محله دروس

نام اصلی آن در کتاب نام های شهر و دیه های ایران “گروس” عنوان شده است، از نقاط اصلی منطقه بوده است که در هزاره دوم پیش از میلاد مسکونی بوده ست )سند شماره یک معاونت اجتماعی و فرهنگی منطقه سه).

موقعیت جغرافیایی دروس

کماسایی محدوده جغرافیایی محله را به شرح زیر بیان می دارد: چالهرز از کلوپ از نظر جغرافیایی دروس در غرب قلهک و شمال ضرابخانه واقع شده است(ستوده،1371 :412) دروس در چهار کیلومتری جنوب شرقی امامزاده صالح و سکنه آن به پانصد تن می رسد(تاریخ قسمت شمالی تهران ص 46 و 47). تذکر: “دروس” بر وزن منصور تلفظ می شود(بلاغی، 1386: 139). کماسایی در رابطه با نام محله دروس می گوید: دروس در واقع دره ای بوده است که روس ها در گذشته در آن زندگی می کردند و به این جهت دروس گفته می شود. مرکز دروس محلی به نام قلعه ارامنه بوده است که محل فعلی آن خیابان چیذری است. ارامنه در این محل قدمت طولانی داشتند به گونه ای که سالها پیش شخصی به نام یوسف ارمنی- ارموزا در این محل مکانی داشت و پرورش خوک می داد. این افراد کم کم از این محله رفتند و به جای آنها ملایری ها، ترک ها و یزدی ها ساکن شدند(مصاحبه با محمد نجفی کماسایی، 1388). دهخدا در رابطه با دروس می آورد: “سابقا دهی بوده است از بخش شمیران شهرستان تهران واقع در 4 هزار گزی جنوب خاوری تجریش و در خاور قلهک و جنوب قریه چیذر و مغرب سلطنت آباد (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 1 ) از حدود سال 1326 شمسی تعداد نسبتا کثیری خانه و عمارت تازه در آن ساخته شد و در حال حاضر از جمله کوی های مسکونی نزدیک تهران محسوب می شود و به وسیله جاده قدیم شمیران و جاده سلطنت آباد به تهران متصل است.” (دهخدا، 1338: 505).

دروس از املاک قدیم معرالممالک بوده است

دوستعلی خان می نویسد: “امروز (جمعه 9 شعبان 1329) با موید حضور سوار شده، بنابر قرارداد با برهان الدوله به دروس رفته که املاک قدیم خودمان است و تعلق به مرحومه خانم طاب ثراه داشت و به قیمت نازلی فروخته که خجالت از عرض دارم، هفت هزار تومان فروختند. حاجی کاظم صراف هم پولش را خورد و امروزه صد هزار تومان فروختند. حاجی کاظم صراف هم پولش را خورد و امروزه صذ هزر تومان تجاوز خرید و فروش می شود. خلاصه وارد گردیدیم. در باغ محل سکنای عون السلطنه چادر آفتابگردان کوچکی در کنار نهری جاری که سه سنگ آب صافی گوارایی داشت زده بودند. صاحب خانه مشغول پذیرایی شد …. اتفاقا از همین دروس سخن به میان آمد و معلوم شد پدر ایشان که عون الملک مرحوم باشد، در خرید همین محل با مرحوم فخرالملک معروف به عبدالحسین خان کفری (عبدالحسین خان کفری پسر بابا خان قاجار د آقای رادسر (شرح زندگی من، ج 1، ص 80) همراهی کرده و پول را ایشان داده. بعدها فخرالملک ایشان را غافل نموده و ده را به مفت برده است.”( وقایع الزمان، ص 57). تقی فکری درباره دروس می نویسد: دروس در شرق قلهک است و از شمال به رستم آباد و چیذر و از جنوب به چالهرز و از مشرق به سلطنت آباد و از مغرب به قلهک. دهکده ای بود ارمنی نشین و جمیع ساکنان به کار کشاورزی مشغول بودند. قلعه ای داشت که ساکنان ده در آن زندگی می کردند. حاج مخبرالسلطنه هدایت – مالک ده- اراضی زراعی را نود و نه ساله به افراد مختلف اجاره داد و ده از حالت واحد کشاورزی در آمد. در این دهکده مرحوم مخبر السلطنه بیمارستانی به نام هدایت ساخت و مسجدی که قریب یک هزار متر مربع وسعت دارد به وجود آورد و دبستانی شش کلاسه نیز ساخت و به وزارت فرنگ واگذار کرد. طبق سرشماری سال 1335 هجری شمسی در این دهکده 3272 تن مرد و 2049 تن زن که جمعا 4421 تن می شود زندگی می کنند. دو رشته قنات در این ده وجود دارد. یکی از آنها در سر چهار راه دروس آفتابی می شود و معروف به قنات نصرت است و آب آن بسیار خوشگوار است، دیگری در مشرق دروس به نام “قنات شیبانی”. اهالی از آب این دو قنات و چههای عمیق شمال دروس استفاده می کنند. آقای بازرگان در شمال دروس تکیه بزرگی ساخته اند. (ظاهرا این تکیه در اراضی رستم آباد است.) بناهای عمومی دیگر دروس مدارس آنست که از این قرارند: 1) دبستان دروس که 312 دانش آموز دارد. 2) دبستان بهرام که در آن 312 دانش آموز به تحصیل اشتغال دارند. 3) دبستان دخترانه گلشن که دارای 309 تن دانش آموز است. 4) دبیرستان بهرام با 383 دانش آموز. 5) دبستان ملی خشایار با 152 تن دانش آموز. 6) دبستان ملی مهر تابان با 120 تن دانش آموز. 7) دبیرستان فریده سلیمی با 116 تن دانش آموز. باغ مرحوم هدایت در قسمت شمالی ده و زیر دست جاده قلهک به دروس واقع است و فعلا در دست وراث است(از رساله تقی فکری که در سال 1342 شمسی گردآوری شده است). کماسایی دروس را متعلق به سه خانواده بزرگ می داند: مخبرالسلطنه هدایت، احتشام الملک و شیبانی ها (مصاحبه با محمد نجفی کماسایی، 1388) .

