آرایگان معماری به حساب آورد, چرا که این آثار به عنوان یک وسیله چوبی, مستقل از بنا ساخته شده و مانند دیگر آرایگان برشمرده, در اصل بنا بکار نمی رفته و قابل حمل و نقل و استفاده در غیر از بناها نیز بوده است.

ستونهای چوبی:

از جمله آثار چوبی ستونهای چوبی با اندازه های مختلف است. این ستونها که اغلب دارای پایه و سر ستون هستند گاه به شیوه ستونهای سنگی و گاه با ویژگی های انحصاری در ساختمان بکار می رفتند. در جاهایی که ریزش باران و برف باعث پوسیدگی زودرس ستونها می شد, لایه ای از ملات گچ برروی آنها می پوشاندند. گاه نیز ستونها را به صورت ساد   ه در بنا بکار می بردند. نوع دیگر استفاده از این ستونها تزیین به شیوه منبت, گره و نقاشی رنگ و روغن بود که آنها را به طرز زیبایی پیراسته و با کارگذاشتن آنها به عنوان حمال سقف بر زیبایی بنا دوچندان می افزودند.

شیر سر:

معماران برای اینکه از چکه کردن و ریزش آب باران جمع شده در پشت بام بر روی دیوارها و پنجره ها و ارسی های زیبای ساختمان جلوگیری کنند, حدود یک متر سقف را از هر طرف بنا پیشتر می آوردند. بدین طریق پوشش سقف مانندی برای حفاظت از نمای بنا در مقابل باران ایجاد می شد که به شیر سر معروف است.

چون این پوشش از دید ظاهری بی نصیب نمی ماند آنرا با قابهای چوبی مستطیل شکلی تزیین می کردند. گاهی نیز به صورت کنده کاری, کنگره های زیبایی به شکلهای هندسی از آنها می ساختند که بر زیبایی بنا می افزود.

صندوق قبر:

از بهترین کارهای ارائه شده توسط هنرمندان درودگر, ساخت و تریین صندوقهای قبور بزرگان دنیاست. گاه صندوقهای تزیین شده بسیار جالبی توسط هنرمندان این فن ساخته می شد و به مناطق مختلف اسلامی برای گذاشتن در داخل ضریح معصومین و مقدسین دینی ارسال میشد. بیشترین کارهای انجام شده توسط هنرمندان بر روی آثار موجود از طریق خاتمکاری بوده است که با کتیبه هایی در باب احترام صاحب قبر و دعا برای مدفون همراه است.

ضریح :

ضریح که معمولأ به صورت مشبک ساخته می شد جزء یکی از ساختارهای چوبی در معماری این دوره ها محصوب می شود که پوششی برای صندوق قبر و جایگاهی برای نذورات نقدی مردم بوده و هست. نیز مردم از طریق ضریح, خود را به مدفون داخل آن نزدیک دانسته, دست بر مشبک های آن دوخته, به سلام, اخلاص و طلب حاجت خویش می پردازند. ضریح ها گاه به صورت مشبک ساده و گاه به صورت منبت کاری با کتیبه ها و خطوط مختلف که شامل ادعیه و اشعار مذهبی و ایات قرآنی بود ساخته می شدند. معمولأ اینگونه ضریح ها دارای در کوچکی هستند که برای ورود به داخل ضریح از آن استفاده می شد. گاه سعی می شد در ضریح همشکل خود ضریح باشد و گاه نیز به صورت طرحی مشخص و جدا مورد استفاده قرار می گرفت.

قاب :

ساخت قابهای چوبی که در قزوین به آن خوانچه پوش گویند به این طریق بود که تخته های بسیار خشک و صاف و یکنواخت را با حجم تقریبی 10x 15 سانتی متر بریده و با آلت همرنگ به سقف نصب می کردند. این ابعاد بزرگتر شده و به حدود یک متر یا بیشتر می رسید و به صورت ساده و گاه با انواع تزیینات رایج چوبی در سقف بکار می رفت. بسته به ذوق و سلیقه شخص, گاه خانه ای دارای قابهایی با نقاشی رنگ و روغن بود که پرتره های جالبی روی آنها کشیده می شد و گاه به صورت گره چینی و سایر هنرهای تزیینی مورد استفاده قرار می گرفت. این قابها وسیله ای برای پوشاندن تیرهای چوبی و سطح ساده سقف بود تا بدین طریق سادگی سقف را از بین برده و همه اضلاع اتاق را به نگارهای مختلف و زیبا بیارایند.

گره چینی و کاربرد آینه:

آینه یکی از بهترین وسایلی است که در دوره های مختلف معماری اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است و بیشتر, آنها را به صورت چند ضلعی های کوچک در کنار هم, روی سطح گچ و …. قرار می دادند. درودگران که شیشه های رنگی را عنصر خوبی در تزیین هر چه بهتر اثر چوبی خویش می دانستند از آینه نیز بهره زیادی بردند به طوری که در خیلی از بناهای دوره های مورد تحقیق, سقف ودیوار و وسایل چوبی را با گره چینی آماده کرده و آینه هایی با ابعاد مختلف در میان آنها قرار می دادند.

گلدسته :

به جایگاه گل مانندی که بر بالای مناره های مرتفع و بزرگ ساخته می شوند, گلدسته می گویند. گلدسته های علاوه بر زیباترکردن نمای مناره جایگاهی برای گفتن اذان, گذاشتن بلندگو در دوره های جدیدتر و غیره بوده است. در دوره های زندیه و قاجاریه گاه این گلدسته ها را با چوب می ساختند و سقف هلالی شکل زیبایی از چوب بر روی آن قرار می دادند.

مأذنه :

محلی برای گفتن اذان و آگاه کردن مردم از وقت نماز است. نماز را بجا آوردن در اول وقت در میان مسلمانان ارزش و ثواب زیادی داشته و از جانب بزرگان دین نیز توصیه زیادی در این باره شده است.لذا مسلمانان به این خاطر که مردم کوچه و بازار را متوجه اول وقت نمایند از سنت اذان بهره گرفته و هنوز نیزبه عنوان یکی از سنتهای مهم مسلمانان تلقی می شود. با ساخت مسجد و اضافه کردن ملحقات مختلفی چون مناره, گنبد, گلدسته و …… به آن, جایگاهی نیز برای گفتن اذان در نظر گرفته شد که هر بامداد, ظهر و شب مردم را برای به جا آوردن در اول وقت با خبر کنند. این مکان که به آن مأذنه گفته می شود در معماری اسلامی به عنوان یکی از اجزاء لازم در ساخت بناهای مذهبی در نظر گرفته شده است. معمولأ ماذنه سبک واز چوب و در پشت بامها ساخته می شود تا بدین صورت صدای موذن بهتر به اطراف برسد. در حال حاضر به دلیل بهره بردن از بلند گو و ساعت, مأذنه ها گاهی جایگاهی برای این وسایل شده اند.

محجر چوبی :

در ابتدای بعضی از اتاقها برای قرار دادن کفش محجری چوبی بکار می رفت که با وجود قرار داشتن آن در خارج از محوطه بنا با تزییناتی همراه بوده است.

منبر :

از جمله کارهای هنری و جالب در روزگار اسلامی ساخت منبر توسط هنرمندان درودگر بوده است, که آثار ارزشمندی از آنها در موزه ها نگهداری می شود. منبر که عبارت از پله های قابل انتقال برای ایراد وعظ و خطابه بوده در گذر تمدن اسلامی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و قدمت ساخت آن به زمان پیامبر (ص) می رسد. در دوره های مورد تحقیق منابر زیبایی ساخته شد که از هنرهای خاتم, معرق, منبت, گره و ….. برخوردار است.

نرده :

که به گونه های مختلف آناز نظر جنس ساخت (( طارمی )) گفته می شد عبارت است از دو قطعه چوب کشیده به صورت افقی که پایه های چوبی به شکل عمودی به آن نصب می گردد. این نرده ها به گونه های مختلف گره چینی مشبک و …… به کار می رفته و حفاظی برای پله ها, بالکن ها و جاهایی بود که امکان سقوط در آنجا وجود داشته است.

نورگیرهای چوبی یا دارافزین:

منظور از نورگیر, روزنها و مشبکهایی است که جدای از درها و ارسی ها به صورت مستقل به کار رفته و علاوه بر تهویه, وظیفه نورپراکنی به درون را ایفا می کند. معمولأ این گونه ساختارها را بر بالای درها, نزدیک به سقف و یا در سطح آن مورد استفاده قرار می دادند. چون از ارسی در دوره قاجاریه استفاده زیادی شده لذا نورگیرها تا حدی زاید به نظر آمده و کمتر مورد استفاده قرار گرفته اند. این موضوع خاص اتاقهایی است که تمامی ضلع دیوار را ارسی تشکیل داده است و در جاهایی که امکان نصب ارسی کمتر بوده بکارگیری نورگیرها امری اجتناب ناپذیر گشته است. مهمترین نقوش تشکیل دهنده این نورگیرها را مربع, سلی و پنج کند تشکیل داده که از ویژگیهای گره های این دوره به شمار می رود.

