تهرانِ پانصد ساله در حال تخریب است
تهران قدیم٬ تهرانشناسی٬ محله های تهران٬ دیدنی های تهران٬
…گفت وگوی شفقنا زندگی با مهدی معمارزاده، کارشناس میراث فرهنگی
شفقنا زندگی- هيچ چيز مانند عكس هاي نه چندان قديمی از نقاط مختلف كشور، مخصوصا شهر تهران، تغييراتي كه در بافت شهر ايجاد شده را به رخ بيننده نمی كشد. كافی است دو عكس كه با فاصله بيست سال، از يك منطقه تهران گرفته شده را كنار هم قرار دهيد تا متوجه شويد چگونه بافت تاریخی و سنتی تبديل به بافتي شده است كه نه تاريخي است نه مدرن!
چند سالي است كه به بهانه هاي مختلف توسعه و تحول در بافت شهري و تبديل شهر فرسوده به شهر مدرن دست ها آلوده تخريب بافت هاي تاريخي شهر تهران شده است. غافل از آنكه تخريب يك بافت تاريخي نه چندان فرسوده، فقط تخريب يك ساختمان نيست، بلكه تخريب هويت چند نسل است.
در ادامه گفت و گوی خبرنگار شفقنا زندگي با مهدی معمارزاده، كارشناس مسئول ميراث فرهنگي درمود تخريب بافت تاريخي شهر تهران و تاثير آن روي هويت مردم در پی می آید:
نهادن نام “بافت های فرسوده” بر ” بافت های تاریخی”
اين كارشناس ميراث فرهنگي در ابتدا به تعريف مفهوم بافت تاريخي اشاره كرد و گفت: شهرها معمولا به نسبت اقليم و شرايط آب و هوايي شكل مي گيرند. بافت تاريخي يعني مجموعه اي از كه معمولا مركز شهرهاي كنوني جهان را تشكيل مي دهند. در دوران اسلامي، مخصوصا در ايران، شهرها اطراف امام زاده، مساجد جامع و بازار كه به عنوان قطب هاي مذهبي و اقتصادي يكي از اركان هاي مهم شكل گيري شهرها هستند، شكل مي گرفتند. بنابراين شهرها بر اساس يك برنامه ريزي كه در آن مردم، حكومت، اقتصاد و.. در كنار هم حضور دارند شكل مي گيرند و به حيات خود ادامه مي دهند.
معمارزاده ادامه داد: از زمان سلجوقيان به بعد، يعني از حدود 700 سال پيش كه شهرسازي در ايران به صورت ذكر شده رونق پيدا كرد و شهرها به صورتي كه ساخته شده بودند، باقي ماندند البته دولت هاي مختلفي كه روي كار مي آمدند، تغييرات كوچكي در جهت توسعه به نسبت جمعيت، روي آن ها اعمال كردند. براي مثال درمورد تهران حصار صفوي به دليل تنگي جا و كمبود زمين گسترش پيدا مي كند و تبدلي به حصار ناصري مي شود. اما متاسفانه حصار صفوي تخريب مي شود.
تخريب و توسعه بنا بر سليقه های جديد، از معضلات دو قرن اخير در کشور ماست
اين كارشناس ميراث فرهنگي با انتقاد از بينشي كه در زمينه تخريب بافت ها وجود دارد، اظهار كرد: تخريب كردن و توسعه بنا بر سليقه هاي جديد، يكي از معضلاتي است كه در دو قرن اخير دامنگير بافت هاي تاريخي ما شده است. در دوره پهلوي كه در بافت تاريخي تهران، دخالت هاي زيادي از جمله خيابان كشي و تخريب حصار ناصري صورت گرفت، شيرازه بافت هاي تاريخي تهران از هم نپاشيد. يعني محلاتي مانند سنگلج، دولت، اودلاج و چال ميدان و… حفظ شدند. تا 20 سال پيش هم، هنگامي كه فرد در بافت تاريخي قدم ميگذاشت، حال و هواي زندگي اجتماعي تهران قديم را حس مي كرد.
معمارزاده افزود: با كمال تاسف در بيست سال اخير، مخصوصا در 10 سال اخير كه بحث طرح جامع تهران و بعد از آن طرح تفصيلي مطرح شد، مديريت شهري به هيچ وجه به بافت هاي تاريخي توجه نكرد و نام بافت هاي فرسوده بر بافت ها تاريخي نهاده شد و بافت سنگلج و اودلاجان دچار دگرگوني هاي شديدي شده و ممكن است از بين برود. بافت هاي تاريخي معمولا شكل ارگانيك دارند و اندام هاي اين بافت به صورت طبيعي كنار هم جاي گرفتند و شكل خاص ساختمان ها، اندازه آن ها و… باعث تمايزشان از بافت هاي جديد مي شود، با وجود اينكه اين بافت تا كنون، و با تحولاتي كه در زمان پهلوي رخ داد، هنوز پابرجا مانده اما اكنون به دليل بي توجهي در حال تخريب است.
