شمس العماره

شمس العماره 

معرفی اثار تاریخی تهران قدیم , تهرانشناسی عکسهای تهران قدیم

گالری عکس تهران قدیم 

شمس العماره یکی از بناهای مرتفع و مشخص و جالب تهران قدیم است .

گویا ناصرالدین شاه قبل از سفر اروپا بر اثر دیدن تصاویر بناها و آسمان خراشهای کشورهای غربی تمایل پیدا می کند بنای مرتفعی نظیر بناهای فرنگستان در پایتخت ممالک محروسه خود ایجاد نماید تا از بالای آن خود و زنانش بتوانند منظره شهر تهران و دورنمای اطراف را تماشا کنند .
شاه در حدود سال 1282 ه.ق این قصد خود را با دوستعلی خان نظام الدوله معیرالممالک در میان می نهد و او را برای ساختن چنین بنائی در سمت شرقی ارگ سلطنتی مامور می کند.
معیرالممالک بزودی بوسیله استادان و معماران ماهر آن زمان مانند علی محمد کاشی طرح عمارت را ریخته و پی کنی آنرا شروع می کند. ساختمان آن پس از دو سال یعنی در سال 1284 ه.ق بپایان می رسد و آنرا شمس العماره نامیده تاریخ بنایش را بحساب جمل “کاخ شاهنشاه” می یابند.
شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از نظر آرایش داخلی یکی از بناهای تاریخی و زیبا و جالب تهران است و آینه کاریها و نقاشیها و گچ بریهای ازاره ها و دیوارها و سقف های آن از حیث نمایش شیوه های مختلف و متنوع تزئینات داخلی بناها در ایران بی نظیر است.
لازم به ذکر است این بنای در پنج طبقه و با سرمایه معیرالممالک ساخته شد و مخارج آن از هر جهت با اثاثه و فرش و غیره به چهل هزار تومان بالغ گردید .

 

شمس العماره یکی از بناهای تاریخی تهران، مربوط به دورهٔ قاجار و از شاخص‌ترین بناهای کاخ گلستان و برجسته‌ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان است.  که کار ساخت آن از سال ۱۲۴۴ تا ۱۲۴۶ به طول انجامید که تاریخ بنایش (۱۲۸۴ قمری) را بحساب جمل «کاخ شاهنشاه» می‌نامند. دلیل برجسته بودن این سازه، بلندی، تزیینات و طراحی آن است.

شمس‌العماره دارای پنج طبقه و ۳۵ متر ارتفاع است که در زمان ساخت بلندترین ساختمان آن دوره در تهران بوده است و اولین ساختمانی بود که از فلز در سازهٔ آن استفاده کرده‌اند. کلیهٔ ستون‌های طبقات بالا و حفاظ‌ها چدنی هستند.

پیش از ساخته شدن سردر باغ ملی، این ساختمان به عنوان نماد شهر تهران شناخته می‌شد.

 

این‌ عمارت قدیمی در زمان‌ ناصرالدین‌ شاه‌ احداث‌ شده‌ و ظاهرا این‌ پادشاه‌ خوشگذران‌ با دیدن‌ بناها و عمارات‌ مرتفع‌ کشورهای‌ اروپایی‌ هوس‌ می‌کند بنای‌ مرتفعی‌ نظیر بناهای‌ فرنگستان‌ در تهران خود ایجاد نماید.

ناصرالدین شاه‌ در سال‌ 1282 تصمیم‌ خود را با دوستعلی‌خان‌ نظام‌الدوله‌ معیرالممالک‌ در میان‌ نهاده‌ و وی‌ را مأمور ساخت‌ قصر زیبایی‌ در سمت‌ شرق‌ ارگ‌ سلطنتی‌ احداث‌ کند.

کار ساخت این‌ بنای عظیم‌ طی‌ 2 سال‌ به‌ پایان‌ می‌رسد و در سال‌ 1284 شاه‌ این‌ قصر زیبای‌ 5 طبقه‌ را افتتاح‌ می‌کند. در سال 1284 به مناسبت اتمام این بنای عظیم ، روزی را جشن گرفتند و ناصرالدین شاه در مراسم افتتاح آن حضور یافت.

