شناخت گره چینی و ارسی سازی

گره چینی و ارسی سازی

هنر ایرانی سرشار از خردورزی و منطق ریاضی است که اساس آن فهم کامل هندسی است . تزئینات گره چینی از مهمترین اشکال تزئینات هندسی است و تمرکز این هنر در نمود بصری دیواره ها ، چهارچوبهای در و پنجره ها و بازشوها میباشد و همواره دارای الگوها و فرمهای متفاوت و جذابی است .

---

فروشگاه قاب گره چینی :

---

متاسفانه در نتیجه ی رشد سریع و بدون اصول شهرنشینی ، این هنر رو به تخریب است و گردشگری در ارتباط با این هنر دلنشین را دچار رکود کرده است . در هر گوشه از مرز و بوم کشور ما گوشه ای از این هنر گرانبها دیده شده است که دیگر به فراموشی سپرده شده است .از جمله شهر ماسوله که در محله ی خانه بر آن این هنر به زیبایی رخ نموده است .

اصول و ضوابط حاکم بر تزئینات همواره قابل توجه هنرمندان و هنردوستان بوده که عبارتند از :

هماهنگی بین طرحها ، نقش و رنگ ، نحوه ارتیاط طرحها با سطوح مختلف و فضاهای داخلی و خارجی ، کیفیت مواد و مصالح کاربردی به همراه اجرای دقیق و … .

در هنر اسلامی تزئینات به سه گروه گیاهی ، کتیبه ای و هندسی تقسیم میشود . از بخش هندسی آن در ایران با نام گره چینی یا گره سازی نام برده میشود که تلفیقی است از شمسه ها و قطعات چند ضلعی که در حالتی موزون با یکدیگر قرار گرفته اند و متکی بر نقوش هندسی است و شامل بافتهای پیچیده ایست که ترکیب منظم و همسانی دارند .

هر نقش دارای زمینه یا قالب خاصی است و خاصیت زایندگی و تنوع پذیری همواره گره ها را پویا و زنده نگه داشته است . واژه ی گره چینی بمعنای پیچیدگی همراه با چین و شکن است .

فرکتال :

فرکتال برگرفته از واژه ی فرکتوس به معنای سنگ خرد شکسته شده بصورت نامنظم است . فرکتالها شکلهای هندسی نامنظم هستند بر خلاف اشکال هندسی منظم اقلیدس که برای توصیف پیچیدگی در اشکال کاربرد دارند . جسم فرکتالی از دور و نزدیک یکسان دیده میشود و الگویش بسیار پیچیده است و تنوع و زیبایی موجود در طبیعت را بهتر نمایان میسازد . در این هنر مقیاسهای مختلف تکرار میشوند که در آن هر شکل قطعات کوچکتری را شامل میشود که خود مشابه شکل اولیه است و به آن خود متشابهی گویند و تکرار در آن امری بدیهی است و هر تکرار نتیجه ی قبلی کار خودش است و هر مجموعه از زیرمجموعه هایی تشکیل شده که خود شامل مجموعه های بزرگتر هستند و به این فرآیند خود مقیاسی گفته میشود .

فرکتالها ابعاد منحصر به فردی دارند که در ریاضی تعریف شده اند و گره ها و فرکتالها هردو منشا طبیعی دارند .گره ها دارای ویژگیهای زیادی هستند از جمله : تقارن ، دوران ، تناسب ، نوزایی ، مرکزگرایی ، چندلایه ای ، مفهومگرایی و ننمادگرایی هستند و فرکتالها دارای ویژگیهای هندسه ی نااقلیدسی ، غیرخطی ، بی نظمی ، غیرمتعارف ، بی انتهایی و اشکال پیچ در پیچ هستند . گره ها و فرکتالها هر دو دارای ویژگیهای خود متشابهی ، خودمقیاسی و تکرار شوندگی هستند و هر دو از طبیعت الهام میگیرند و همواره بین آنها تعادل برقرار است .

گره ها بعنوان شطرنج معماران بحساب می آیند و یک معمار کاردان و حرفه ای با تسلط بر کارش گره های جذاب و شیکی را در خور هنرش طراحی میکند .

دیرینگی و پیشینه ی گره چینی و ارسی سازی در ایران به دوره ی سلجوقیان و صفویان نسبت داده شده است .