ارامنه دروس

مخبرالسلطنه هدایت در این باره می نویسد: رقعه مخبر الملک درباره دروس به روزنامه ایران نو حکایت از اوضاع تهران در سال 1328 قمری می کند. در این نامه آمده است: ارامنه دروس امسال از اواخر سنبله برخلاف انتظار در کمال جلادت تمام آب را به صحرا انداختند که آب مال دروس است و نباید فروخته شود یا به مصارف شخصی برسد به اطمینان مجاهدین ارمنی که به تهران آمده بودند. تا ما رفتیم به خود بجنبیم و مالکیت خودمان را ثابت کنیم، مقدار زیادی از درختان شهر و شمیران خشکید بعد که ما مالکیت خودمان را ثابت کردیم، گفتند دارائی ما را بخرید، می رویم. دارائی آنها دو هزار تومان تخمین شد. پول را که گرفتند ارامنه شهر که به ییلاق به دروس می روند جنجالی کردند و رعایا سر جای خود ماندند. مداخله یفرم و مجاهدین ارمنی هم آشفتگی در افکار تولید نموده بود(خاطرات و خطرات ص 201).

میسیون حجاز در مرداد 1308 شمسی در دروس پذیرایی شد

” مخبرالسلطنه هدایت در این باره می نویسد: پس از جنگ بین الملل اول، عبدالعزیز بن سعود و هابی درنجد و حجاز لوای استقلال برافراشت. شیخ ابوالفضل پسر عبدالعزیز به اتفاق شیخ محمد روف و سعید افندی برای معرفی گردش در اروپا نمودند و از روسیه به ایران آمدند. پذیرائی و تجلیل بسزا از ایشان شد در عمارت ابیض در گلستان منزل برای ایشان معین شد. منجمله شبی در دروس پذیرائی شدند (خاطرات و خطرات ص 387). .

محل گردش جم و قوام و شمس و اشرف پهلوی در دروس

مخبر السلطنه در این باره می نویسد: تجدد برهم زن همه رسوم و آداب است. عروسی فرمایشی هم یکی از آن جمله است. در کابینه جم معروف شد عکس عده ای از جوانان را به شاهدختها عرضه دادند تا که قبول افتد و که در نظر آید. پسر جم و پسر قوام شیرازی پسند افتادند. چه حاجت به عکس بود من نمی دانم جم و قوام هر دو در قلهک می نشینند و عصرها محل گردش آنها و شاهدختها در صحرای دروس بود. همدیگر را خوب می شناختند. .

دروس در ابتدای جنگ بمباران شد

مخبرالسلطنه هدایت در این باره می نویسد: هواپیماهای روس در نواحی شمال تهران من جمله دروس جلوه گر شدند و بمبی چند رها کردند. سلطنت آباد ه محل کارخانه اسلحه سازی است و میدان فرودگاه قلعه مرغی بخصوص در مد نظر است (خاطرات و خطرات ص 416 ).

