در جستجوی چیدمانی آرامش بخش
گروه معماری و دکوراسیون: دکتر فاطمه کاتب، نویسنده، پژوهشگر و نخستین زن ایرانی است که عهده‌دار ریاست دانشگاه‌های مختلف در ایران بوده است. وي علاوه بر تدریس در دانشگاه‌های ایران و انگلستان، عضویت در شوراهای علمی و فرهنگی، سخنرانی و ارائه مقالات مختلف پژوهشی در مجامع مختلف جهان، عهده‌دار سمت‌های علمی و آموزشی گوناگون بوده است. دكتر كاتب دارای فیلوشیپ افتخاری از دانشگاه UCEو فیلوشیپ دانشگاه آکسفورد و همچنین پژوهشگر برگزیده دانشگاه مرکزی انگلستان در سال 1998 و سازمان میراث فرهنگی در سال 1379 است. وی درجه فوق‌لیسانس معماری داخلی خود را از دانشگاه هنر و دکترای معماری را از دانشگاه انگلستان دریافت کرده و دوره‌های تخصصی معماری داخلی را در انگلستان گذرانده است.با دكتر کاتب؛ چهره آشنا در عرصه هنر و به ویژه معماری، درباره معماری داخلی و تأثیر گرانی نرخ ارز بر معماری گفتگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
در خصوص سابقه تاریخی معماری داخلی توضيحاتي بيان بفرمایید.
تکامل و توسعه هنر، معماری و هنرهای سنتی یا ظريفه در ایران تاریخی طولانی و پیچیده دارد. چون ایران یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان است و حتی زمان پيدايش آن به چندین سده پیش از تمدن یونان و رم باز می‌گردد. ایران همواره در مرکزیت صحنه جهانی قرار داشته و هم در آن دوره و هم قرن‌ها پس از آن صادرکننده توانمند هنرهای معماری و تزئینی و دیگر تأثیرات فرهنگی بوده است. اگرچه ایران تحت تأثیر فرهنگ کشورهای مجاور قرار گرفته است، اما هرگز کیفیت اساسی مشخصه‌های فرهنگی خود را از دست نداده است. حتی در دوره قاجار که فشار فرهنگی کشورهای توسعه‌طلب اروپايي تهديدي برای غلبه ارزش‌های آنان به شمار می‌رفت، طراحان و معماران ایرانی حس قوی هویت ملی خود را حفظ کردند و در حمایت از تمامیت ملی خود کوشیدند.
در خانه‌های ایرانی حد و مرزی بین معماری داخلی، معماری و تزئینات آن وجود ندارد و به تزئینات توجه ویژه‌ای شده و یک بافت به هم پیوسته بوده و هر آنچه در تزئینات انجام می‌شده، کاربردی هم بوده است. در خانه‌های قدیمی معماری داخلی به بهترین شیوه انجام شده و به نیاز خانواده پاسخ داده است.
چگونه می‌توان چیدمانی با هویت ایرانی اسلامی در خانه به وجود آورد؟
در جامعه سنتی ایران، خانواده واحد بنیادی جامعه و خانه محور یکپارچگی خانواده است. به همین دلیل خانه به گونه اي طراحی می‌شد که از دنیای بیرون جدا باشد و در ساخت آن به ارزش‌های بنیادی خانواده توجه می‌شد. در جامعه‌ای که به شدت متکی به خانواده است، مفهوم خانه بسیار گسترده‌تر از مکان خصوصی محض است. در واقع خانه حریمی مقدس است و ساکنان این حریم باید از نگاه نامحرم و از هر دخالت و ناکاستی در امان باشند. به
همین دلیل است که حیاط مرکزی همواره درون‌گراست و در حقیقت قلب خانه و کانون آن به شمار می‌رفته است. حیاط برای اتاق‌ها و فضاهای داخلی خانه نور و هوا هم مهیا می‌کند و برای برآوردن نیازهای فیزیکی و معنوی حیاط تنها یک فضای معمولی باز نیست بلکه مهم‌ترین قسمت خانه به شمار می‌رود.
نمای کلی یک محله سنتی شهری مجموعه‌ای متراکم از خانه‌هایی است که هر خانه در حیاط خود بهشتی را جای داده است. خانه‌های سنتی دیوارهای بلندي دارد که یادآور حصارهای قدیمی شهر است. این دیوارها خانه را کاملاً در بر می‌گرفتند و خانه هیچ راه دیگری غیر از در ورودی نداشت. ورودی خانه تزئین می‌شد و ورود مستقیم به حیاط ناممکن بوده است. برای ورود به خانه باید از سه قسمت گذر کرد که این سه فضا هم تجربه‌ای فیزیکی و هم دلالتی معنوی برای ورود به خانه به شمار می‌آید. کسی که از بیرون وارد خانه می‌شود، خود به خود این فضاها را تجربه می‌کند و سپس پا به قسمت‌های خصوصی خانه می‌گذارد. این فضاها عبارتند از فضای معمولاً هشت ضلعي که هشتی نام دارد و دالانی باریکی و معمولاً تاریک و محوطه داخلی که حیاط است. فلسفه وجود این فرایند حفظ کامل حریم خصوصی یعنی قسمت داخلی خانه است تا در معرض دید دنیای خارج قرار نگیرد.