ارسی سازی :

در صنعت نجاری از ترکیب نازک کاری چوب با هنر طراحی نقوش اسلیمی ، گره چینی ، چهارپر و قواره بری و شیشه بری شیشه های رنگی ، درب و پنجره هایی خلق میشود که به آن ارسی سازی می گویند . که شامل شبکه های مشبک با شیشه های رنگی است . ارسی ها جداکننده ی فضای اتاق و حیاط و یا دو تالار با دربهای بازشو میباشند و در ساختار خود از چند قسمت تشکیل میشوند :

چهارچوب : از چوبهای طولی و عرضی و منحنی تشکیل میشودو سایر اجزای ارسی در آن قرار دارد .

وادار یا بائو : به ستونهای چوبی وسط چهارچوب گفته میشود .

کلاه : تیر افقی بین پاتاق و لنگه هارا شامل میشود .

پاتاق : جزء اصلی ارسیهاست که نیم دایره و سه پهلو میباشد و در قسمت بالایی ارسی که ثابت است قرار میگیرد و حکم نورگیر را دارد .

تنک : شبکه ی شیشه ای درون سطح لنگه ی دربهاست که با آلات جدا شده است .

چفته ریزه :  چفتی است که لنگه ها را در شیار وادار ثابت نگه میدارد .

پاخور : بخش پائینی و افقی چهارچوب است که در روی زمین قرار دارد .

لنگه ها : به شکل مستطیل و متحرک به صورت کشویی در راستای محور عمودی بالا و پائین می روند و در قسمت پائین ارسی قرار دارند . تعداد لنگه ارسیها معمولا فرد هستند ” یک لتی ، سه لتی ، پنج لتی و … ” .

رنگ شیشه های ارسی آبی ، قرمز ، سبز ، زرد و نارنجی میباشد . در هنر ارسی سازی به هیچوجه از میخ و چسب استفاده نمیشده است و نقش و نگاره های ایجاد شده بوسیله ی کام و زبانه به هم متصل میشوند . و شیشه ها را داخل شیارهای تعبیه شده قرار میدهند . در طرح ارسی نقشها به دو دسته ی اصلی و مکمل تقسیم میشوند . نقش اسلیمی : نقش اصلی برگرفته از گیاهان است که در فرشها و نقاشی ها هم دیده میشود .

نقش گره چینی : دارای نقوش هندسی است که برگرفته از اجرام آسمانی و کائنات ، حیوانات و گیاهان میباشد و در در قسمت اتصالات طرح بصورت زاویه دار میباشد .

نقش جقه : به معنای درخت سرو است که نماد آزادی است و مظهر خورشید و عظمت است .

نقش چهارپر : از برگهای شبدر چهاربرگ الگو گرفته است و نماد خوشبختی است .

از جمله بناهای قدیمی که در آن هنر ارسی سازی بکاررفته است میتوان به ارگ کریم خان ، خانه ی محتشم ، باغ دولت آباد ، چهل ستون ، کاخ گلستان ، عمارت شمس العماره و … اشاره کرد .

با استفاده از پنجره های ارسی نور فضای درونی به میزان کافی تآمین میشود و فضای بیرونی بهتر جلوه مینماید و شدت تابش نور آفتاب را کاهش میدهد . همچنین رنگهای آن موجب ترساندن حشرات و دور کردن آنها از محیط میشود بخصوص رنگ زرد شیشه ها .

هنر ارسی سازی مطابق قوانین علم آگوستیک اجرا میشود که باعث افت قدرت انتقال و برد صدا میشود . از کاربرد صوت شش وجهی در طبیعت میتوان به کندوی زنبور عسل در طبیعت اشاره کرد . هنر ارسی فضای موجود را در مواقع نیاز بزرگتر در اختیار قرار میدهد و در صورت نیاز با باز کردن درهای بازشو ارسی فضای اتاقها به فضای قابل استفاده برای تالارها تبدیل میشود . از نظر طبی هم رنگ شیشه ها بر رفتار و عکس العمل افراد تآثیر میگذارد . رنگ قرمز ، اشتها آور است و رنگ آبی ، آرامشبخش و رنگ سبز ، نشاط آور .

قواره بری یا اسلیمی سازی :

بکارگیری نقوش اسلیمی در گره چینی در و پنجره را قواره بری گویند . این هنر روش استفاده از نقوش دوار و منحنی را در راستای زیبایی در و پنجره ها بکار میگیرد . در قواره بری ترکیب رنگ و نور ، فضایی رویایی و خیال انگیز را در اختیار فرد قرار میدهد و ذهن هر بیننده ای را مجذوب خود میسازد .

طرح در نقشهای قواره بری شامل نقوش اسلیمی ، بته ، گلدانی ، حیوانی و گیاهی میشود .