مهمترین طرحهای مورد استفاده در این اثر را سروهای راست قامت و خمیده (بته جقه ای ) و شمسه های چند پر تشکیل می دهد. این اثر در جای خود یکی از بهترین نورگیرهای دوره قاجاریه محسوب می شود.

نورگیرهای موجود در سقف مسجد سپهسالار (شهید مطهری) که به صورت چند ضلعی تعبیه شده و شمسه هایی با شیشه های رنگی در میان آن جاسازی کرده اند باعث تلالو خاص اشعه رنگارنگ در فضای این بخش شده است. نقش تمامی نورگیرهای سقف را شمسه های مختلف چند پر تشکیل داده است. علت این امر را می توان اینگونه بر شمرد که چون انگیزه ساخت, استفاده از نور خورشید بوده لذا نمادی از گردش خورشید را بر چهره این نورگیرها انداخته اند. نورگیر اصلی این بنا در وسط شبستان به طرز زیبایی قرار داده اند بدین طریق که سطح بالای آن را نسبت به سقف بالاتر برده و در جوانب و فواصل بین سقف نورگیر و سقف اصلی گره چوبی با شیشه های رنگی کار گذاشته اند.

مشتو:

در هنگام ساختِ ساختمان ها جهت نصب داربست ، روزنه هایی در اسکلت بنا تعبیه  می شوند که گاه جنبه تزئینی نیز پیدا می کنند . این روزنه ها در شهرهای مختلف به نام های متفاوتی نامیده می شود.روزن داربست به دو صورت ساده و تراش خورده تعبیه می گردد که ابعاد آن بر اساس مدل آجر پدید می آید.

اجزاء تشکیل دهنده درهای دولته ای

هر لته «در» از اجزاء زیر تشکیل شده است :

دو قطعه چوب عمودی که در دو طرف در به کار رفته و به آن «باهو» (در فرهنگ ها به معنای چوبدستی و عصای چوپانان است) می گویند.

قطعه چوبی به ارتفاع چهار گره (6/26 سانتی متر) در پایین لته که به وسیله ی کام و زبانه به باهوها پیوسته است و در اصطلاح درود گری به آن «پاسال»  می گویند. که همان جای پا و پاخور بوده و صحیح آن «پاسار» است.

قطعات افقی چوب که باهوها را در سه جا به هم متصل می کند، به نام «کش» یا «میانکش» معروف اند.

«دماغه» چوب نازکی است که روی درز میان لته ها، کوبیده شده و به وسیله ی گل میخ به یک لته پیوسته است. دماغه معمولا ً دارای چیزی شبیه به سرستون و پایه ای نظیر ته ستون است.

«قاب» که گاهی پر و گاهی مشبک است.

چهارچوب از پنج قطعه تشکیل شده که دو تای آن عمودی و سه تای آن، یکی در بالا و دوتا در «آستانه» به طور افقی به کار رفته و میان دو پاره چوب افقی پایین «آستانه» کوبیده شده (معمولاً ارتفاع آستانه چهار گره یا یک چهارک است) و قطعه چوب افقی بالای چهارچوب دو شاخک دارد که در دیوار استوار می شود.

«کلاغپر» معمولا ً از یک قطعه چوب یا تخته افقی تشکیل شده که پشت شاخ چهارچوب جای می گیرد، و گاهی هم از هم جدا و به شکل ذوزنقه است.

«پاشنه گرد» یک قطعه چوب افقی است که در پشت آستانه کوبیده شده، جای پاشنه ها را در آن بریده اند. گاهی هم پاشنه گردها جدا از هم در دو گوشه ی پایین در، از چوب، سنگ یا خشت پخته تعبیه می شدند.

«چفت» هر لته در بالا به یک یا دو رشته زنجیر ظریف مجهز شده که ته آن با قبه ای روی پولک به لته و سر آن با سرچفتی مادگی دار به چهارچوب بسته می شود.

«پاچفت» چفت کوچکی است که لته ها را به پایین چهارچوب می بندد.

«سفت» حلقه ای فلزی است که در بالا و پایین چهارچوب کوبیده شده و از زبانه چفت بیرون می آید.

منبع : http://maramat87.blogfa.com

مقاله معماری و مرمت درباره چوب

دسته: معماری

فرمت فایل: rar

حجم فایل: 2650 کیلوبایت

تعداد صفحات فایل: 183  مقاله معماری و مرمت درباره چوب

تحقیق و پژوهش معماری ● چوب ● مرمت

معماری مقدمه و تاریخچه پیش از بکار گیری مواد معدنی یا مصالح صنعتی چون آهن آجر و سرامیک در سازه های معماری یا عمرانی ، چوب یکی از اصلی ترین و قدیمی ترین مصالح در دسترس بوده است انسان اولیه طرز شکل دادن به چوب را برای تهیه ابزار گوناگون فرا گرفت ابزار وسائل چوبی اولیه و حتی ساختمانها و تزئینات چوبی ادوار ماقبل تاریخ و اعصار مختف تاریخ ، نمایانگر اهمیت چنان ماده ای است که قبل از فلز و همزمان با مصرف سنگ به اختیار بشر درآمده و از آن در راههای مختلفی چون ابزار و وسائل زندگی سلاح ، ساختمان استفاده کرده است ( تصویر شماره (1 از ساختمان های روستایی گرفته تا ساختمانهای چند طبقه شعری ، پل ها و کوشک ها از چوب ساخته میشدند که بسیاری از آنها در ایران یا کشورهای دیگر به عنوان میراث فرهنگی شناخته میشوند .

قدمت ساختمانهای چوبی بدون شک بایستی به عصر نوسنگی برسد نزدیک به 6000 سال پیش ، معماران ایرانی برای گرمی بخشیدن به خانه های مسکونی ، کاخ ها و ابنیه ، به طور گسترده از چوب استنفاده میکردند پولی بیوس ، از نخستین تاریخ نگاران جهان ، کاخ باستانی همدان ( هگمتانه ) را که در زمان مادها بنا شده بود چنین توصیف کرده است : »بیشتر این کاخ از چوب سدر و سرو ساخته شده بود . ستون های چوبی آن را با ورق های نقره و زر پوشانیده بودند « ir.stusto کلیک برای دانلود این فایل در تخت جمشید ا زچوب های بلوط ، گردو و سرو استفاده شده است . به طور کلی تیر و ستون های چوبی از ویژگی های معماری باستانی ایران است و در مراحل مختلف و سبک های معماری گوناگون ایرانی ، چوب از ارکان اصلی بوده است .

از نشانه های زنده ساختمان های چوبی میتوان از چهل ستون ، عالی قاپو ، مسجد بناب در حومه مراغه که مربوط به دوره میانی معماری کشورمان است نام برد . اما پس از مدتی کاربرد چوب بدانگونه که شایسته است تا از ارکان اصلی ساختمانها باشد ، فراموش شده است . با این حال هنوز چوب یکی از مهم ترین عناصر کارا و نقش آفرین در مسائل معماری و هنری میباشد . چوب برخلاف سایر مصالح ساختمانی پس از گل به خاطر خاصیت شکل پذیری فراوان و طبیعی بودنش با روحیه انسان سازگار و از مطلوبیت ویژه ای برخوردار است .

فرانک لویداریت در مورد چوب میگوید : » چوب صمیمی ترین و انسانی ترین مصالح است . انسان عاشق پیوند با آن است دوست دارد آن را لمس کند ودیدن آن را خوش میدارد «.

جوب به عنوان یکی از مصالح ساختمانی دارای چند خاصیت با ارزش است :

مقاومت نسبی بالا ، مقدار چگالی کم ، رسانایی کم و مناسب برای کارهای ماشینی . در عین حال چوب چندین نقطه ضعف نیز دارد در مقطع عر ضی دارای خواص متفاوت از جهات مختلف میباشد رطوبت موجود در چوب و قابلیت ها و خواص متغیری در چوب ایجاد میکند همچنین چوب دارای قابلیت پوسیدن و اشتعال میباشد البته تکنولوژی پیشرفته روند تهیه چوب مقدار زیادی از این نقایص را برطرف کرده است . ساختار درخت درخت از تنه ، اجزای بالایی ( شاخته ، برگ و ( … ریشه ها تشکیل شده است ریشه های درخت با فرورفتن در خاک ، رطوبت و مواد معدنی موجود در انرژی ر ا جذب میکنند و به تنه میرساند ، تنه درخت هم شاخه ها و قسمت های بالایی را تقویت و تغذیه میکند و امکان رساندن آب و شیره درختی از ریشه به برگ ها از میان شاخه ها و بالعکس را فراهم میکند ساختار چوب که بوسیله چشم غیر مسلح یا یک ذره بین کوچک دیده میشود ساختار قابل رؤیت و قسمت های که فقط با یک ذره بین قوی بزرگ و اضح آشکار است ساختار ذره بینی نامیده میشوند . ساختار قابل رؤیت : ساختار قابل رؤ یت چوب را میتوان با برش تنه از سه جهتی که در تصویر شماره (3و 4 ( نشان داده شده است مشاهده کرد . پوست درخت در برابر ضربات و ضایعات مکانیکی از چوب محافظت میکند . این قسمت از یک لایه بیرونی ( لبه ) و یک لایه داخلی ( آبکش ) تشکیل شده است . لیف درختی ( آبکش ) ، یک لایه نازک داخلی پوست است و هدف آن انتقال شیره درخت به شاخه ها و ذخیره ir.stusto کلیک برای دانلود این فایل آنهاست . لایه زاینده ( کامبیوم ) ، یک لایه باریک از بافت زنده میباشد که در کنار لیف درختی قرار گرفته است در لایه زاینده ( کامبیوم ) سلو ل های چوب رشد میکنند در بهار لایه زاینده متشکل از سلولوهای پهن با غشای نازک است در این فصل وجود آب فراوان و خاک سرشار از مواد غذایی موجب میشود که سلولهایی که در بهار و اوائل تابستان به وجود می آیند بافتی متخلخل و پر از خلل و فرج بسازند که چوب بهاره را تشکیل میدهند به همین دلیل است که این قسمت دارای رنگ روشنی میباشد در طول تابستان ، درخت با گسترش ریشه ها و برگ هایش ، سلولهای زاینده را افزایش میدهد چوبی که در اواخر تابستان و پاییز رشد میکند و شکل میگیرد » چوب پاییزه « نام دارد.

