معرفی کتاب ؛ شناخت ابرکوه و قدمت آن

معرفی کتاب ؛ شناخت ابرکوه و قدمت آن

 

کتاب «شناخت ابرکوه و قدمت آن» از قول احمدبن حسین بن علی کاتب مولف کتاب تاریخ جدید یزد آمده زمانی که اسکندر کثه (یزد کنونی)به عنوان زندان قرار داد (یعنی زمانی که تازه یزد را بنیان نهاد) نایبی برای خود در «ری» تعیین نمود که از ایالات ابرقو – اصفهان – اصطخر – قم خراج به نزد وی می‌فرستاد. در صورت صحت این گفته قدمت ابرکوه نه تنها از یزد بیشتر است بلکه در آن زمان هم سنگ و هم رده ایالت اصفهان و اصطخر قلمداد می‌شده.

ابرکوه یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که در مرکز ایران و در محدوده استان یزد واقع می‌باشد. هم اکنون آثار باستانی بسیار زیادی از روزگاران گذشته در این مکان بجای مانده‌است که نشان از وجود تمدنی بیاد ماندنی و قدیمی دارد

درباره شهر ابرکوه

ابرکوه:
ابرکوه یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که در مرکز ایران و در محدوده استان یزد واقع می‌باشد. هم اکنون آثار باستانی بسیار زیادی از روزگاران گذشته در این مکان بجای مانده‌است که نشان از وجود تمدنی بیاد ماندنی و قدیمی دارد

. اولین اثری که اگر آنرا از عجایب بدانیم اغراق نکرده‌ایم وجود یک درخت سرو کهن سال و بلند است که بر پایه ارزیابی متخصصین فن و از جمله یک دانشمند مشهور روسی عمر آن به بیش از 4000سال بالغ می‌شود. این درخت مشهور که هنوز نیز سر سبز و با صلابت در مرکز این شهر خودنمایی می‌کند دارای ارتفاعی بالغ بر ۲۸متر می‌باشد.
درباره ابركوه:

جغرافیا و اقلیم:
ابركوه در جنوب غربی شهرستان تفت و استان یزد واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان صدوقِ استان یزد و شهرستان شهرضا استان اصفهان، از شرق به شهرستان خاتمِ یزد و از غرب و جنوب به شهرستان آبادهِ استان فارس محدود است.
وسعت ابركوه 5641 كیلومترمربع میباشد و در مختصات جغرافیایی 52 درجه و 58 دقیقه شرقی و 30 درجه و 46 دقیقه شمالی و با 1550 متر ارتفاع از سطح دریای آزاد واقع شده است.
از نظر توپوگرافی، دشت ابركوه جزئی از فلات خشك مركزی ایران است كه رشته كوههای زاگرس چون حصاری انتهای این دشت را در جهت غرب و جنوب در بر می گیرد و كَفه ( كویر) ابركوه با كمتر از 1450 متر پست ترین محل این حوزه است.
ابركوه دارای اقلیم گرم و خشك بیابانی می باشد. آب و هوای شهر در مقیاس عمومی ، ویژگیهای اقلیمی مناطق كویری درون فلاتی ایران را داراست و از مشخصات آن، كمیِ بارندگی ، دامنه نوسان حرارتی كم و بیش زیاد و خشكی می باشد.
بیشترین درجه حرارت متوسط مربوط به ماههای خرداد، تیر، مرداد و شهریور بوده و به صورت نسبی این 4 ماه از سال از نظر دما متمایز از سایر ماههای سال هستند. همچنین ماههای آذر ،دی ، بهمن ، بطور نسبی خنك ترین ماههای سال هستند. بیشترین درجه حرارت، 1/39 درجه مربوط به مردادماه و حداقل آن مربوط به بهمن و اسفندماه با 4/0 درجه سانتیگراد ثبت گردیده است. بیشترین میزان بارندگی ماهیانه مربوط به ماههای بهمن و فروردین و بین 5/15 – 12 میلی متر می باشد. جهت وزش باد غالب در استان، شمال غربی ـ جنوب شرقی می باشد. بیشترین سرعت وزش باد در این شهر از اواسط ماه اسفند تا اواسط ماه مهر بین 8 تا 10 نات می باشد.
وضعیت اجتماعی:
بر اساس آخرین سرشماری در سال 1375 جمعیت خانوارهای ساكن شهر ابركوه، 19164 نفر و بر اساس آمار كلی ،جمعیت شهرستان در حدود 43500 نفر می باشد. دین مردم این شهرستان اسلام و مذهب ایشان شیعه است.
در زمینه كشاورزی، عمده ترین سطح زیر كشت ابركوه مربوط به گندم، و پسته دومین محصول عمده ابركوه است. از محصولات باغی ابركوه می توان زردآلو ، انار و انگور را نام برد.
از كل جمعیت شاغل ابركوه در بخشهای عمده فعالیت، 8/12 درصد در بخش كشاورزی، 2/29 درصد صنعت ، و 58 درصد در بخش خدمات مشغول فعالیتند.
سوابق و پیشینه تاریخی:
از نظر تقسیمات كشوری ابركوه قبلاً جزئی از شهرستان یزد از استان اصفهان بوده (تا سال 1332) و سپس در سال 1332 به استان فارس ضمیمه گردید. درسال 1367 این شهر به عنوان بخشی از شهرستان تفت از استان یزد درآمد و در سال 1373 طبق آخرین تقسیمات كشوری مستقلاً یكی از شهرستانهای یزد با مركزیت ابركوه گردید.
وجه تسمیه ابرکوه:
از آنجا كه این شهر ابتدا در پای كوه ساخته شده، آنرا «برِكوه» میگفتند (كنار كوه) كه در گویش مردم به «ابركوه» تبدیل شد و پس از ورود اسلام این نام نیز مانند بعضی نامهای دیگر در گویش عربی، كاف به قاف تبدیل و «ابرقو» خوانده شده است. نهایتاً در سال 1350 این شهر به صورت رسمی «ابركوه» نامیده شد. نام آن در منابع قدیم و جدید به صورتهای «ابرقو»، «ابركویه»، «ابرقویه»، «برقوه» و «دركوه» آمده است. «ابر» در فرهنگ دكتر معین چنین تعریف شده :1- بر- به 2- زبر – بالاروی – سر 3- با 4- بر سر – در
افسانه ها و داستانهایی درباره ابتدای حضور ابركوه:
درباره بوجود آمدن و قدمت ابركوه افسانه ها و داستانهایی نقل می شود كه اغلب سند و مرجع علمی مقبولی ندارند ولی با توجه به آثار و ابنیه باقیمانده میتوان پی به قدمت زیاد ابركوه پی برد. ولی تاریخ دقیق آنرا می بایست در نوشته های پراكنده جستجو كرد. در كتاب «شناخت ابركوه و قدمت آن» از قول احمد بن حسین بن علی كاتب مؤلف كتاب تاریخ جدید یزد آمده زمانی كه اسكندر كثه (یزد كنونی) به عنوان زندان قرار داد (یعنی زمانی كه تازه یزد را بنیان نهاد) نایبی برای خود در «ری» تعیین نمود كه از ایالات ابرقو-اصفهان-اصطخر-قم خراج به نزد وی می فرستاد. در صورت صحت این گفته قدمت ابركوه نه تنها از یزد بیشتر است بلكه در آن زمان هم سنگ و هم رده ایالت اصفهان و اصطخر قلمداد میشده. درباره ابركوه در نگاشته های قدیم سخن فراوان رفته از آنجمله: «مسالك الممالك» اصطخری، «حدود العالم من المشرق الی المغرب» ،«فارسنامه» ابن بلخی، طمعجم البلدان» یاقوت حموی، «المسالك و الممالك» ابن خرداذبه، «اقلیم پارس» ایرج افشار، «نزهه القلوب» حمدالله مستوفی، «سیاحت نامه جنوب ایران»، «فارس نامه ناصری» حاج میرزا حسن فسایی، «كتاب اثار ایران» آندره گدار، «اقلیم پارس» محمد نقی مصطفوی، «تاریخ و جغرافیای شهرستان آباده» عبدالرحیم شریف، «لغت نامه دهخدا»، «فرهنگ فارسی معین».

در کتب:
در كتاب آثار ایران درباره موقعیت جغرافیایی ابركوه آمده:
ابرقو تقریباً در وسط راه استخر به یزد واقع است. بنابر روایت حمدالله مستوفی در ابتدا در پایان كوهی ساخته بوده اند و بركوه میگفتندش و بعد از آن بر صحرایی كه اكنون هست این شهر كرده اند. شهری كوچك است. كسی كه از راه سورمق یا دهبید بیاید هنوز هم در دامن كوهی سنگی، كه در صحرا جامانده است آثار شهر قدیم،‌و در كنار خرابه های عتیق، شهر جدید را كه مستوفی اشاره می كند می بیند. ابرقویی كه در دشت واقع است از حیث آبادی شباهتی به ابرقوی عهد مغول ندارد بلكه در حقیقت میان آبادی كنونی او و ویرانه های اطرافش تفاوتی نیست، بنابر بعضی اقوال كه بسیار متحمل هم است این شهر در حمله افغانها خراب شده است(1135 هجری). ولی علت حقیقی ویرانیش سابق بر هجوم افغانهاست. این شهر هم مثل بلاد بسیاری كه پیش از این آباد و سر سبز بوده اند، بدرود حیات گفته یا بحال نزع افتاده است زیراكه تنها علت عمران این بلاد وقوع در سر راه تجارتی بوده و با انحراف تجارت رشته حیات آنها منقطع شده است، راه معروف كاروانی عهد مغول كه از خلیج فارس تا دریای سیاه كشیده بود از هرز شروع و پس از عبور كرمان و یزد و سلطانیه و تبریز به سواحل دریای سیاه می رسید و ادویه چین و هند و نیل سوده و مشك و صمغ و اجناس ابریشمی و بنه كرمان و یزد و شیراز و سنگهای قیمتی را كه شیراز و هرمز و سلطانیه بازار عمده آن محسوب می شد به اروپا می رسانید.