حاج میرزا حسین خان سپهسالار نیز در مراسم افتتاح در رکاب شاه حاضرشد . شعرا با مدیحه های آبدار به شاه تهنیت گفتند و شاه پس از بازدید از قسمت های مختلف این بنای عظیم و تحسین بسیارروبه معیرالممالک کرده ، گفت: « به راستی که بنایی عالی ومجلل است ولی باید برای دولت گران تمام شده باشد.»

اعتماد السلطنه 10 سال پس از افتتاح این بنا، در وصف شمس العماره درروزنامه ایران که یک روزنامه دولتی بود می‌نویسد:«…دیگر کوچه و خیابان شمس العماره است که بهترین بناها و بهترین کوچه های تهران می باشد. این کوچه یک دروازه از آخر باغ و عمارت بادگیر و شمس العماره دارد که شاه اغلب از این در سوار شده به تفرج می روند …»

کاخ‌ شمس‌ العماره‌ از نظر نقشه‌ و شکل‌ ظاهری‌ از ابنیه‌ تاریخی‌ و زیبای‌ تهران‌ است‌ و آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های‌ ازاره‌ها و دیوارها و سقف‌های‌ آن‌ از لحاظ شیوه‌های‌ مختلف‌ و متنوع‌ معماری‌ و نوع‌ تزئینات‌ داخلی‌ قصرهای‌ ایران‌ بی‌نظیر است‌.

در این‌ قصر مجلل‌ معماری‌ ایرانی‌ و اروپایی‌ تؤاما به کار رفته‌ و کاشی‌کاری‌های‌ نمای‌ خارجی‌ آن‌ بسیار زیبا و جالب‌ توجه‌ می‌باشد.
ظاهرا دوستعلی‌خان‌ نظام‌الدوله‌ معیرالممالک‌ (پدر داماد ناصرالدین‌ شاه‌) طی‌ هزینه‌ای‌ گزاف‌ که‌ در آن‌ زمان‌ بالغ‌ بر 40 هزار تومان‌ می‌شده‌ است‌ این‌ کاخ‌ را ساخته‌ و آن‌ را به‌ شاه‌ هدیه‌ می‌کند که‌ سخت‌ مورد توجه‌ ناصرالدین‌ شاه‌ قرار می‌گیرد.

قصر شمس‌ العماره‌ در دوران‌ قاجاریه‌ از بناهای‌ معظم‌ آن‌ عهد به شمار می‌آمد و نوع‌ معماری‌ آن‌ با 5 اشکوبه‌ زیبا، برج‌ ساعت‌، ایوان‌های‌ بلند و بادگیرهای‌ مصفا شباهت‌ زیادی‌ به‌ قصرهای‌ آن‌ زمان‌اروپا داشته‌ است‌.

مورخان‌ آن‌ عهد نیز از آن‌ به عنوان‌ یکی‌ از زیباترین‌ کاخ‌های‌ ایران‌ یاد کرده‌اند. عمارت‌ شمس‌ العماره‌ تالارهای‌ آینه‌ و ستون‌های‌ بلند بزرگ‌ از مرمر و راه‌پله‌ها نیز کلا از مرمر و مراتب‌ زیادی‌ الی‌ بالای‌ عمارت‌ دارد. چهل‌ ذرع‌ ارتفاع‌ این‌ عمارت‌ است‌ و دو برج‌ دارد با یک‌ مهتابی‌ که‌ روی‌ برج‌ها نشیمن‌عالی‌ ساخته‌اند.