با توجه به متراژ واحدهای مسکونی در حال حاضر نیز می‌توان چنین سلسله مراتبی را به وجود آورد؟
وقتی ابعاد کوچک شود، سلسله مراتب کوچک‌تر می‌شود. راهکاری که به عنوان طراح داخلی ارائه می‌دهم این است که سعی کنید برای ورودی خانه تعریفی پیدا کنید. ورودی خانه با مقداری فکر تغییر پیدا مي کند و می‌توانیم حریمی را برای خودمان به وجود آوریم. می‌توانيم با تقسیمات جداکننده و پارتیشن بندی ورودی را کمی محفوظ کنیم. معمولاً باید مکانی برای کفش و لباس بیرون از خانه و جلوي درب ورودی در نظر گرفته شودو نباید به محض اينكه درب آپارتمان باز شد تا انتهاي اتاق خواب مشخص باشد. در گذشته اتاق‌ها کاربری چندگانه داشت؛ مثلاً رختخواب را روی زمین پهن می‌کردند و از آن فضا جهت کاربردهای دیگر هم استفاده می‌شد. در حال حاضر اتاق‌ها را با مبلمان پر می‌کنند و معلوم نیست کجا می‌خواهند زندگی کنند.
آیا چیدمان بر روحیه افراد تأثیر می‌گذارد و چگونه می‌توان به چیدمانی آرامش‌بخش دست پیدا کرد؟
این موضوعی بدیهی است. هنر رنگ و نور در شخصیت انسان تأثیرگذار است. یک شعر هست که می‌گويد: از کوزه همان برون تراود که در اوست. در یک فضای بی‌نظم مغشوش با رنگ‌های پریشان نمی‌تواند جماعتی آرام و با روحیه‌ای خوب ظهور کند. مشکلاتی از قبیل آنکه چرا افسردگی داریم؟ چرا خوب کار نمی‌کنیم؟ یا فرزندانمان نمی‌توانند درست درس بخوانند، شاید دلیل آن باشد که فضایی که در آن ساكن هستند، مناسب نیست. ما زمانی می‌توانیم به فضا آرامش ببخشیم که نظم را به خانه بیاوریم. چقدر از این موضوع غافلیم که هر آنچه در خلقت طبعیت هست، منظم است و هر آنچه منظم است، زیباست. نظم داشتن اولین قدم برای ایجاد روحیه‌ای خوب در خانه است. قدم دوم پاكيزگي و نظافت است. یکی دیگر از نکات مهم در فضا بوی مناسب است. یک فضا ممکن است خیلی شيک چیده شده باشد اما بوی مناسبی نداشته باشد و در این صورت کسی دوست ندارد داخل آن بیاید. نور نامناسب در خانه خسته کننده و رنگ نامناسب استرس‌زا است.
نظر شما درباره چیدمان به سبک فنگ‌شویی چیست؟
در گذشته، ایرانیان به عناصر اصلی از جمله خاک، باد، آب و آتش توجه می‌کردند. البته ایرادی نمی‌بینیم که کسی از آن سبک هم استفاده کند، چون خانه جایی است که هرکسی باید در آن احساس لذت و آرامش کند. خانه هرکس باید ویژگی‌های جداگانه‌ای داشته باشد، چون دکوراسیون خانه روحیات هر فرد را نشان می‌دهد. ما به جای آنکه ببینیم دیگران از چه چیزی خوششان می‌آید باید ببینیم خودمان با چه دکوراسیونی احساس راحتی می‌کنیم. ما می‌توانیم با مطالعه و توجه بیشتر به المان‌های اصول معماری سنتی خودمان، از یک معماری ایرانی لذت ببریم.
با توجه به نوسانات نرخ ارز، برخی به حذف تزئینات منزل می‌پردازند و آن را لوکس می‌پندارند، نظر شما در این مورد چیست؟
من فکر می‌کنم اگر بتوانیم از رنگ‌های زیبا استفاده کنیم (مثلاً استفاده از یک سفال آبی فیروزه‌ای) می‌توانیم فضایی زیبا در منزل به وجود بیاوریم. چون در طراحی داخلی این مسئله مهم است که عناصر مختلف چقدر باهم مرتبط هستند. اگر هنرهای سنتی ایرانی و آثار خودمان را بشناسیم، با وسایل خیلی ساده می‌توانیم خانه خودمان را درست کنیم. به عنوان مثال با وسایل قدیمی کهنه یا ظروف قدیمی مادربزرگ مان، می‌توانیم به تزئین خانه بپردازیم.
توصيه شما به مخاطبان برای دکوراسیون سال جدید که بهاری هم باشد، چیست؟
ما می‌توانیم در سال جديد با آوردن چند گلدان گل و سبزی خانه را متحول کنیم و خودمان دیوارهای کثیف را نقاشی کنيم. در آستانه بهار، طبیعت به گل می‌نشیند که می‌توانیم از آن الهام بگیریم و با خریدن چند کوسن آبی و سبز به خانه شادی و طراوت ببخشیم. برای طراحی اتاق بچه‌ها از آنها سؤال کنید که چه رنگی را دوست دارند. به جای خریدهای بزرگ در خانه می‌توانیم با تزئین ملحفه و تغییر روتختی، حال و هوای خانه را تغییر دهیم و زیبایی و شادمانی را به ارمغان بیاوریم.
حرف آخر: هر خانواده ایرانی باید بداند که طراحی داخلی خانه به همه مربوط می‌شود و مخصوص یک خانواده يا یک قشر نیست. می‌توان حتی با کارتن و چوب هم وسایل زیبا ساخت یا از شاخه‌های موجود در طبیعت به عنوان مجسمه استفاده کرد.
پیام ساختمان
صفحه ویژه خانم دکتر کاتب