چوب پاییزه سخت تر ، مقاوم تر ، دارای وزن حجمی بیشتری از چوب بهاره میباشد هرچه میزان رشد چوب در پاییز بیشتر باشد تاب و مقاومت آن نیز افزایش می یابد لایه هایی که در فصل های رشد شکل میگیرند حلقه های سالیانه نام د ارد در بعضی گونه ها مانند بلوط فاصله بین حلقه های سالیانه در محل برش مقطعی (عرضی) تنه قابل مشاهده است پهنای حلقه های سالیانه که بستگی به شرایطرشد دارد در خواص چوب موثر است هرچه حلقه سالیانه ضخیم تر باشد چوب مستحکم تر است .

چوب ، یک لایه ضخیم است که در کنار سلولهای زاینده که متشکل از تعدادی حلقه های باریک هم مرکز میباشند قرار دادر در درخت در حال رشد چوب عموماً از سلولهای زنده تشکیل شده است چوب محکم ترین و مقاوم ترین قسمت تنه برای کارهای ساختمانی است در جهت برش های افقی ، شیره درخت از پوست درخت از میان نسوج شعاعی عبور میکند و به چوب میرسد نقش نسوج شعاعی در مقاومت چوب بسیار مهم است در واقع این نسوج مانند بست هایی هستند که الیاف چوب را به همدیگر محکم میکنند و نگاه میداند از خم شدن و از هم گسیختگی رشته ها میکاهند . کلیک برای دانلود این فایل محتوای مرتبط تحقیق بررسی تاثیر شکل هندسی خرده چوب بر روی خواص مکانیکی و فیزیکی تخته خرده چوب دسته بندی: مهندسی « مهندسی مکانیک تاثیر شکل هندسی خرده چوب خواص مکانیکی چوب خواص فیزیکی چوب شکل هندسی خرده چوب تحقیق چوب مقاله در مورد چوب انواع خرده چوب تحقیق خرده چوب تخته خرده چوب تحقیق تخته خرده چوب مقاله در مورد تخته خرده چوب پایان نامه تخته خرده چوب انواع تخته خرده چوب دانلود تحقیق با موضوع بررسی تاثیر شکل هندسی خرده چوب بر روی خواص مکانیکی و فیزیکی تخته خرده چوب، در قالب word و در 57 صفحه، قابل ویرایش، شامل: فصل اول: ماده اولیه و فرم هندسی خرده چوب ها مقدمه… ir.stusto کلیک برای دانلود این فایل تحقیق معماری مرمت مسجد کبود تبریز دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری مسجد کبود تبریز مسجد کبود تبریز pdf مسجد کبود تبریز پاورپوینت مسجد کبود تبریز پلان پلان مسجد کبود تبریز پاورپوینت مسجد کبود تبریز تحقیق مسجد کبود تبریز مرمت مسجد کبود تبریز پروژه مرمت مسجد کبود تبریز مقاله مسجد کبود تبریز دانلود تحقیق معماری با موضوع مرمت مسجد کبود تبریز، در قالب word و در 86 صفحه، قابل ویرایش، شامل: جانمایی در شهر تاریخچه تاریخچه مسجد کبود تصاویری از خرابه های مسجد کبود در دوره قاجاریه نقشه های معماری پلان معماری مسجد و محوطه پلان مسجد و ضلع غربی آن… تحقیق طرح مرمت معماری خانه آیت الله بروجردی در قم، به همراه نقشه های اتوکد و عکس های اجرایی دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری طرح مرمت معماری خانه آیت الله بروجردی پروژه طرح مرمت معماری خانه آیت الله بروجردی طرح مرمت معماری خانه پروژه طرح مرمت معماری خانه تحقیق طرح مرمت معماری خانه پایان نامه طرح مرمت معماری خانه مقاله طرح مرمت معماری خانه دانلود پروژه طرح مرمت معمار دانلود تحقیق با موضوع طرح مرمت معماری خانه آیت الله بروجردی در قم، در قالب word و در 83 صفحه، قابل ویرایش، به همراه: نقشه های اتوکد طرح، در قالب dwg و در 11 شیت، و عکس های اجرایی از پروژه، در قالب …jpg پاورپوینت مرمت خانه حباب (استان یزد) به همراه تصاویر معماری دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری مرمت خانه حباب پاورپوینت مرمت خانه حباب تحقیق مرمت خانه حباب مقاله مرمت خانه حباب پاورپوینت در مورد مرمت خانه حباب دانلود پاورپوینت مرمت خانه حباب تحقیق در مورد مرمت خانه حباب پایان نامه مرمت خانه حباب پژوهش مرمت خانه حباب پروژه مرمت خانه حب دانلود پاورپوینت با موضوع مرمت خانه حباب (استان یزد)، به همراه تصاویر معماری، در قالب ppt و در 115 اسلاید، قابل ویرایش، شامل: فصل اول: شناخت گذشته سوژه ویژگی های جغرافیایی ویژگی های تاریخی یزد شناخت اجتماعی شناخت کالبدی شناخت زیبایی شناسی فصل دوم:… پروژه طرح مرمّت و احیای خانه ناصرالدین میرزا (مناسب برای مقاله)(پاورپوینت) دسته: معماری بازدید: 3 بار فرمت فایل: ppt حجم فایل: 4914 کیلوبایت تعداد صفحات فایل: 71 پروژه طرح مرمّت و احیای خانه ناصرالدین میرزا (مناسب برای مقاله)(پاورپوینت) پروژه طرح مرمّت و احیای خانه ناصرالدین میرزا (مناسب برای مقاله)(پاورپوینت) پروژه طرح مرمّت و احیای خانه ناصرالدین میرزا دانلود پروژه طرح مرمّت و احیای خانه ناصرالدین میرزا پاورپوینت طرح مرمّت و احیای خانه ناصرالدین میرزا دانلود پاورپوینت طرح مرمّت و احیای خانه ناصرالدین میرزا طرح مرمّت و احیای خانه ناصرالدین میرزا ناصرالدین میرزا خانه تعدادی از سرفصل های پروژه به شرح زیر است: (همراه توضیحات کامل +عکس)… ir.stusto کلیک برای دانلود این فایل مقاله مرمت تاریخی عمارت فیض اله بیگی روستای قلندر دسته: عمران و نقشه کشی بازدید: 4 بار فرمت فایل: pptx حجم فایل: 21471 کیلوبایت تعداد صفحات فایل: 52 مقاله مرمت تاریخی عمارت فیض اله بیگی روستای قلندر عمارت فیض اله بیگی روستای قلندر تحقیق و پژوهش مرمت تاریخی عمارت فیض اله بیگی روستای قلندر تحقیق و پژوهش مرمت تاریخی عمارت این بنا در اوایل دوره قاجاریه در روستای قلندر در 30 کیلومتری شهرستان سقز ساخته شده است و متعلق به خاندان فیض اله بیگی است که از طوایف مشهور این منطقه می باشد این بنا دارای عرصه ای به مساحت 2000 متر مربع و… مقاله انواع خرابی آسفالت و مرمت آنها (پاورپوینت) مقاله انواع خرابی آسفالت و مرمت آنها (پاورپوینت) فرمت فایل: PPT) قابل ویرایش) مقدمه: همانطور که هر نقطه از بدن انسان به وسیله شبکه های ارتباطی مویرگها رگها و شاهرگها به مرکز بدن یعنی قلب مربوطند و این ارتباط باعث ادامه حیات شخص می شود یک کشور هم که در حکم یک ارگان زنده است برای ادامه حیات و توسعه روابط اقتصادی اجتمعاعی و فرهنگی خود باید دارای شبکه گسترده ا از راهای فرعی اصلی و شاهراها باشد که بتواند تمام نقاط کشور را به هم متصل نماید. نگاهی کوتاه به کشورهای صنعتی و کشاورزی… پروژه مرمت ابنیه سرای عجم دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری پروژه مرمت ابنیه سرای عجم پروژه مرمت ابنیه مرمت سرای عجم پروژه مرمت سرای عجم دانلود پروژه مرمت ابنیه سرای عجم دانلود پروژه مرمت ابنیه دانلود مرمت سرای عجم دانلود پروژه مرمت سرای عجم دانلود پروژه مرمت ابنیه نمونه پروژه مرمت ابنیه دانلود نمون دانلود پروژه مرمت ابنیه با موضوع سرای عجم، در قالب ppt و در 69 اسلاید، قابل ویرایش، شامل: اقلیم استان خوزستان، شهر اهواز تاریخچه اهواز موقعیت اهواز در استان خوزستان منطقه بندی شهر اهواز موقعیت خیابان آزادگان (24 متری) در اهواز موقعیت سرای عجم در… پروژه مرمت مسجد جامع اصفهان دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری پروژه مرمت مسجد جامع اصفهان دانلود پروژه مرمت مسجد جامع اصفهان پروژه مرمت مسجد جامع دانلود پروژه مرمت مسجد جامع پروژه مرمت مسجد دانلود پروژه مرمت مسجد پروژه معماری مرمت مسجد پروژه معماری مرمت مسجد جامع اصفهان دانلود پروژه مرمت مسجد جامع اصفهان، در قالب ppt و در 47 اسلاید، قابل ویرایش، شامل: مقدمه نحوه اداره کردن پلان ها موقعیت مسجد اولیه قرن دوم مسجد با طرح عربی (طرح بازسازی شده حصار خشتی اطراف مسجد) الحاق دیواره های حیاط، ورودی مدرسه مظفری، مصلی الحاقات در دوره آل بویه اولین… پاورپوینت آشنایی با مرمت بنا و ابنیه حمام کرناسیون دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری پاورپوینت آشنایی با مرمت بنا و ابنیه پاورپوینت حمام کرناسیون حمام ir.stusto کلیک برای دانلود این فایل کرناسیون تحقیق حمام کرناسیون مقاله حمام کرناسیون پایان نامه حمام کرناسیون آشنایی با مرمت بنا و ابنیه تحقیق آشنایی با مرمت بنا و ابنیه مرمت بنا و ابنیه تحقیق مرمت بنا و ابنیه دانلود پاورپوینت آشنایی با مرمت بنا و ابنیه با موضوع حمام کرناسیون، در قالب ppt و در 55 اسلاید، قابل ویرایش، شامل: کسب شناخت نسبت به سوژه معرفی کل سوژه و موقعیت مکانی آن بررسی تغییرات (الحاقات یا حذفیات) اولین قدم در مرمت، مرمت استحفاظی… دانلود پاورپوینت روش های مرمت و نگهداری راههای آسفالت شده ، پل ها و وسایل کنترل ترا فهرست مطالب ترکها روش مرمت وصله سطحی وصله عمقی ترک برشی روش مرمت ترک انقباضی ترک های انعکاسی ترک های هلالی (لغزشی) دو نمونه ترک هلالی تغییر شکل های سطح رویه نشست محل کنده کاری شده روکش آسفالتی موج گودی مسیر چرخ ها (شیار شدن) نشت موضعی تورم خرد و کنده شدن ها چاله ها پر کردن چاله ها جدا شدن دانه ها لغزنده شدن سطح روسازی رو زدن قیر پل ها خرابی های جزئی (غیر سازه ای) خرابی جزئی (سازه ای) خرابی های جزئی (ایمنی) خرابی های عمده دیوار حایل آب شستگی بستر رود…

