سبک شناسی
با نگاهی دقیق و موشکافانه به ادبیات ایران زمین، متوجه می‌شویم که هر شاعر و یا نویسنده برای بیان آنچه که درذهن خود داشته، از روشی خاص استفاده کرده که با شاعر و یا نویسنده دیگر فرق دارد. به اصطلاح ادبی به آن “سبک” یک شاعر و یا نویسنده گفته می‌شود.
البته نباید فراموش کرد که در تمام دوران‌ها شاعران و یا نویسندگانی وجود داشته‌اند که از روش سایر ادیبان پیروی و یا حتی کپی برداری کرده‌اند اما هیچ کدام تاثیری در ادبیات فارسی نداشته اند و تنها سبک شاعران ماقبل خود را تکرار کرده‌اند. در این مقاله سبک ادبی را تعریف کرده و با آن آشنا می شویم.
سبک چیست؟
با نگاه به رفتارو گفتار آدمیان به خوبی متوجه خواهیم شد که حالات و حرکات، طرز پوشش، سخن گفتن، خندیدن و حتی دست خط آنها یکی نیست و هر شخص به شکلی خاص این رفتار‌ها را انجام می‌دهد که به آن سبک آن فرد می‌گویند.
در دنیای ادبیات هم هر شاعر و یا نویسنده سبک خاص خود را دارد به طوری که سبک هر یک از بزرگان ادبی به دیگری شباهت ندارد و هر کس روش خاص خود را داشته و به گونه‌ای یگانه روزگار خویش بوده است.
به روش خاص هر شاعر یا نویسنده برای بیان اندیشه، عواطف و یا احساساتش سبک ادبی او گفته می‌شود و این سبک متاثر است از تمام اتفاقات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و هر آن چه که در جامعه آن شاعر یا نویسنده اتفاق افتاده است.
به روش خاص هر شاعر یا نویسنده برای بیان اندیشه، عواطف و یا احساساتش سبک ادبی او گفته می‌شود و این سبک متاثر است از تمام اتفاقات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و هر آن چه که در جامعه آن شاعر یا نویسنده اتفاق افتاده است
هیچ گاه سبک حافظ با سبک عطار و مولانا یکی نیست و درون مایه اشعار آنها هم با یکدیگر متفاوت است چرا که جامعه‌ای که عطار در آن زندگی کرده (قرن 6 هجری) با جامعه‌ای که پذیرای نبوغ مولانا بوده (قرن7 هجری) و جامعه‌ای که حافظ را به یکی از بزرگان ادبیات دنیا تبدیل کرده است (قرن 8 هجری) تفاوت بسیاری دارد.
با شناخت سبک هر شاعر یا نویسنده می‌توان بسیاری از خوی خصلت‌های روانی، اخلاقی و اندیشه او و یا حتی یک جامعه را متوجه شد.
بطور مثال حافط و عبید زاکانی هر دو در یک قرن زندگی کرده و هم دو شاعر با یکدیگر هم عصر بوده‌اند، هر دو شاعر طنز پردازی هستند اما جنس طنز حافط با طنز عبید متفاوت است، حافظ یک شاعر سیاسی است و اتفاقات تلخ جامعه را با زبان طنز اما تلخ منعکس می‌دهد در حالی که شعر عبید اینگونه نیست.
به طور کلی تقسیم بندی سبک‌ها به شکل‌های مختلفی انجام می‌گیرد:
1.با توجه به نام اشخاصی که سبک خاص خود را داشته و بعد از خود جریانی را در شاعری و یا نویسندگی ایجاد کرده و عده بیشماری از آنها پیروی کرده‌اند. مانند سبک فردوسی، سبک حافظ و….
2. بر حسب درک مطلب: سبک‌های دشوار، سبک ساده و روان و…
3. بر حسب نوع زبان: سبک شاعرانه، سبک علمی و..
4. بر حسب موضوع: سبک تاریخی، سبک مذهبی و…
اما معمول ترین و مهم ترین تقسیم بندی سبک‌ها بر اساس دوره( محدوده زمانی) است که هر شاعر یا نویسنده در آن زندگی کرده است.
بر اساس دوره و محدوده زمانی سبک ادبی شعر فارسی به 6 دوره تقسیم می‌شود:
1. سبک خراسانی : نیمه دوم قرن 3، قرن4 و قرن 5 هجری
2. سبک عراقی: قرن 7، 8 و 9 هجری
3. سبک هندی: قرن 11 و نیمه اول قرن 12
4. سبک بازگشت: اواسط قرن 12 تا پایان قرن 13
5. سبک مشروطه: نیمه اول قرن 14
6. سبک آزاد (نو): نیمه دوم قرن 14 به بعد
آسیه ترک بیاتانی
بخش ادبیات تبیان
منابع:
سبک شناسی، محمد تقی بهار، انتشارات سمت
