درباره باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یزد

 

باغ دولت‌آباد از باغ‌های قدیمی شهر یزد در کشور ایران و هم ردیف باغ فین در کاشان و باغ شاهزاده ماهان در کرمان می‌باشد.

بادگیر عمارت بادگیر آن با ارتفاع ۳۳/۸ متر بلندترین بادگیر خشتی شناخته شده در جهان است.

این باغ در تاریخ ۱۳۴۶/۱۲/۲۳ به شماره ۷۷۴ در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفته است؛ و همچنین یکی از باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی توسط یونسکو است.

 

باغ دولت‌آباد در یزد در اواخر دوره افشاریه و درسال ۱۱۶۰ ه. ق توسط محمد تقی خان معروف به (خان بزرگ) که وی سرسلسله خاندان خوانین یزد بود احداث گردید. مرحوم محمدتقی خان ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتررا احداث نمود و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت‌آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی (دارالحکومه) خو د را بنا کرد. این باغ با مساحتی درحدود ۷۰/۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان‌ها، حوض‌ها و آبنماهای بسیاری بوده که در فضای بین آنها باغ‌های با درختان انار و انگور و… باگل‌های فراوانی زینت بخش محیط بوده‌اند.

قنات تاریخی عظیم دولت‌آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده و از ارتفاعات مهریز سرچشمه میگرفته و پس از مشروب کردن بخشی از زمینهای مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و طی بیش از ۵۰ کیلومتر به یزد میرسیده و باغ دولت‌آباد را آبیاری میکرده. اما این باغ در حال حاضر توسط چاه نیمه عمیق مجاور آبیاری می‌شود.

 

این بنا که می‌بایست در اختیار نوادگان محمد تقی خان یعنی منوچهر خان رحیمی (بزرگ خاندان رحیمی) باشد، توسط میراث فرهنگی تملک

شد و در حال حاضر زیر نظر محمد علی معزالدینی (داماد نماینده ولی فقیه) اداره می‌شود.(شجره نامه در کتاب جامع جعفری به چاپ رسیدهاست)

 

این باغ از دو بخش کلی اندرونی و بیرونی (جلوخان) تشکیل می‌شود.

 

دولت‌آباد از نقطه نظر گونه شناسی عملکردی، باغ «سکونتگاهی-حکومتی» است. به نحوی که باغ بیرونی محل انجام تشریفات حکومتی، مراسم ورزشی و اداره امور شهر بوده است و باغ اندرونی، بخش خصوصی و اقامتگاهی مجموعه به شمار می رفته است. درباغ‌های سکونتگاهی-حکومتی، عرصه اندرونی را از سایر عرصه‌ها کاملاً متمایز می‌کردند و حتی دربان یا حاجبی را برای نظارت بر آن تعیین می‌کردند

 

خش اندرونی

این بخش محل سکونت حاکم و خانوادهاش شامل ساختمانهای زیر بوده است.

 

ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه)

حرمسرا

بهشت آیین

مطبخ

برج دیدبانی

آب انبار خصوصی

اصطبل تابستانه و زمستانه

ساختمان هشتی

ساختمان (عمارت) هشتی از مهمترین بخش‌های مجموعه به شمار می‌رود که در آن، تلفیق جریان هوا و آب به زیباترین شکل صورت گرفته است. دراین ساختمان با تلفیق باد و آب که درحوضهای داخل ساختمان درجریان است هوای خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه نشین و تالارها انتقال پیدا می‌کند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می‌شود.

این بنا از سه شاه نشین با درهای مشبک٫ اتاقک بادگیر٫ هشتی و دو اتاق پستو تشکیل شده و شکل کلی بنا شبیه به یک هشت ضلعی است٫ همچنین بادگیر قرار گرفته بر آن نیز از نوع هشت تنبوشه می‌باشد.

سقف قسمت میانی (هشتی) دارای کاربندی زیبایی که اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند است که با سیم گل و دمگیری گچی به طرزی بسیار ماهرانه اجرا شده است.

 

بخش بیرونی

این بخش محل استقرار کاروانها٫ همچنین رسیدگی به امور حکومتی و شامل ساختمانهای زیر بوده است .

 

جلوخان و سردر

تالار آیینه

عمارت تهرانی

دو بازارچه

آب انبار عمومی

 

موقعیت قرارگیری

 

در اصلی این مجموعه در خیابان شهید رجایی قرار گرفتهاست و در دیگری که در بلوار دولت‌آباد قرار دارد.

 

 

اطلاعات اثر
کشور	ایران
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	(i)(ii)(iii)(iv)(vi)
شمارهٔ ثبت	۱۳۷۲
منطقه	آسیا و اقیانوس آرام
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۱۱ (طی نشست سیوپنجم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی	۷۷۴
تاریخ ثبت ملی	۲۳ اسفند ۱۳۴۶

 

تا اینجای مطلب ویرایش و گرداوری بود از سایت ویکی پدیا

 

تاریخچه باغ دولت آباد یزد

در یادگارهای یزد ، نوشته ایرج افشار آمده است که مطالعه تواریخ قدیم یزد نشان می دهد که باغ های مهم و بزرگ و زیبا از قدیم ترین ایام در آنجا ساخته می شده و ذکر بسیاری از آنها در آن کتب موجود است. از جمله در تاریخ جدید یزد از سی باغ نام رفته است. ولی افسوس که اثری از هیچکدام از آنها اکنون برجای نیست. باغ دولت آباد یزد ازنمونه باغ های بزرگ ایران است که در سال 1160 هجری قمری « دوره زندیه» بنا گردیده است. بادگیر مرتفع و زیبای آن با ارتفاع 33 متر از سطح زمین بلندترین بادگیری است که تاکنون شناسایی شده است. این باغ بزرگ یکی از بنیادها و آبادانی های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سر سلسه خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد است. او ابتدا قناتی با نام دولت آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات باغ دولت آباد را به وجود آورد. قنات تاریخی عظیم و مهم دولت آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده است.