تحقیق طرح مرمت و احیا خانه قیومی ابرکوه دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری خانه قیومی ابرکوه خانه قیومی ابرکوه یزد طرح مرمت خانه قیومی ابرکوه طرح احیا خانه قیومی ابرکوه طرح مرمت خانه قیومی ابرکوه یزد طرح احیا خانه قیومی ابرکوه یزد تحقیق خانه قیومی ابرکوه مقاله خانه قیومی ابرکوه دانلود تحقیق خانه قیومی ابرکوه دانلود تحقیق در مورد طرح مرمت و احیا خانه قیومی ابرکوه، در قالب pdf و در 225 صفحه، شامل: مقدمه فصل اول: شناخت -1 مطالعات پایه محیطی -2 خانه قیومی فصل دوم: آسیب شناسی -1 بررسی عوامل فرسودگی و تخریب بنا -2 آسیب شناسی بنا فصل سوم:… پاورپوینت مرمت مسجد حکیم اصفهان دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری مرمت مسجد حکیم اصفهان تحقیق مرمت مسجد حکیم اصفهان مقاله مرمت مسجد حکیم اصفهان پایان نامه مرمت مسجد حکیم اصفهان پروژه مرمت مسجد حکیم اصفهان پروژه معماری مرمت مسجد حکیم اصفهان طرح مرمت مسجد حکیم اصفهان اصول مرمت مسجد دانلود پاورپوینت با موضوع مرمت مسجد حکیم اصفهان، در قالب ppt و در 53 اسلاید، قابل ویرایش. بخشی از متن پاورپوینت: تاریخچه: این بنا در محله قدیمی اصفهان، معروف به باب الدشت، در انتهای بازار رنگرزان واقع گردیده و به جهت فضای مناسب تزیینات زیبای کاشیکاری و کتیبه های نفیس،… پاورپوینت پروژه مرمت خانه رکابی دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری مرمت خانه رکابی پروژه مرمت خانه رکابی معماری مرمت خانه رکابی پروژه مرمت خانه رکابی پروژه معماری مرمت خانه رکابی تحقیق مرمت خانه رکابی مقاله مرمت خانه رکابی پایان نامه مرمت خانه رکابی پاورپوینت مرمت خانه رکابی دانلود پروژه مرمت خانه رکابی دانلود پاورپوینت با موضوع ir.stusto کلیک برای دانلود این فایل پروژه مرمت خانه رکابی، در قالب ppt و در 74 اسلاید، قابل ویرایش، شامل: موقعیت آب و هوایی بهبهان تاریخچه و وجه تسمیع موقعیت بنا در شهرستان دسترسی بنا (کروکی) سایت پلان بنا وضعیت موجود آسیب شناسی و روش های مرمت و احیا… پاورپوینت طرح مرمت مسجد آقا سید علی دزفولی دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری مسجد آقا سید علی دزفولی طرح مرمت مسجد آقا سید علی دزفولی پاورپوینت مسجد آقا سید علی دزفولی تحقیق مسجد آقا سید علی دزفولی مقاله مسجد آقا سید علی دزفولی طرح مرمت مسجد تحقیق طرح مرمت مسجد مقاله طرح مرمت مسجد پاورپوینت طرح مرمت مسجد دانلود پاورپوینت در مورد طرح مرمت مسجد آقا سید علی دزفولی، در قالب ppt و در 59 اسلاید، قابل ویرایش، شامل: بخش اول: مطالعه و شناخت بنا فصل اول: شناخت ویژگی های استان خوزستان فصل دوم: شناخت ویژگی های شهرسازی اهواز فصل سوم: شناخت… پاورپوینت طرح مرمت و احیای مسجد عامری دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری مسجد عامری مسجد عامری اهواز مسجد حاج احمد عامری طرح مرمت مسجد عامری طرح مرمت مسجد عامری اهواز طرح مرمت مسجد حاج احمد عامری طرح مرمت مسجد تحقیق طرح مرمت مسجد مقاله طرح مرمت مسجد پایان نامه طرح مرمت مسجد دانلود پاورپوینت با موضوع طرح مرمت و احیای مسجد عامری، در قالب ppt و در 54 اسلاید، قابل ویرایش. خرید این فایل 8000 … تومان دانلود پاورپوینت مرمت مسجد فرح آباد ساری دسته: معماری بازدید: 3 بار فرمت فایل: pptx حجم فایل: 17989 کیلوبایت تعداد صفحات فایل: 175 دانلود پاورپوینت مرمت مسجد فرح آباد ساری دانلود پاورپوینت مرمت مسجد فرح آباد ساری دانلود پاورپوینت مرمت مسجد فرح آباد ساری این پاورپوینت در 175 اسلاید می باشد. خلاصه ای از اسلایدها بصورت تصویری در لینک زیر ارائه شده است. به همراه مجموعه ای از تصاویر. حجم فایل: MB 5.17 لینک خلاصه فایل: html.rar.farahabad_masjed_kholase/8211053176/file/com.picofile.s6://http خرید این فایل 15500 … تومان پاورپوینت آشنایی با مرمت ابنیه – خانه امیر لطیفی گرگان 60 اسلاید دسته: معماری بازدید: 7 بار فرمت فایل: pptx حجم فایل: 9888 کیلوبایت تعداد صفحات فایل: 60 پاورپوینت آشنایی با مرمت ابنیه – خانه امیر لطیفی گرگان 60 اسلاید مرمت خانه امیر لطیفی گرگان معرفی تاریخی بنا پلان طبقه همکف نمای شمالی پلان زیرزمین مستندات الحاقی بنا مطالعه ساختار کالبدی – عملکرد سازه ای و بصری بنا همراه با سونداژ شناسائی تاسیسات زیر بنایی آسیب نگاری آسیب های کلی عوامل طبیعی عوامل انسانی آسیب پی فهرست معرفی تاریخی بنا پلان طبقه همکف نمای شمالی پلان زیرزمین مستندات الحاقی بنا مطالعه ساختار کالبدی – عملکرد سازه ای… ir.stusto کلیک برای دانلود این فایل بناهای تاریخی در ایران و شناخت آسیبهای این بناها و ضرورت مرمت آنها دسته: عمران فرمت فایل: pdf حجم فایل: 7925 کیلوبایت تعداد صفحات فایل: 220 بناهای تاریخی در ایران دوره های معماری در ایران مرمت بناهای تاریخی در ایران آسیبهای بناهای تاریخی در ایران مقاوم سازی بناهای تاریخی بناهای تاریخی در ایران و شناخت آسیبهای این بناها و ضرورت مرمت آنها دانلود پایان نامه عمران دانلود پایان نامه مهندسی عمران دانلود پایان نامه رشته عمران بناهای تاریخی در ایران و شناخت آسیبهای این بناها و ضرورت مرمت آنها * قابل استفاده برای رشته های معماری ، باستان شناسی و تاریخ چکیده: بر اساس یافته های باستانشناسان و… پروژه مرمت خانه معین التجار اهواز دسته بندی: مهندسی « مهندسی معماری پروژه مرمت خانه نمونه پروژه مرمت خانه پروژه مرمت خانه معین التجار پروژه مرمت خانه معین التجار اهواز دانلود پروژه مرمت خانه پروژه رایگان مرمت خانه دانلود پروژه رایگان پروژه مرمت خانه پروژه مرمت خانه آماده پروژه آماده مرمت خانه دانلود پروژه آم دانلود پروژه با موضوع مرمت خانه معین التجار اهواز، در قالب word و در 42 صفحه، قابل ویرایش، شامل: فصل اول: شناخت شناخت شهر اهواز تاریخچه نام گذاری اهواز شناخت شهر اهواز شناخت محلات اهواز معین التجار (خانه شیخ خزعل) مقدمه ir.stusto تاریخچه عکس فصل دوم: کاربرد…

