هنر مرصع کاری

 آشنایی با هنر مرصع کاری

 فن و هنر

مرصع کاری

مرصع کاری یا مخراج کاری یا جواهر نگاری یا نگین کاری. یکی از شاخه‌های صنایع دستی سنگی است مرصع به معنی آنچه با جواهر تزئین شده باشد، است. هنر مرصع کاری عبارت است از نشاندن جواهر (سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی) بر روی ظروف، زیور آلات و اشیاء تزئینی دیگر .

مرصع کاری

مرصع کاری

یکی از شاخه های صنایع دستی سنگی مرصع کاری است . مرصع به معنی آنچه با جواهر تزئین شده باشد، است.(جواهر نشان)هنر مرصع کاری عبارت است از نشاندن جواهر(سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی)بر روی ظروف ، زیور آلات و اشیاء تزئینی دیگر .

تاریخچه
از هزاران سال پیش ساخت زیور آلات و یا ظروف تزئینی و نشاندن نگین بر روی آنها در ایران رایج بوده است. آثاری چون جام ها، کاسه ها و زیور آلاتی جواهر نشان که مربوط به دوره های هخامنشیان،اشکانیان،ساسانی ان و … می باشد گواه این امر است که هنرمندان از هزاران سال پیش در زمینه نشاندن سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی بر روی این اشیاء تبحر داشته اند.
بازمانده اصیلی از آن روزگار شاید زیور آلاتی باشد که زنان قبایل چادر نشین مختلف و زنان روستایی از آن استفاده می کردند. اغلب این زیور آلات دارای تزئیناتی زیبا از سنگ های زیبا و درخشان هستند. سنگ هایی چون عقیق جگری و فیروزه و …

مواد اولیه
مواد اولیه این هنر انواع سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی از قبیل زمرد ، الماس ، فیروزه ، یاقوت ، عقیق ،یشم میباشد

ابزار وتجهیزات
تعدادی از ابزار كار به این شرح است :
1- قلم انگلا ( برای قلم زنی )
2- قلم چنگ خواباندن
3- گوار سه غلطان (ابزاری که با غلتاندن آن بر روی طلا یا نقره ، قسمت بالای دیواره ای که اطراف نگین را گرفته بر روی نگین می خوابد و باعث مهار شدن نگین در جای خود می شود
4- سمبه
5- ماردالا ( ابزاری كه كاربردی شبیه چكش دارد . )
مراحل تولید
در روزگار ما از هنر مرصع کاری بیشتر در ساخت زیور آلات استفاده می شود، به همین دلیل هنرمند مرصع کار ، فعالیت خود را پس از آماده شدن زیور آغاز می کند .
گذاشتن سنگ بر روی طلا یا نقره (یا فلزات مناسب دیگر ) به چهار روش صورت می پذیرد :
1-ریلی
2-قلم خور
3-كاسه ای
4-چنگی

سپر نادر شاه ؛ مرصع کاری

سپر نادر شاه افشار
از پوست کرگدن ساخته شده و بعد از استفاده او در جنگ ها ،مرصع کاری شده است

روشهای نصب سنگ های قیمتی ونیمه قیمتی بر روی زیورآلات غالبا به نحوه ساخت آن زیور بر می گردد. در واقع ابتدا سازنده زیور آلات ، جای مخصوص به سنگ مورد نظر را خالی می گذارد و آنگاه هنرمند مرصع کار برای نشاندن سنگ اقدام می کند . در روش ریلی ، بر روی طلا یا نقره جای ریل مانندی برای نگین (سنگ مورد نظر ) خالی است که پس از آنکه مرصع کار سنگ را در این محل جای داد، با سمبه وضربه ابزاری چکش مانند ، فلز اطراف نگین را به آ ن نزدیک می کند . در روش قلم خور حفره ای مخروطی برای نگین تعبیه شده که مناسب نگین های است که تراش مخروطی (مارکیز ) دارند.پس از جا انداختن نگین در جا ی مورد نظر با استفاده از قلم ، مقداری از طلا یا نقره مورد نظر به سمت نگین هدایت می شود و در واقع روی نگین می خوابد .

در روش کاسه ای و چنگی نیز با توجه به فضای کاسه مانندی که برای نگین در نظر گرفته شده است ، ابتدا نگین در جای خود قرار می گیرد ، سپس یا چنگهایی از طلا یا نقره دور آن را می گیرد (روش چنگی ) ویا با استفاده از سوهان مقداری از فلزآن زیور روی سنگ خوابانده می شود و در این حالت نگین در جای خود ثابت می شود .

