سفالگری ایلخانی و تیموری

سفالگری ایلخانی و تیموری

پرچم ایلخانی

در اوایل سده هفتم هجری حملات وحشیانه مغولان ، بسیاری از شهرها و مراكز سیاسی و هنری را به ویرانی كشاند و به این ترتیب به جز معدود كارگاههای سفالگری چون كاشان كه فعالیت نسبی داشتند ، بقیه یا منهدم گردیده و یا از فعالیت باز ایستادند ، ولی به تدریج حكمرانان مغول تحت تاثیر فرهنگ ، تمدن و هنر ایران زمین كهنسال قرار گرفتند و با پذیرش دین اسلام به تشویق هنرمندان در رشته های گوناگون هنری پرداختند .

تجدید فعالیت هـنری و معماری در این زمان تقریبا با تاسیس سلسله ایلخانی به وسیله هلاكو آغاز گردید و شهر هایی ، چون مراغه ، تبریز و سلطانیه مركز تجمع هنرمندان شد .

 

در اوایل سده هشتم هجری با شروع صدارت خواجه رشید الدین فضل الله تحول چشمگیری در خلق آثار هنری ، مانند نقاشی و كاشیكاری بوجود آمد .

در اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم هجری مراكز سفالسازی جدیدی در نقاط مختلف شروع به فعالیت نمودند كه از آن میان می توان تخت سلیمان آذربایجان ، كرمان ، ورامین ، ری ، سلطان آباد (اراك فعلی) و گرگان را نام برد .

ظروف سفالین دوره ایلخانی متنوع و در كارگاههای متعددی ساخته و پرداخته شده است ؛از جمله سفالینه كاشان ، كرمان ، جرجان ، سلطان آباد ، تخت سلیمان و سفالینه محلی .

 

سفالینه های یاد شده عموما به شكل ظروف سفالینی به شیوه یكرنگ ، زرین نام ، مینایی ، نقش كنده ، یكرنگ لاجوردی ساخته شده است . و بسیاری از آنان دارای تزئینات بسیار زیبا با نقوش گیاهی ، انسانی ، پرندگان (سیمرغ ، اژدها) و هندسی بوده كه به اشكال كاسه ، بشقاب ، پیاله ، خمره و دیگر ظروف ساخته می شده است .

 

سـفالگری دوره تیموریان
حملات وحشیانه تاتار را بار دیگر در سال 727 هجری تیمور تكرار كرد . این بار نیز همانند گذشته بسیاری از شهر های ایران به ویرانی كشانده شد . تیموریان مركز سیاسی خود را به شرق ایران ، یعنی شهر سمرقند منتقل نمودند .

دوره شاهرخ تیموری عصر شكوفایی هنرها در آغاز قرن نهم هجری است . در دوره شاهرخ و بایسنقر هنرهای گوناگون چون معماری ، نقاشی ، كاشی كاری ، خوشنویسی به حد اعلای ترقی رسید
تیمور نیز مانند ایلخانیان پس از مدتی تحت تاثیر فرهنگ و تمدن ایران قرار گرفت و در رونق هنرهای گوناگون اقداماتی به عمل آورد . از این رو هنرمندان معروف را از سراسر ایران از سمرقند فرا خواند . این هنرمندان ایـرانی در شهر های ایران ، چـــون سمرقند ، هرات ، مشهد ، شیراز ، مازندران ، غبیرا ، كرمان هنر های گوناگون را تویعه بخشیدند و به ایجاد بنا های اداری و مذهبی همت گماشتند .

دوره شاهرخ تیموری عصر شكوفایی هنر ها در آغاز قرن نهم هجری است . در دوره شاهرخ و بایسنقر هنرهای گو ناگون چون معماری ، نقاشی ، كاشی كاری ، خوشنویسی به حد اعلای ترقی رسید .

 

مجموعه بناهای شاه زند ، مساجد گوهر شاد و كبود ، مدرسه خرگرد و تزیینات بسیار زیبای آن یادآور شكوه آن دوران است . متاسفانه آگاهی از هنر سفالگری و كارگاههای این دوره به علت عدم كاوشهای باستان شناسی در مراحل اولی است .

بطور كلی سبك و شیوه سفالگری که در این دوره انجام می گرفت ادامه سبک دوره ایلخانی است.

البته در این دوره نیز برخی خلاقیت ها در زمینه سفالگری ایجاد شد، از جمله در عهد تیموری ساخت نوع تازه ای از ظروف سفالین كه به نوع ظروف كوباچه ( شهری است در داغستان قفقاز ) معروف است متداول گردید .

تزیینات این نوع ظروف شامل نقوش ، هندسی ، گل و گیاه بوده كه در زیر لعاب شفاف سفید نقوشی با لعاب آبی و لاجوردی دارد. لازم به یادآوری است که رنگ این سفالها با رنگ سفالین آبی انواع سفالینه مانند دوره سلجوقی و خوارزمشاهی متفاوت است ؛ به عبارتی سفالینه های رنگی این دوره كه زمینه ای سفید دارد و نقوش تزیینی آن آبی است احتمالا تحت تاثیر ظروف معروف آبی و سفید وارداتی كشور چین ساخته و یا تقلید شده است.

 

بخش هنری تبیان

منبع: صنایع دستی ایران/ مرتضی اسکندرنژاد