فضای معماری سنتی از گره چینی خالی است
نویسنده: { فربد حیدری } Farbod Heidari – دوشنبه ٢٢ آذر ۱۳۸٩
فضای معماری سنتی از گره چینی خالی است

مصاحبه با استاد امیر برق زدگان
استان: همدان
مهناز وحیدی
نوشتن از هنرهای سنتی و صنایع‌دستی این مرزو بوم تنها چیزی است که شاید نیاز به هیچ بهانه‌ای نداشته باشد، تنها تکیه بر تاریخ و قدمت این آثار کافی است که ما را به یاد این نکته بیاندازد که کمتر از آنچه لایق آن بوده‌اند از آن‌ها نوشته‌ایم.

تأملی کوتاه بر روی آنچه بر هنرهای سنتی و صنایع‌دستی ما گذشته است ثابت می‌کند که بخشی از جفایی که بر دست ساخته‌های هنری هنرمندان ما گذشته است، بر دوش ما اهالی رسانه است که همیشه نوک تیز پیکان را به سوی مسئولان و متولیان امر نشانه رفته‌ایم.
بخشی از آنچه امروز از آن به عنوان هنرهای سنتی از آن‌ها یاد می‌کنیم، رشته‌هایی هستند که در دایره لغات دایرة المعارف صنایع‌دستی از آن‌ها با عنوان رشته‌های در حال منسوخ و منسوخ شده یاد می‌شود.
رشته‌هایی که روزگاری به دلیل داشتن کاربرد از جایگاه وی‍‍ژه‌ای در زندگی مردم برخوردار بود و امروز به سبب ورود تولیداتی که از تنوع و کاربری مناسب تری بر خوردارند پایگاه خود را از دست داده‌اند.
تعداد این رشته‌ها در سال‌های اخیر به دلایل مختلفی در حال افزایش است و این در حالی است که معاون هنرهای سنتی و صنایع‌دستی کشور در اواخر سال 87 اعلام کرد: در سال 88 رشته منسوخ شده صنایع‌دستی نداریم…..
اما باید باور داشت که حفظ این رشته‌ها در گرو حفظ هنرمندان آن‌ها که گاه به یک یا دو نفر در این رشته‌ها منحصر می‌شوند، است، پس در گام اول باید آن‌ها را حفظ کرد.
با این تفکر معرفی رشته گره چینی از رشته‌های در حال منسوخ استان همدان و تنها هنرمند فعال گره چینی ساز فعال در شهر همدان را موضوع این گفتگو قرار دادیم.

استاد امیر برق زدگان متولد 1340 در همدان است که از سن 12 سالگی به صورت حرفه‌ای به رشته گره چینی اشتغال دارد وی در حال حاضر تنها هنرمند باقی مانده از نسل گره چینی سازان شهر همدان به شمار می‌رود.
قدمت رشته گره چینی و فعالیت هنرمندان همدانی در این رشته به چند سال پیش مربوط می‌شود؟
از زمان‌های گذشته تا به امروز چوب یکی از عناصر دائمی مورد استفاده در معماری ایران بوده است. موقعیت ویژه‌ای که چوب به عنوان یکی از مصالح ساختمانی دارد تنوع انواع آن باعث شد تا از این عنصر استفاده‌های بسیاری بشود و از پوشش پشت بام‌ها گرفته تا قاب‌های تزئینی پنجره‌ها و ساخت اشیاء فلزی، چوب مورد استفاده قرار گیرد.
هنرمندان با ذوق و خلاق ایرانی در جهت زیباتر شدن بناها و ساختمان‌ها توانسته اند آثاری خلق کنند که هرکدام به عنوان هنری مجزا مورد توجه قرار گیرند. که منبّت، خاتم، معرق، گره چینی و مشبک و … از آن جمله هستند.
اما گره‌چینی یکی از رشته‌های صنایع‌دستی در شاخه مصنوعات چوبی است که حدود 900 سال در همدان سابقه دارد اما متأسفانه بیش از نیم قرن است که در استان از رونق افتاده است.
این رشته به گفته معدود استادان به جای مانده، شناسنامه استان همدان است اما با این حال به مرور زمان به دست فراموشی سپرده شده و در آستانه منسوخ شدن است و متأسفانه امروز از آن به عنوان یکی از رشته‌های در حال منسوخ استان یاد می‌شود.
کاربرد این رشته هنری در گذشته بیشتر در چه مکان‌هایی بوده است و نسبت به امروز چه تفاوت‌هایی پیدا کرده است؟
در گذشته از این سبک کار معمولاً در ساخت درهای اماکن مقدسه،‌ مقابر، منابر، از مشبک در پنجره‌های منازل و کاخ‌ها، نرده‌ها استفاده می‌شده، از دوران صفویه به بعد تعبیه شیشه‌های رنگی در چوب‌های مشبک رایج شده و اصطلاحاً به ارسی مشهور شد.
در حال حاضر ارسی و گره چینی که یادگاری از زمان قدیم است در اغلب نقاط کشور مشاهده می‌شود و نمایی منحصر به فرد و متفاوت برای خانه های قدیمی ساخته است.
تقارن کامل در شکل، فرم و رنگ که از طرح‌های اسلیمی نشأت گرفته و با تکه‌های کوچک چوب به شکل ستاره‌های چند پر پیاده شده، ویژگی مشترک پنجره‌های مشبک گره چینی در سرتاسر ایران زمین به شمار می‌آید که در ارسی‌ها شیشه‌های الوان به رنگ‌های زرد، سبز، قرمز و آبی به آن اضافه شده است.
با توجه به کم رنگ شدن این رشته آیا بازار فروش مناسبی دارد؟
ساخت گره چینی بر ای عرضه در بازار فروش در صورتی معنا دارد که جایی برای عرضه آن وجود داشته باشد که متأسفانه به دلیل آشنایی کم مردم با این رشته‌ها و نبود کاربرد مناسب در زندگی روزمره بازاری به معنای سایر تولیدات صنایع‌دستی برای آن وجود ندارد.
اما اماکنی هستند که گره چینی از سال‌های دور در خود دارند و به مرور زمان دچار آسیب دیدگی شده‌اند و تعمیر و مرمت آن‌ها به همت همین تعداد هنرمند باقی مانده استان صورت می‌گیرد.
غیر از اینکه در مکان هایی چون امامزاده‌ها و سایر اماکن مذهبی هنرهای سنتی چون گره چینی همچنان کاربرد دارند و هنرمندان حاضر بخشی از فعالیت‌های خود را به شکل سفارش پذیری از این مکان‌ها دنبال می‌کنند.
آیا فراموشی این رشته‌ها در داخل کشور به بازار فروش و عرضه خارج نیز لطمه وارد کرده است؟
از حدود نیم قرن تا به امروز این رشته دوران نسخ و از بین رفتن خود را طی می‌کند در این مدت نیز اگر رونقی می خواست در بازار خارجی این تولیدات به وجود بیاید به واسطه نبود حضور پر رنگ آن در سطح استان تقریباً غیر ممکن شد.
این در حالی است که شناخت کافی از گره چینی همانطور که در داخل کشور وجود ندارد در خارج از کشور نیر کمتر دیده می‌شود.
در حال حاضر نیز کارهای بسیار خوب گره چینی توسط همدانی‌ها و همشهریانی که در کشورهای مختلف اقامت دارند سفارش داده می شود و به این واسطه تا حدی امکان عرضه گره چینی همدان در بعضی کشورها فراهم شده است.
اما به حق باید بگویم در ارتباط بیش و کمی که با گردشگران کشورهای مختلف به دلیل سفر به استان همدان فراهم می‌شود، آن‌ها از این همه شکوه و زیبایی و به هنری که هندسه ایرانی را به کمال رسانده است به وجد می‌آیند.
در صحبت‌هایتان از کاربرد گره چینی در معماری ساختمان‌ها و بناها صحبت کردید چرا امروز کاربرد این هنر در این بخش‌ها کمرنگ شده است؟