تهرانِ پانصد ساله در حال تخریب است
وي با اشاره به قدمت 500 ساله شهر تهران اظهار كرد: از زماني كه شاه طهماسب براي شهر تهران حصار كشيد، 500 سال مي گذرد، و شهر تهران 500 سال قدمت دارد. اما ناگهان بافت هاي تاريخي با يك طرح ناكارامد توسط مديريت شهري و به بهانه فرسودگي در حال تخريب است. در صورتي كه تعريف فرسودگي به بافت تاريخی ربطی پيدا نمي كند.
اين كارشناس ميراث فرهنگی با تاكيد بر ارزش ها و توانايي هاي بالقوه بافت هاي تاريخي، گفت: پبافت هاي تاريخي موجود در اكثر شهرهاي دنيا به يك ظرفيت جهت توريست پذيري و گردشگري تبديل شده اند. حتي كشورهاي اسلامي مانند دمشق و تركيه هم از ظرفيت بافت هاي تاريخي خود براي درآمد زايي، جذب توريست و توسعه گردشگري بهره مي برند. یعنی در عين اينكه رسيدگي هاي لازم به به بافت تاريخي انجام مي شود، از آن ها حفاظت و حتی استفاده می شود.
تاثیر منفی تخریب بافت های تاریخی روی بافت اجتماعی
معمارزاده در ادامه به تاثير تخريب بافت هاي تاريخي در بافت اجتماعي اشاره كرد و گفت: تخريب بافت تاريخي روي بافت اجتماعي تاثير منفي دارد. زيرا متاسفه در مقابل چيزي كه تخريب مي شود، بناي ارزشمندي ساخته نمي شود. براي مثال به جاي تيمچه، سرا، سراچه ساختماني با عنوان ” پاساژ” مي سازيم كه حتي نام آن هم ايراني نيست. همين امر به صورت نامستقيم روي روحيات نسل جديد تاثيرگذار خواهد بود. زيرا هنگامي كه ناگهان يك بافت تاريخي تبديل به بافت مدرن مي شود، رفت و آمدها، رفتار و روحيات، طرز فكر افراد، روابط اجتماعي و سطح زندگي اجتماعي افراد تغيير مي كند. تغییری که حساب شده و طبق اصول درستی نیست.
وي ادامه داد: درست مانند زماني كه يك خانه حياط دار كه در آن خانواده بزرگي زندگي مي كردند، تبديل به آپارتماني شود كه همه اقشار مختلف در آن رفت و آمد كرده و به صورت ناخودآگاه روي يكديگر تاثير مي گذارند، اين تاثير اكثرا منفي است زيرا افراد به صورت سطحي از يكديگر تقليد مي كنند. همين ساخت و سازهاي بي رويه در شهر و جابه جايي جمعيتي باعث شد يك شرايط فرهنگي نامطلوب در شهر تهران ايجاد شود.
فرهنگ ساخت و ساز مساجد هم تغيير كرده است
اين كارشناس ميراث فرهنگي با انتقاد از طرح های ناهماهنگ و صرفا اقتصادي اظهار كرد: حتي فرهنگ ساخت و ساز مساجد هم تغيير كرده است. يك مسجد تاريخي را براي ساختن يك مسجد پنج طبقه تخريب مي كنيم و در كنار آن چند مركز خريد و رستوران تاسيس مي كنيم كه بهره اقتصادي ببريم.
معمارزاده ادامه داد: اميدوارم مديران شهري، دوستاني كه در شوراي شهر و شهرداري فعاليت مي كنند به اين مسائل بيشتر توجه كنند و اجازه ندهند بافت هاي تاريخي ما بيشتر از اين تخريب شود. ضامن زندگي شهرنشيني و ادامه تعاملات زيستي و اخلاقي حفظ ارزش هاي تاريخي و فرهنگي كه لايه هاي مختلفي دارد، است. يك لايه مهم آن اين است كه معماري شهرسازي خود را با حفظ بناهاي تاريخي حفظ كنيم.
مردم به حفظ بافت تاريخي علاقه دارند
وي با بيان اينكه مردم به حفظ بافت تاريخي علاقه دارند، گفت: همه اقشار نگران تخريب بافت هاي تاريخي هستند. حفظ و نگه داراي 300 هكتار بافت تاريخي از 800 هكتار تهران كار سختي نيست. پس از مسئولان مي خواهم اين بافت را حفظ كنند. درحال حاضر بافت هايي كه ساخته مي شود هيچ هويت خاصي ندارد، درحالي كه به راحتي مي توان ضمن حفظ بافت هاي تاريخي از آن ها الگو گرفت. ما با وجود سه هزار سال سابقه شهرسازي، چرا بايد از شهرسازي غرب تقليد كنيم؟
اين كارشناس ميراث فرهنگی با تايكد بر اينكه تخريب بافت هاي تاريخي روي نسل اينده تاثيرگذار است، افزود: هنگامي كه به جاي سرا و تيمچه از كلماتي مانند ” پاساژ” و “مال” استفاده مي شود و لغات فرهنگ ديگر وارد فرهنگ ما مي شود در موارد ديگر هم تقليد صورت خواهد گرفت و به مرور زمان، فرهنگ آن ها جایگزین فرهنگ ما می شود و در نتیجه نسل های آینده هیچ شناختی از فرهنگ اصیل ایرانی نخواهند داشت.
انتهای پیام
خبرنگار شفقنا
life.shafaqna.com