دروس مرکز تبلیغات حزب توده

مخبرالسلطنه هدایت در این باره می نویسد: در سنه 1321 شمسی دکتر یزدی و دکتر احتشام به دروس آمدند که ما طبیبیم سرتا سر هفته در مطب های خود از مردم حق طبابت می گیریم می خواهیم در دروس مرکزی ترتیب بدهیم و فقرا را مجانی معالجه کنیم و منزلی به اجاره خواستند. من متأمل شدم و گفتم تجریش مرکز است و انسب. اصرار کردند، باغچه ای بود به ایشان اجاره دادم و در وکالتنامه نوشتم برای تنظیم مطب، چون باغچه بر اختیار ایشان در آمد، بالای درب لوحه حزب توده زدند. معلوم شد به قصد کارگران قورخانه و ضرابخانه این محل را انتخاب کرده اند. روزهای جمعه در باغچه ازدحامی می شد. روز ماه رمضان نزدیک مغرب به درب قورخانه رفته که در سلطنت آباد است. سخنوری آغاز کردند. ضمناً سیگار هم می کشیدند. یکی از کارگرها گفت ما زمان روزه کار کرده ایم. حال می خواهیم برویم نماز کنیم، اینها آمده اند این حرفها را می زنند و سیگار هم می کشند بیائیم برویم(خاطرات و خطرات ص 449). .

سه دانگ دروس ملک مخبر السلطنه هدایت بود

مخبر السلطنه هدایت در سالهای آخر عمر می نویسد: اینک در گوشه دروس به خاطر جمع زندگی ساده ای دارم. هنوز قوت قلمم هست و از دست نمی گذارم. پس از فروش بضاعت موروث، خانه شهر و مزرعه شهریار، سه دانگ دروس به ملکیت من درآمد. دو دانگ و نیم آن را حبس اولاد ذکور و موقوف بر بعض امور خیریه کردم. نیم دانگ و نیم آن را حبس اولاد ذکور و موقوف بر بعض امور خیریه کردم. نیم دانگ را به اختیار خویش گذاردم. اخیراً اراضی آن نیم دانگ را فروختم و بعض عمارات ساختم که اجاره آنها کمک به اداره زندگی من می کند. به حکم پیشامد طرحی ریخته شد که از هوائی اراضی دروس علاوه بر منافع مزروع، انتفاعی برده شده باشد. این فکر برای من آمده بود که به اجاره از هوائی آب و خاک استفاده به مصلحت عام بشود. سرمایه میخواست و موجود نبود. آقایان حمد روستا و کاظم امامیبه اتفق آقای حسینقلی کمال هدای نزد من آمده عوان کردنند که با معزی الیهم قراردادی در بین گذارده شد که آن اراضی را به مدت طولانی به اشخاص اجاره بدهیم. عایدات تخمینی معامله به نظرم لقمه ای ناهموار و هضم آن دضوار آمد… قرار شد سالی دوازده هزار تومان سهم منافع آب و خاک به موقوف علیهم برسد، بقیه مال الاجاره به مصرف ساختمان مریضخانه 50 تخخوابی که 25 تخت خواب مجانی باشد و مسجدی به اندازه و حمامی به طرح تازه برسد و بعدها نگاهداری شود. آقایان امامی و روستا آن استطاعت را نداشتند. امامی خارج شد، دست توفیق و دلالت آقای ابوالفتح علوی و آقای غلامعلی چیت ساز را به مساعدت برانگیخت. همت انجام این امر نمودند. اینک از مرات سه گانه مریضخانه دو مرتبه انجام یافته است. امید است ختام آن را به چشم ظاهربنگرم (21 مهر ماه 1329). ویپرت بلوشر که مخبرالسلطنه هدایت را در دروس ملاقات کرد، درباره او می نویسد: در مشرق زمی کناره گیری از کار برای رییس الوزرا و پناه بردن به زندگی خصوصی اقلا به همان درجه خطرناک اس که برای وزرای کاردان مقتدر. اما مخبرالسلطنه برای شاه مملکت مشاوری صدیق و خدمتگزاری با وقا بود و چنان خود را در پس شخص شاه مملکت مشاوری صدیق و خدمتگزاری باوفا بود و چنان خود را در پس شخص شاه پنهان می داشت که او را از وی به هیچ وجه نگرانی به خود راه نمی داد. یک بار با طنزی که متوجه شخص خود او ود به من چنین گفت: ” شاه هیچ رییس الوزرایی پیدا نمی کند بهر از من باشد، چون احدی پیدا نمی شود که کمتر از من کار کند.” در عمل نیز کسی معترض او نشد و وی همچون حکیمی روشن دل که نشیبهای سیاست روز را به فرازهای زندگ معنوی تبدیل کند، به زندگی شخصی و خصوصی پناه برد. پس از کناره گیریش در ده دروس که در دامنه ای کوههای البرز قرار دارد و منطقه ای زیباست به دیدنش رفتم و او را در باغش که به سبک ایرانی آراسته شده بود، بین بوته های گل سرخ و جوی آبی که زمزمه می کرد بر فرشی زیر درختان چنار نشسته دیدم. سرگرم تالیف کتابی بوددرباه موسیقی ایرانی و برایم تعریف کرد که گام موسیقی ایرانی دارای هفده پرده است که طبیعی اس، اما موسیقی اروپایی به دوازده پرده اکتفا کرده است. موسیقی ایرانی با موسیقی یونانی قرابت دارد. مخبرالسلطنه در تحقیقات خود به فیثاغورثو بطلمیوس و مولفین عرب تکیه داشت، اما همچنان از هلمهولس که تالیفاتی اساسی و پایه ای درباره ادراک و احساس الحان دارد نیز استفاده می کرد. وی با یک موسیقی شناس ایرانی که حافظه موسیقی ایرانی خارق العاده ای داشت و در حدود شتصد لحن از الحان موسیقی ایرانی را از بر بود هکاری می کرد. از این شخص می خواس که الحان را در حضورش بنوازد و آنگاه وی نتها را ثبت می کرد. :