گرانی چوب، مقرون به صرفه نبودن کار، تجاری شدن هنر ، ماشینی بودن مصالح  ساختمانی ، نبود استادان زبردست، نبود حمایت از سوی سازمان ها و حتی از یاد رفتن این هنر قدیمی از سوی مردم از دلایل منسوخ شدن این و نبود امکان استفاده از آن در بناهای ساختمان‌ها و سایر اماکن بوده است.
گره چینی   یکی از اصول اربعه معماری سنتی است و به نظر می‌رسد در طی این سال‌ها هیچ گونه مطالعه جامعی در خصوص این رشته هنری به عمل نیامده که لطمات زیادی را به تاریخ گره چینی وارد کرده است.
ضمن اینکه نبود متخصصان این رشته و اهمیت ندادن به تزئینات بناها وضعیتی را پیش آورده که تنها به ابنیه توجه می شود و کمتر کسی به نقش این هنر اصیل ایرانی در معماری بناها توجه کند.
تمامی این دلایل کافی است تا کسانی که در بخش ساخت و ساز و یا حتی مرمت بناهای قدیمی فعالیت می‌کنند، به هنر گره چینی و زیبایی‌های آن بیاندیشند.
کاربرد گره چینی در معماری سنتی ایران تنها جنبه زیبایی شناسی داشته است یا دلایل دیگر را دنبال می‌کرده است؟
نه تنها جنبه زیبایی داشته است بلکه به نظر می رسد نصب گره‌ها بسته به زمستان نشین و یا تابستان نشین بودن اتاق‌ها فرق داشته است.
در اتاق های تابستان نشین ارسی ها که بالای درب اتاق ها نصب می‌شد نقش بادخور را ایفا می‌کرد. این پنجره های مشبک در هوای گرم، باد ملایم و مطبوع را با کوران هوا به داخل اتاق هدایت می‌کرد و به همین سبب گره‌ها در اتاق های تابستانی شیشه نداشتند، درحالی که در اتاق های زمستان نشین شیشه دار بودند و شیشه به کار رفته در آن‌ها دست ساز و به سبب کمبود شیشه در آن زمان بسیار گران بوده است.

در ساخت این پنجره های چوبی از میخ استفاده نمی‌شود و اگر هم استفاده شده میخ‌ها چوبی بوده است، برای محکم کردن ارسی ها که تکه‌هایی چوب آن را تشکیل داده‌اند چفت و بست یا همان زبانه نر و مادگی (کام و زبانه – نیم و نیم ) استفاده می‌شد و با اینکه هیچ وسیله وصل کننده دیگری مانند چسب هم به قطعات گره‌ها زده نمی‌شد اما بسیار محکم ساخته می‌شدند.و تا زمان های طولانی (پنجاه سال ) کیفیت خود را از دست نمیدادند.
به طور حتم در فعالیت چهل ساله خود در ساخت گره چینی موفقیت‌هایی را به دست آورده‌اید، از موفقیت‌های خود بگویید؟
کاربرد هنرهای سنتی در کنار باورهای مذهبی ما موضوعی است که با ورود اسلام به سرزمین پهناور ایران و گره خوردن هنر اسلامی و هنر سنتی ایرانی دیده می‌شود.
این موضوع سبب شده است که من نیز بخش مهمی از فعالیت‌های خود را در این چند سال معطوف به انجام کارهای مذهبی کنم و بر همین اساس موفق به ساخت محراب‌های مختلفی برای مساجد استان شدم که در جای خود افتخار بزرگی برای من محسوب می‌شود.
این در حالی است که ساخت منبرهای مساجد و اماکن مذهبی نیز توفیق دیگری بوده است که نصیب من شده است و به نظر می‌رسد من با ساخت 91 منبر رکوردار ساخت منبرهای چوبی با بهره‌مندی از هنر اصیل گره چینی در جهان باشم.
چه اقدامی در خصوص پیوند عمیق تر این هنر با اماکنی چون امامزاده‌ها در دست اجرا دارید؟
گره چینی درب چوبی جدید امامزاده عبدالله (ع) همدان را به تازگی آماده کرده‌ام، این کار در کنار اثر معنوی که برای خود من همراه داشته است، زمینه ساز یک ظرافت و تنوع نوع گره‌ها را فراهم کرد.
گره‌چینی درب جدید امامزاده عبدا… (ع) همدان دو طرفه است که این موضوع از محاسن کار محسوب می‌شود.
در اصول نجاری و کار گره چینی ما تا به امروز کار دو طرفه است با بهره گیری از گره “ده تند” نداشته است که خوشبختانه من موفق به انجام آن شدم.
مطلع شدیم که ضریح گره چینی شده امامزاده یحیی همدان جای خود را به ضریح فلزی داده است، نظر شما در این خصوص چیست؟
چندی پیش ضریح چوبی گره‌چینی شده امامزاده یحیی (ع) همدان جای خود را به یک ضریح فلزی داد بسیاری از مردم همدان عقیده دارند اثربخشی ضریح چوبی به فضای امامزاده‌ها به مراتب بیشتر از ضریح فلزی است در دهه‌های اخیر شاهد تعویض این هنرهای دستی زیبا، قدیمی و اصیل با فلزکاری‌هایی هستیم که اصالت بنا را تا حدودی تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
در حال حاضر آثار گره‌چینی امامزاده یحیی (ع) دراطراف ضریح و در فضای داخل امامزاده مأمن مومنان پاک دلی است که ساعاتی را دراین مکان مذهبی به راز و نیاز با پروردگار خود می‌پردازند و دستانشان با چوب‌هایی که با مهارت به هم گره خورده‌اند اخت شده است.
شاید اگر به جای فلز از چوب استفاده می‌شد ضمن اینکه از منسوخ شدن یک هنر اصیل همدانی جلوگیری می‌کردیم، بقاع متبرکه استان از وضعیت منحصربه فردی برخوردار می‌شد.
با این حال هم‌اکنون امامزاده یحیی‌(ع) همدان یکی از معدود امامزاده‌هایی است که در آن از هنر گره‌‌چینی استفاده‌ شده است.
اقداماتی که در چند سال اخیر در زمینه احیاء رشته‌های در حال منسوخ و منسوخ شده انجام شده به چه میزان رضایت بخش بوده است؟
در خصوص سایر رشته‌های در حال فراموشی اطلاع کافی ندارم اما تصمیماتی که طی یکی دوسال اخیر در خصوص رشته گره چینی انجام شده است تا حدودی نوید دهنده تلاش‌هایی است که برای جلوگیری از نابودی این رشته انجام می‌شود.
تبلیغات نسبتاً مناسبی که در سطح استان به منظور علاقه مندی جوانان به این رشته صورت گرفته زمینه آموزش تعداد قابل توجهی از آن‌ها در رشته گره چینی به شیوه استاد شاگردی شده است که می‌توان گفت هنرمندان نسل گذشته از این رویکرد بسیار راضی به نظر می‌رسند.
آیا در شیوه حمایت از هنرمندان و صنعتگران نسبت به گذشته تغییری مشاهده می‌شود؟
متأسفانه حمایت از هنرمندان و صنعتگران صنایع‌دستی آنچنان که باید و شاید صورت نمی‌گیرد، هنرمندان و صنعتگران صنایع‌دستی کم توقع‌ترین اقشار اجتماعی هستند و راضی نگه داشتن آن‌ها برای مسئولان و متولیان امر کار مشکلی نسیت.
ارتباط میان متولیان امر و هنرمندان این عرصه بسیار کمرنگ و این فاصله مشکلات زیادی را برای هر دو بخش فراهم آورده است.
بسیاری از صنعتگران با وجود دارا بودن کارت شناسایی صنعتگری از حمایت‌هایی که همه جا سخن از آن می‌رود بر خوردار نیستند.
تمامی حمایت‌ها در این سال‌ها معطوف به شرکت صنعتگران در نمایشگاه‌های صنایع‌دستی شده است و این به تنهایی نمی‌تواند گره‌ای از مشکلات ما باز کند.
و حرف آخر؛
با توجه به تأثیر رسانه‌ها در اقشار و گروه‌های مختلف جامعه انتظار می‌رود پرداختن به موضوع صنایع‌دستی به ویژه معرفی رشته‌های در حال فراموشی در نقاط مختلف کشور بیش از گذشته در دستور کار قرار گیرد.
بسیاری از مسائلی که امروز پیش روی صنایع‌دستی کشور است به نبود آشنایی کافی مردم از این بخش مربوط می‌شود، موضوعی که بخش مهمی از آن به عدم استفاده از امکانات موجود برای بخش صنایع‌دستی منحصر می‌شود.
به ادامه مطالب توجه فرمایید