وضعیت جغرافیایی (حدود، وسعت و شرایط اقلیمی)

ابركوه، نزدیك‌ترین نقطه شهری به مركز جغرافیایی ایران، دیار تاریخ، فرهنگ و ادب، با مردمانی كویری و سخت كوش، كه شعله حیات را در این كویر تفدیده، همواره پرفروغ نگاه داشته­اند. انبوه آثار باستانی كه هر یك گنجینه‌ای از معماری و هنر ایران زمین را درخود جای داده اند و كاریزهای طولانی و باستانی، نشان از آبادانی این منطقه و تاریخ پر افتخار آن دارند.

شهرستان ابركوه در جنوب غربی استان یزد ،در منطقه ای دشتی و در مسیر جاده یزد ـ شیراز واقع شده و از دو طرف توسط ارتفاعات كوه سفید و قنبره در جنوب شرق و كوه اعلا در شمال غرب محصور شده است.

از نظر مختصات جغرافیایی بین 52 درجه و 48 دقیقه تا 54 درجه طول شرقی و30 درجه و 9 دقیقه تا 31 درجه و 36 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. شهرستان مذكور از شمال به شهرستان تفت، از شمال غرب به استان اصفهان، از شرق به شهرستان مهریز و از جنوب، جنوب غرب و غرب به استان فارس محدود می گردد. شهرستان ابركوه با مساحتی در حدود 811/5344 كیلومتر مربع از دو بخش مركزی و بهمن تشكیل شده است. ابركوه جز فلات مركزی ایران است و وسعتی بالغ بر 5347 كیلومتر مربع دارد و از جهت وسعت ششمین شهرستان استان یزد محسوب می‌شود.

حداكثر ارتفاع آن از سطح آب‌های آزاد 3300 متر در جنوب و حوالی خانه خوره و حداقل آن 1450 متر و در حول كویر نمك ابركوه می باشد.

شهر ابرکوه ( مرکز شهرستان) به عنوان مرکز شهرستان ابرکوه در مختصات جغرافیایی 53 درجه و 15 دقیقه تا 53 درجه و 18 دقیقه طول شرقی و 31 درجه و 7 دقیقه تا 31 درجه و 8 دقیقه عرض شمالی قرار دارد.   ارتفاع این شهر از سطح دریا 1510 متر است. از نظر طبیعی این شهر در دشت واقع گردیده است.

شهرستان ابركوه در جنوب غربی استان یزد واقع گردیده و فاصله زمینی آن تا شهرهای یزد 140 کیلومتر، شیراز 299  کیلومتر، آباده 90 کیلومتر و تهران 637 كیلومتر و فاصله هوایی تا تهران 542 كیلومتر می‌باشد. این شهر در زمان ساسانیان جزء كوره اصطخراز ایالت بزرگ فارس به شمار می‌رفت. در اوایل قرن یازدهم هـ.ق متعلق به عراق عجم بوده و در عهد قاجار به خاطر دور بودن از حكومت فارس جزء ایالت اصفهان شمرده شد. از سال1355 جزء شهرستان آباده از توابع استان فارس گردیده و در سال1366 بخشی از شهرستان تفت از توابع استان یزد بوده و سرانجام در سال1373 از بخش به شهرستان تبدیل شده است.

آب و هوا

با بررسی جداول ایستگاههای هوا شناسی منطقه در می یابیم كه این شهرستان دارای آب و هوای گرم و خشك می باشد. بیشترین میزان بارندگی بین ماه‌های بهمن تا اردیبهشت صورت می گیرد. میزان كل بارندگی سالیانه شهرستان حدود 2/111 میلیمتر و میانگین درجه حرارت آن در سالهای 1389-1388 ، 13 درجه سانتی گراد بوده است.

آب و هوای شهر ابرکوه گرم و خشک بوده که حداکثر حرارت آن در تیر و مرداد به 6/30 درجه و حداقل آن در دی ماه به 4/3 درجه سانتیگراد می رسد. میزان بارندگی آن در اغلب سالها زیر 100 میلی متر است. این شهر فاقد رودخانه و جریان سطحی است و تنها مسیل گاشار می باشد که از قسمت شمالی ابرکوه گذشته و به کفه ابرکوه منتهی می شود. مهمترین منبع تامین کننده آب این شهر در درجه اول چاه‌های عمیق ( شش حلقه چاه عمیق) و نیمه عمیق و سپس قنوات و چشمه ها می باشد که بیشتر مصرف کشاورزی و صنعتی و … دارد.

منابع آب

رودخانه‌ها و مسیل های این شهرستان جزء زیر حوضه كویر سیرجان بوده كه یكی از  زیر حوضه های بسته از حوضه آبریز مركزی ایران محسوب می شود و مابین رشته ارتفاعات لاله زار، كوه شهر بابك و شیر كوه از یك سو و ارتفاعات حاشیه غرب از سوی دیگر محصور می شود. رود خانه های این زیر حوضه به دلیل بارندگی كم و شرایط آب و هوایی، دبی كمی داشته واكثرا سیلابی و خشك و دارای مسیل هایی می باشند كه هنگام بارندگی پر آب می گردند.