معمار این‌ قصر زیبا بر اساس‌ نوشته‌ سر در این‌ عمارت‌ استاد علی‌محمد کاشی‌ بوده‌ است‌. کاخ‌ شمس‌ العماره‌ در حال‌ حاضر تحت‌ نظارت‌ سازمان‌ میراث‌ فرهنگی‌ قرار دارد و جزو گنجینه‌ نفیس‌ آثار تاریخی‌ تهران‌ بشمار می‌رود. محمد ملاحسینی:
عمارت‌ شمس‌‌العماره‌ یکی‌ از کاخ‌های‌ زیبا و نسبتا قدیمی‌ تهران‌ است‌ و در ضلع‌ شرقی‌ باغ‌ گلستان‌ قرار دارد

---

 

تاریخچه 

 

ناصرالدین شاه، پیش از سفر به اروپا و با دیدن تصاویر بناهای فرنگستان یا مانند عمارت عالی‌قاپو اصفهان، تمایل پیدا کرد بنایی مرتفع نظیر آنها در پایتخت خود ایجاد کند تا بتواند از بالای آن منظره شهر و دورنمای پیرامون را تماشا کند. ساخت این ساختمان در سال ۱۲۴۴ ه. ش به دستور ناصرالدین شاه آغاز و پس از دو سال به مباشرت دوستعلی‌خان نظام‌الدوله به پایان رسید. این ساختمان برای تماشای شهر تهران و اطراف آن توسط شاه و مهمانان او مورد استفاده بود. طرح و نقشه آن ظاهرا از معیرالممالک و معمار آن استاد علی محمد کاشی بود. سبک این بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری غربی است.

سبک

ساختمان دو برج هم شکل دارد، کاشی‌کاری و پنجره سازه‌ای آن ایرانی است و بهره‌ای هم از معماری غربی دارد.

فضاها

طبقه اول شامل ایوان و تالار شاه‌نشین است که دارای آینه‌کاری ممتاز و کم‌نظیری است و اتاق‌های گوشواره که در دو طرف شاه‌نشین واقع شده‌اند دارای تزئینات درخور توجهی هستند. در سایر طبقات هم اتاق‌های کوچک با تزئینات مشبک، نقاشی، آینه‌کاری وجود دارند.

تزئینات

کف شاه‌نشین و نمای بنا با کاشی‌کاری هفت‌رنگ به سبک قاجاری تزئین شده‌اند. این کاشی‌کاری‌ها نماها و تصاویری از طبیعت اروپا و معماری غربی را به نمایش می‌گذارند با این وجود سبک آنها ایرانی است.

ازاره‌های مرمرین این بنا با نقوش گیاهان و جانوران به صورت نقش‌برجسته تزئین شده‌اند و به نظر می‌رسد که ازاره‌ها به دوره‌های متفاوتی تعلق دارند.

• 

  عمارت و کاخ شمس العماره

  کاشی هفت‌رنگ در نمای شمس‌العماره

• 

  عمارت و کاخ شمس العماره

  

  عمارت و کاخ شمس العماره

  

  عمارت و کاخ شمس العماره

  
  

  ازاره بخشی از طبقهٔ همکف شمس‌العماره

• ازاره و کف بخشی از طبقهٔ همکف شمس‌العماره

• ازاره بخشی از طبقهٔ همکف شمس‌العماره

ساعت شمس‌العماره

این ساعت پیشکشی ملکه ویکتوریا به کاخ ناصرالدین‌شاه است، همان کاخی که به شیوهٔ اروپایی ساخته شده و در میان ساختمان‌های کاخ گلستان، رنگ و رویی دیگر گونه دارد. ساعت پیشکشی بر بلندای کاخ شمس‌العماره نصب شد و آوای ناقوسش، همهٔ تهران کوچک آن زمان را از گذر زمان آگاه می‌کرد. اما بلند بودن صدای نواختن ساعت پس از چندی شوند (:سبب) آن شد که با گلایهٔ کاخ‌نشینان، به دستور شاه، صدای آن‌را کمتر کنند. این دستکاری همانا و خاموش شدن ساعت شمس‌العماره، همانا. خاموشی‌ای که نزدیک به ۱۰۰ سال به درازا انجامید. اما از ۲۲ آبان ماه ۱۳۹۱، (با تعمیراتی که روی آن انجام شد) این خاموشی پایان گرفت و ناقوسش به صدا درآمد.

مرمت

مرمت عمارت شمس‌العماره در سال ۱۳۷۶ به اتمام رسید و از سال ۱۳۷۸ برای بازدید عموم طبقهٔ همکف آن بازگشایی شد.