مرصع کاری

در بعضی مناطق برای چسباندن موقتی نگین بر روی زیور آلات مورد نظر ابتدا از کمی موم استفاده می کنند که هنگام کار با قلم یا سوهان نگین از جای خود حرکت نکند و کار راحت تر انجام گیرد و در آخر کار با مقداری حرارت ، موم ذوب می شود و می توان آن را با دستمال پاک کرد. ولی در مورد تمام سنگها نمی توان از این روش استفاده کرد زیرا حرارت رنگ بعضی از سنگها را عوض می کند.
منبع:mehrdadb54.mihanblog.com

مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی

---

هنر مرصع کاری 

تاریخچه
از هزاران سال پیش ساخت زیور آلات و یا ظروف تزئینی و نشاندن نگین بر روی آنها در ایران رایج بوده است. آثاری چون جام‌ها، کاسه‌ها و زیور آلاتی جواهر نشان که مربوط به دوره‌هایهخامنشیان،اشکانیان،ساسانیان و … می‌باشد گواه این امر است که هنرمندان از هزاران سال پیش در زمینه نشاندن سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی بر روی این اشیاء تبحر داشته‌اند. بازمانده اصیلی از آن روزگار شاید زیور آلاتی باشد که زنان قبایل چادرنشین مختلف و زنان روستایی از آن استفاده می‌کردند. اغلب این زیور آلات دارای تزئیناتی زیبا از سنگ‌های زیبا و درخشان هستند. سنگ‌هایی چون عقیق جگری و فیروزه و …[۲] در روزگار ما از هنر مرصع کاری بیشتر در ساخت زیور آلات استفاده می‌شود، به همین دلیل هنرمند مرصع کار، فعالیت خود را پس از آماده شدن زیور آغاز می‌کند. گذاشتن سنگ بر روی طلا یا نقره (یا فلزات مناسب دیگر) به چهار روش صورت می‌پذیرد:ریلی
قلم خور
کاسه‌ای
چنگی
هنر مرصع کاری اسلامی
چون در دین اسلام استعمال ظروف سیمین و زرین منع گردیده و مکروه شناخته شده، هنرمندان سعی نموده‌اند با ساخت اشیایی از قبیل قاب قرآن، جا دعا و همچنین زینت آلات، هنر خویش را عرضه بدارند یک نوع تزیین معمول در قرون اولیه اسلام، ساخت ظروف و یا اشیاء با نقش برجسته می‌باشد، به این ترتیب که نقوش و یا کلماتی را که برای تزیین شیی در نظر می گرفته‌اند قبلاً از فلز دیگری تهیه کرده، بعد آن را روی ظرف و یا شییی منظور، الصاق می نموده‌اند. در دوران سلجوقی، صنعت ترصیع اشیاء فلزی به منتهای کمال رسید و از این دوران، اشیاء مختلف زیبایی به یادگار باقی مانده است. طرز ساخت و تکنیک معمول در این دوره کاملاً متفاوت است. در این زمان برای تزیین مفرغ با فلزات دیگر چون نقره و مس، ابتدا شیئ منظور را با ابزار مخصوص به هر شکل که می‌خواستند گود نموده بعداً نقاط کنده شده را با فلز مورد نظر پر می نموده‌اند.

ابزار وتجهیزات
قلم انگلا (برای قلم زنی)
قلم چنگ خواباندن
گوار سه غلطان (ابزاری که با غلتاندن آن بر روی طلا یا نقره، قسمت بالای دیواره‌ای که اطراف نگین را گرفته بر روی نگین می‌خوابد و باعث مهار شدن نگین در جای خود می‌شود
سمبه
ماردالا (ابزاری که کاربردی شبیه چکش دارد)

صنایع دستی

آجیده‌دوزی
ابریشم‌دوزی
بافتنی
بردری‌دوزی
بلورسازی
بیلیش‌دوزی
پارچه‌بافی
پتوبافی
پته‌دوزی
پشتی‌دوزی
پلاس
کتیبه‌دوزی
پوستین‌دوزی
تذهیب
ترمه‌بافی
تکه‌چسبانی
تکه‌دوزی
توربافی
جاجیم‌بافی
جوال
جوراب پشمی
چاپ کلاقه‌ای (باتیک)
چادرشب‌بافی
چاروق
چرم‌سازی
چشمه‌دوزی
چنته‌بافی
چهل‌تکه
چوقا
چیت‌بافی
چیدمان
چیغ‌بافی
حاشیه‌دوزی
حصیربافی
حکاکی
خاتم‌کاری
خامه‌دوزی
خراطی
خورجین‌بافی
خیاطی
داغ کردن چوب
دارایی‌بافی
ده‌یک‌دوزی
رشتی دوزی
رفوگری
رنگرزی گره‌ای
رنگرزی
رودوزی
ریسندگی
زربفت
زیلوبافی
زین‌سازی
زیورآلات
سبدبافی
سرامیک
سرپرده
سرمه‌دوزی
سفالگری
سکمه‌دوزی
سوزن‌دوزی
شعربافی
شماره‌دوزی
شمدبافی
شیشه‌گری
صحافی
ضریح‌سازی
طلاسازی
عروسک‌سازی
علاقه‌بندی
فلزکاری
فیروزه‌تراشی
فیروزه‌کوب
قارچین
قلاب‌دوزی
قلمکارسازی
قلم‌زنی
کابینت‌سازی
کاشی‌سازی
کپوبافی
کلاه مالی
کنده‌کاری
گبه‌بافی
گلابتون‌دوزی
گلیچ‌بافی
گلیم‌بافی
گلیمچه
گل‌دوزی
لحاف‌دوزی
لوست
مرصع کاری
مرصع‌سازی
مرواربافی
مسگری
معرق‌کاری
مفرش‌بافی
ملیله‌دوزی
ملیله‌کاری
منبت‌کاری
منجوق‌دوزی
منگوله‌سازی
میناکاری
مینیاتور
نازک‌کاری
نجاری
نقره‌سازی
نقشه‌کشی قالی
نمدمالی
نواربافی
ورشوسازی
ورنی‌بافی
ویترای