جهت سفارش گره چینی و طرح های سنتی با مدیر سایت تماس بگیرید .
تکه ای از یک مقاله

متاسفانه تصاویر این مقاله به دستمان نرسید شاید بتوان با سرچ در اینترنت تصاویر این اماکن را بدست آورد . دوستان در این قسمت حمایت کنند. فربد

شمسه میانی آن دارای ده پرده است و کنایه به عدد ده دارد.اشیای منبت‏ شده این دوره در آران کاشان نیز همین شیوه را دارد، از نمونه‏ های بارز آن می‏توان به منبری در مسجد روستای نقشینه اشاره کرد

تصویر 1- نمای کامل از در خانه‏ای در ابیانه مربوط به سال 936 ه با نقش گره ده تند در میان، عمل استاد علی شاه نجار ابیانه، واقف شهر الدین و عماد الدین ابیانه

تصویر 2-نمای کناری منبر مسجد نقشینه، آران کاشان، مربوط به سال 940 ه کنده‏کاری براساس شیوه شیارکنی و با نقش گره هندسی ده تند

از جمله آثاری که از این دوره در مازندران به‏جای مانده، می‏توان به در ورودی امامزاده جعفر در دهکده انگرود کوهستان نور اشاره کرد.این در به شیوه نجاری گره چینی لقطدار و براساس نقش هندسی شش و طبل(که ستاره‏هایی شش پرده در میان دارد)ساخته شده و روی لقطها(قطعات چوبی هندسی‏شکل پرکننده بین قطعات اصلی)از جمله لقطهای ستاره‏شکل، منبتی نسبتا ساده اجرا شده که حالتی شعاعی دارد (تصویر 3).عناصر آن را چنگهای اسلیمی ساده تشکیل می‏دهد، ولی روی حاشیه‏های آن از گلهای هشت‏پره مشابه شمسه ایرانی استفاده کرده‏اند.این موضوع نشان می‏دهد که منبت‏کاری مازندران در این دوره کمی پرکارتر از ناحیه کاشان است.

================================================

طرح و نقش   (   نقوش هندسی  –   گره و    . ..)

و دومین مطلب این که با تکرار طرح گره در کنار آلات گره،  یکدیگر را کامل کنند و توانایی ایجاد زمینه ی گسترده تری را داشته باشند.

گره ها شامل گره کند،گره تند،گره شل،گره کندو شل،گره تند وشل هستند.

گره کند دارای آلتی به شکل پنج ضلعی منتظم است.

در گره تند از راس هر پنج ضلعی به رئوس مقابل وصل کرده ،ستاره ی پنج پر حاصل

می شود که آلت گره تند است.

در گره شل از راس هر پنج ضلعی با زاویه ی 18 درجه نسبت به ضلع پنج ضلعی رسم می کنیم.

ستاره ای پنج پر اما متفاوت و باز تر از پنج تند

حاصل می شود.

گره «تند وشل»و«کند وشل»اختلاطی از این دو گره است.

گره دارای خاصیت تکثیر در درون خود است ،یعنی می توان طرحی از گره کند را رسم کرد و سپس این گره را مجددا کند کرد و این عمل را به همین نحو ادامه داد (گره در گره ،شاه گره). گره های چند زمینه ای به گره های گفته می شود که دارای شمسه های گوناگون هستند؛ مثلا گره 8و10 دارای شمسه های  8و10 خواهند بود.همان طور که گفته شد گره های دارای قواعد دقیق هندسی اند به جز گره های دستگردان که برای گنجاندن شمسه های10 و12 در یک زمینه احتیاج به فشردگی ویا باز شدن آلت ها دارد و از قاعده ی دقیق هندسی به صورت دقیق بهره نمی گیرد . معمولا برای نشان دادن آلات گره از «بوم آلت»و «رو آلت»استفاده می کنند به این ترتیب که آلت هایی که در کنار هم قرار می گیرند؛ یک در میان برجستگی و فرو رفتگی پیدا می کنند و یا در کاشی کاری و غیره اختلاف رنگ پیدا می کنند و یادر اکثر مواقع توسط یک باریکه ی کاشی عمدتا آبی رنگ به نام «حمیل »از یکدیگر تفکیک می شوند.
آلت های گره

آلت های گره کند-1

زوایای آلت های گره تند:

در اشکال هر تقسیم معادل     36=10/360

درجه یک دهم دایره  است.36

زوایای آلت های گره تند:
آلت های گره شل:

گره ده (10) :

مرسوم ترین ،منظم ترین و زاینده ترین نوع گره است..

گره کند 10

شش نوع گره کند ده می توان رسم کرد که عبارتند از:

گره کند دو پنج یا ام  الگره 1-

2-گره کند طبل قناس

3-گره کند سرمه دان

4-گره کند سرمه دان قناس کوچک

5-گره کند سرمه دان چهار شمسه

6-گره کند سرمه دان قناس بزرگ
گره تند 10

پنج نوع گره تند ده می توان رسم کرد:

گره تند دو پنج 1-

2- گره تند قناس پابزی

3- گره تند طبل و پابزی از سرمه دان چهار شمسه

4- گره تند پابزی دو برگ چناری از کند سرمه دان

گره تند از سرمه دان قناس کوچک 5-

انواع گره تند 10 هم از تند کردن گره کند به دست می آید . و هم مستقلا توسط خط رزم رسم می شود.
گره در گره:

چنانکه یک زمینه ی ام الگره آنقدر در درون خود تند وسپس کند شود که تمام آلت ها ی گره را در بطن خود به وجود آورد ، گره در گره  خواهد بود.

ام الگره پس ازطی چهار مرحله تند و کند شدن به گره در گره کند تبدیل می شود.

ام الگره پس ازطی پنج مرحله تند و کند شدن به گره در گره تند تبدیل می شود.

مرحله ی سوم گره درگره ،گره ی سرمه دان قناس بزرگ نام دارد.
شاه گره:

چنانچه یک زمینه ی گره ده (تند یا کند)رسم شود و سپس هر آلت این گره توسط گره ی ریزتری (تند یا کند)خورد شود شاه گره خواهد بود.

خورد کردن آلت های گره به این معنی است که هر آلت توسط گره ریزتری در بر گرفته شود.
گره های یک زمینه ای

غیر از گره ی 10 گره های یک زمینه ای دیگر هم می توان رسم کرد . مثلا در گره 8 شمسه های 8 و در گره 12 شمسه ها ی 12 خواهیم داشت.

گره های چند زمینه ای یا دستگردان

گره هایی هستند در یک سوی زمینه ،شمسه ی 10 و در دیگر سو شمسه ی 12 ودر میان شمسه ی 9 داشته باشیم. در این حالت چون آلت های گره از یک سو10وا ز سوی دیگر 12و سپس 9 خواهند بود ،فشرده یا گشاد خواهد شد که دستگردان نامیده می شود.
گره«کند دو پنج»یا ام الگره:

این گره را ام الگره نامیده اند . زیرا مادر دیگر گره ها ست و انواع گره 10 بر اساس این گره رسم می شود.

قائمه ها ی روبروی هم ،که شمسه در آن قرار می گیرد را توسط خط گیر ها (شعاع ها) به 5 قسمت مساوی تقسیم می کنیم( 18=5/90 ).  عرض زمینه اختیاری است.

گره تند:

گره تند دو پنج:

گره های تند را از دو راه می توان رسم کرد:

ا)   از طریق تند کردن گره کند

از طریق رسم  )2

گره در گره:

اگر در یک زمینه گره کند دو پنج رسم کنیم و سپس آن قدر تند و سپس کند و دوباره تند

شود که به یک زمینه ی گره با تمام آلت های آن برسیم ، گره د ر گره خواهیم داشت.

خصوصیت گره حالت زایندگی آن است  به طوری که از درون هر گره می توان گره

دیگری رسم کرد این  مطلب به خوبی در گره در گره نمایان است.