قبر مهدیقلی مخبرالسلطنه هدایت در دروس

1) در مقدمه کاب گزارش ایران آمده است: ” حاج مخبرالسلطنه نواده پسری رضاقلی خان هدایت – نویسنده کتاب مجمع الفصحا در تابستان 1334 خورشیدی در خانه مسکونی بسیار قدیمی و پر خاطره اش – که سابقا محل زندگی حاج میرزا آقاسی بوده – در دروس قلهک درگذشت و در همان جا هم در گورستان خانوادگی شان به خاک سپرده شد که هم اکنون شب و روز بانگ اله اکبر از مسجد هدایت چسبیده به آن گورستان بلند است. کتابخانه و دفتر مختصری هم در همان جا به چشم می خورد(گزارش ایران و قاجاریه و مشروطیت ص 8 و 9 ).

بیمارستان صد تختخوابی هدایت در دروس

این بیمارستان را حاج مهدیقلی خان مخبرالسلطنه هدایت برای کارگران ساخته است. مساحت بیمارستان چهار هزار متر مربع و مساحت زیربنا چهارصد متر مربع است و نود و نه ساله بدون دریافت اجاره بها به صندوق تعاون و بیمه کارگران واگذار شده است و خرید لوازم طبی و جراحی را صندوق تعاون عهده دار شده است. تاریخ احداث آن محرم سال 1372 ق. (= مهر ماه 1331 شمسی) است. بلاغی نیز در رابطه با این بیمارستان می نویسد: “این بیمارستان واقع است در دروس که حاج مهدیقلی خان مخبرالسلطنه هدایت برای کارگران ساخته است. مساحت بیمارستان چهار هزار متر مربع و مساحت زیر بناء چهار صد متر است و 99 ساله بدون دریافت اجاره بها به صندوق تعاون عهده دار سده است و تاریخ آن محرم سال 1372 قمری (مهر ماه 1331 شمسی) است.” (بلاغی، 1386 :140). .

آثار تاریخی دروس

 مسجد هدایت واقع در دروس موقوفه است و واقف آن حاج مخبر السلطنه مزبور است (تاریخ قسمت شمالی تهران ص 47 ) بلاغی نیز این مسجد هدایت را موقوفه می داند و واقف آن حاج مخبرالسلطنه هدایت بیان نموده است (بلاغی، 1386: 140)

موقوفات دروس

لوئی واندنبرگ درباره آثار تاریخی دروس می نویسد: در سال 1321 شمسی در دروس شمیران ظرفهای سفالین تیره رنگ و ساده ای به دست آمد که به هزاره دوم پیش از میلاد تعلق دارد (باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، ص 123 و لوحه 129).

حاجی میرزا آقاسی در دروس

در مقدمه کتاب گزارش ایران آمده است: ” حاجی مخبرالسلطنه هدای در تابستان 1334 خورشیدی در خانه مسکونی بسیار قدیمی و پرخاطره اش – که سابقا محل زندگی حاج میرزا آقاسی بوده- در دروس قلهک در گذشت.” (باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، ص 123 و لوحه 129).

باغ عبدلحسین خان ناصرالسلطنه در دروس

اعتمادالسلطنه می نویسد: سواره به دروس بازدید عبدالحسین خان ناصرالسلطنه رفتم. از آنجایی که در دنیا هیچکس با سعادت و خوش بخت نیست با اینکه این شخص تمامی لوازم راحتی و آسودگی را دارد، گمان نمی کنم که لذتی از زندگیش ببرد. اولا تقریبا ترک دنیا گفته، تمام ایام سال را در عمارت قشنگی که در عمارت قشنگی که در دروس ساخته است، آنجا منزل دارد و کمتر مراوده با کسی می نماید. ثانیاَ علایق ایرانیت خودش را ترک کرده، زن انگلیسی گرفته است. ثالثا وجه زیادی در بانک دارد که از بابت معاش آسوده اید. قدری در منزل او نشستم. از آنجا به چدر خود در سلطنت آباد آمدم (روزنامه خاطرات، ص 1178).