مؤلف جامع جعفری ذیل عنوان « ذکر قنات مبارکه دولت آباد یزد  ایراد وقف نامه آن از منشـآت عالم ربانی آقای سید احمد اردکانی…» و پس از عبارت پردازی ای زیاد می نویسد:

«… تخمیناً معادل پانصد درب باغ  و مساوی دوهزار جریب زمین از آن آب شاداب است… منبع و مظهر آن هر دو در بلوک مهریجرد است و … و در ساحت نه فرسنگ زمین قمری به جهت آن آب حفر فرموده از بلوک مهریجرد به حوالی ولایت کشانیدند و در حومه شهر به زراعت رسانیدند و آسیابی در قریه محمدآباد چاهوک که واسطه میان مهریجرد و شهرت بنا فرموده، از آن آب دائر ساختند … بالجمله بنای قنات مزبور بر چهار رشته قنات است… رشته اول قنات مسمی به باقر آبادست که در اصل مرغابی بود و بعد از انتقال به نواب جنت مآب خان مغفور سعید آبی بر روی کارش آمد… رشته دوم قنات مسمّی به مهدی آبادست… رشته سیم قنات مسمّی به … است … رشته چهارم نصفه از قنات قدیمه بغداد آبادست که منتقل به خود فرموده … و این چهار رشته قنات را بر روی هم مسمّی به قنات دولت آباد ساخت از ساحت مهریجرد به عرصه حومه شهر چنانکه مسطور گشت جاری گردانیده و در موضع آبشاهی ربع از قنات دولت آباد را مفروز نموده و به اولاد فرخنده نهاد خود بخشیده اند و سه ربع دیگر را به حومه آورده ربعی از آن سه ربع را به ضمیمه باغ دولت آباد که نیز از ابنیه آن بزرگوارست با اراضی تابعه باغ مزبور وقف بر چهارده معصوم فرموده اند که متولی شرعی آن (نام متولی را از نسخه خطی زدوده اند)…»

مؤلف جامع جعفری سپس به نقل متن وقفنامه پرداخته است و بلافاصله پس از اتمام آن توصیف عمارات مربوطه به باغ را موضوع سخن خود قرار داده و تلخیص آن بدین صورت است:

«یکی دیگر از بناهای نزهت انتمای آن بزرگوار باغ دولت آبادست که متصل به دروازه چهار منار و خارج شره واقع است و از آب قنات دولت آباد مشروب می شود… فضای باغ به حسب طول به بسط … و به حسب عرض … و در سمت شرقی عمارتی به طرح هشت … طرح ریزی کرده اند… حیاض حوضخانه ها هشتی طرحش… آب حوض فلک را… برباد داده و اعجوبه بادگیر عیوق طرحش … راه آمد شد با کیوان گشاهد … مقابل آن عمارت در سمت غربی که بدایت باغ است طرح عمارت دیگر ریخته اند…» (یادگارهای زد؛ ایرج افشار)

باغ دولت آباد پس از محمد تقی خان رو به ویرانی رفت و اگرچه دوباره مورد مرمت قرار گرفت  ولی هیچگاه به روزگاران آبادانی و دلگشایی عهد خان بزرگ نرسید.

عملیات مرمت و بازسازی باغ دولت آباد از سال 1348 توسط دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی آغاز شد و تا سال 1316 ادامه داشته است. بخش هایی از مجموعه که مورد مرمت قرار گرفت عبارتند از: عمارت تالار آیینه، عمارت مستخدمین، آشپزخانه ها، عمارت تهران، قسمت ساباط و آب انبار عمارت حرمخانه، عمارت بادگیر و عمارت سرو، عمارت بهشت آیین، همچنین در فاصله سال های 1355 تا 1361 عملیات باغسازی و محوطه سازی در این باغ تاریخی صورت پذیرفت. باغ دولت آباد یزد در تاریخ 23/12/1346 به شماره 774 در ردیف آثار ملی کشور قرار گرفت.

از سال 1348 تا 1364 وزارت فرهنگ و هنر این باغ را از اداره اوقاف اجاره نموده و در اختیار دفتر حفاظت آثار باستانی کشور قرار داد. در حال حاضر باغ در اختیار متولی موقوفه قرار دارد.

 

 

 

---

 

یزد – خبرگزاری مهر: یزد را نگین کویر نامیده اند که با خشت های خشک خود بدون عبور رودی و وجود دشتی نه درختی سرسبز دارد و نه حیاتی سبز اما همین کویر در دشتهای کویری اش چشم اندازی زیبا و آرامش را برای آدمی به ارمغان آورده است.