 

شاه گره:

هر گاه آلت های گره در هم خرد شوند به نحوی که گره های درونی هم با یکدیگر تشکیل یک زمینه ی گره کامل بدهند ، شاه گره خواهیم داشت.که روش های مختلف دارد .
شاه گره

آلت چهار لنگه(شاه گره)

گره درآجروکاشی:

مقرنس ورودی کاشی کاری مسجدسپهسالار تهران(گره تند درشت وسپس درون آن به وسیله ی گره ریز تر خرد شده)

 

مسجد لرزاده ی تهران سقف شبستان زنانه بوسیله ی گره تند خورده شده
ازاره ی مسجد جامع یزد                          ایوان غربی مسجد جامع اصفهان(صفه ی استاد) استفاده از شمسه8،10و…

گره درفضای زیرگنبد (در شبستان مسجد جامع اصفهان) شمسه ی9

مسجد سپهسالار تهران کار استاد لر زاده مقرس سنگی سرستون بر روی رومی های بین چشمه

هابه وسیله ی گره کند گچ بری شده است.

2- نقوش گیاهی

اسلیمی،ختایی ونشان:

در نقاشی ایرانی وبه ویژه نقوش تجریدی و قدسی،هرگزمحاکات وتقلید از

جهان محسوس و نمایش صورت های طبیعی-که اشکال سه وجهی هستند-

مورد نظرهنرمند نبوده،زیرا این عالم را فانی وهمه ی ممیزات آن را گذرا

می دانسته و نمایش اشکال سه بعدی نیز نیرنگ به شمار می رفته اند.

با حذف پرسپکتیو وبعد نمایی عالم هنر اسلامی وسعت بیشتری می یابد و به ساحت اقدس خیال محمود نزدیک تر می شود . ازسویی زمان و مکان باقی

در هم شکسته شده و تصویری تمثیلی از زمان و مکان نمایان می گردد.

الف)ختایی:

ختایی مشتمل بر گل و برگ و غنچه و گره و ساقه است .

1- گل گرد

شکل گیری گل از طریق تکرار دایره (تکرار دایره در درون دایره از یک الی هفت بار )

2- گل برگ

شکل گیری گل از طریق تکرار برگ(تکرار برگ در درون دایره از یک الی هفت بار )

3- گل گرد با تزیین برگ

شکل گیری گل از طریق ترکیب دایره و برگ(تکرار دایره با تزیین برگ در درون دایره از یک الی هفت بار )

4-گل برگ با تزیین دایره

شکل گیری گل از طریق ترکیب برگ ودایره (تکرار برگ با تزیین دایره در درون دایره از یک الی هفت بار )

تزیین گل:

1)دندان موشی و انواع مختلف آن
دایره ی سه دندان موشی                     دایره ی دو دندان موشی                   دایره ی یک دندان موشی
2)کنگره و انواع آن

غنچه
نرگسی
سه پر
چهار  پر
پنج پر
شش پر
لاله عباسی
گل برگ چناری
برگ کنگره ای
لاله عباسی
ب)اسلیمی
تمامی منحنی های اسلیمی رویی به درون ورویی به بیرون دارند.

معنای اسلیمی : اسلیمی از ریشه ی واژه ی «سلم»به معنی آشتی و صلح و سلامت است و ممال کلمه ی اسلام نیز هست که ریشه ی لغوی آن تسلیم در برابر فرامین حقانی است.

(سلم  در لغت نامه ی دهخدا نام درختی است با میوه های شفابخش)

تاریخچه : اسلیمی نقوشی است که با اقتباس از مانویان و میتراییان و زرتشتیان که در دوره ی اسلامی به کمال رسیده است.

صورت اسلیمی : در صورت و ظاهر به سروی ماند که در حلقه ی وجود سر خم کرده و تسلیم تعظیم را نشان می دهد.

در مجموعه ی اسلیمی چند عنصر وجود دارد که اعضای ساقه ی اسلیمی را نشان می دهند .

که عبارتند از:

1-بته جقه(اسلیمی)                   2- سر اسلیمی

3-چنگ وگره                          4- نشان
1-بته جقه

روش اول

1- روش ترسیم هندسی بته جقه توسط دو دایره است.

دو دایره، درون یک دایره ی بزرگتر.
2-انتخاب یکی از دوایر و ترکیب آن با زاویه ی بزرگتر تشکیل بته جقه را می دهد. این عمل با حفظ قاعده در سه دایره و بیشتر نیز تکرار می شود.

روش دوم

این روش نیز با تناسبات روش اول هم خوانی دارد.

به وسیله ی ترسیم دو نیم دایره با قطر مساوی روی

خط است قطر نیم دایره ی سوم دو برابر نیم دایره

های قبلی خواهد بود .(1)

بته جقه را درصورت کشیدگی اغراق آمیز،اسلیمی

می گویند؛

تک اسلیمی را می توان در خود تکرار و به دواسلیمی تبدیل کرد.

و هم چنین دو اسلیمی را به سه و چهار اسلیمی تبدیل

کرد .(4)
2- سراسلیمی:

برای تزیین اسلیمی ، گاهی در انتهای آن این عنصر آورده می شود.

3- چنگ وگره:

گره در اسلیمی و ختایی صورت مشترک دارد اما چنگ در اندازه ای بزرگتر نسبت به گره و متناسب با اندازه ی اسلیمی تعبیه می شود.

 

چنگ توسط دو دایره

رسم می شود و در

مجاورت اسلیمی به

گونه ای دیگر است.

(1)

در استقرار اسلیمی روی ساقه ی نیلوفری

یا عشقه هم چون ختایی همه ی عناصر به

سوی درون مرکز ساقه جهت دارند.(2)
انواع اسلیمی ها:

1- ساده

2- خرطومی یا فیلی

3- دهن اژدری

4- ماری یا ابری

5- پیچک
اسلیمی

نشان

در نقوش تجریدی به غیر از ختایی واسلیمی عنصر دیگری وجود دارد با نام نشان.

از این رو که شروع ساقه ها در ختایی و اسلیمی باید در حجاب باشند،این محل اختفا که شروع ساقه ها را به پنهانی رمز آلود دعوت می کند «نشان » نام دارد.

لچک و کتیبه ی نشان
بته جقه ی نشان
بته جقه ی نشان
دل نشان(3)
ابرک نشان یا اسلیمی ماری(4)
نقش در نقش
شرفه

نشان ها در شمسه بری
نشان

اصول قابل اهمیت در کلیات نقش:
الف) رعایت دقیق مراحل کل به جز

ب) حفظ اصول زیبایی شناسی اعم از تعادل،توازن،تقارن،تشابه،تناسب و تقسیم درست سواد و بیاض،تقسیم مناسب سیاهی ،نقش و کنترل  سفیدی نقش  به اندازه ی خوشایند.

پ) رعایت اصول حسن و استحان .به این معنی که در چرخش حلقوی و دایره ای شکل ساقه ها هیچ خمیدگی و شکستگی دیده نشود.

ت) رعایت اصول هماهنگی و تناسب و حسن  همجواری :رعایت تناسب در اندام که نتیجه ی آن ریتم در کار است . مثلا در ختایی رعایت کوچکتر بودن غنچه از گل

ث) رعایت تناسب اتصال و انفصال. چرخش ساقه ها همواره با گل و در اسلیمی با عناصر مربوطه و اتصال ساقه ها هماهنگ بوده و دور دورانی را طی کند.

ج)رعایت اصل بدیع و نوآوری
نمونه هایی از نقوش گیاهی

استفاده از نقوش گیاهی در مسجد جامع اصفهان                                              نمایش اسیمی و ختایی

معروفترین نقوش گیاهی عبارتند از:
پالمت یا پالمیر( نخل )، تاک،پیچک، گل نیلوفر(گل لوتوس)با دوازده گلبرگ نماد

خورشید و الهام  گرفته از نیلوفر آبی که مشهورترین گل در تزیئنات حجاری های پارسه است، نقش انگور و انار،برگ انجیروبلوط نقش هایی شبیه برگ اما استیلزه شده.

( استیلیزه یا برساو کردن = طرح خلاصه شده)

نقوش گیاهی در نقش برجسته های تخت جمشید

نقوش گیاهی در تخت جمشید
3- نقوش انسانی و حیوانی

4-نقوش خط وکتیبه

نقوش خط و کتیبه ها:

خطوط بنایی از نظرزیبایی دارای اساسی

فرهنگی-اجتماعی هستند که در معنویت ریشه دارد و با پیروی از ویژگی و اصول خاصی

به دست توانای انسان هنر مند با ایمان شکل گرفته اند.

 

منابع وماخذ :

1- زمرشیدی – حسین، گره سازی

2-زمرشیدی – حسین ، کاشی کاری ، جلد سوم : خط معقلی ، انتشارات کیهان

3- کیانی -محمد یوسف ، مقدمه ای برهنر کاشی کاری ایران ، انتشارات موزه ی رضا عباسی

4-ماهر النقش- محمود، کاشی کاری ایران ، انتشارات موزه ی رضا عباسی،

1362

5- اسکندرپورخرمی –  پرویز ( – 1338) ، اسلیمی و نشان ها، انتشارات سازمان چاپ وانتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،1383

6- اسکندرپورخرمی – پرویز ( – 1338) ، گل های ختایی ، انتشارات  سازمان چاپ وانتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،1383

7- سیف – هادی، نقاشی روی کاشی ، ترجمه : مهوش مجذوب ، انتشارات سروش، 1376