اُرُسی و گره چینی ملایر؛ خفته در گره روزگار

اُرُسی و گره چینی ملایر؛ خفته در گره روزگار

همدان- ایرنا- هنر صنعت گره چینی و اُرُسی سازی ملایر استان همدان که از جمله صنایع دستی فاخر و همتراز دستافرینه های شهرهای یزد و اصفهان بشمار می رود و قدمت و دیرینگی خود را طی قرن ها به رخ کشیده، امروز در حال فراموشی است.

ارسی سازی٬ پنجره ارسی٬ ساخت گره چینی٬ هنر گره چینی٬
به گزارش ایرنا، اینجا هنرمندانش خاک را به هنر کیمیا می کنند و با سر انگشتانشان روح و طراوت می بخشند به زندگی انسان و نقشی ماندگار بر پیکر فرهنگ و هنر دیار هگمتانه حک می کنند.
پایتخت تاریخ و تمدن ایران که سکان دار حدود 150 رشته صنایع دستی است و قدمتی طولانی را در تاریخ هنر دست ایرانیان به یدک می کشد، باید تا رمق آخر به هنرمندانش در صنایع دستی وفادار بماند.
دیار هگمتانه با ذوق و خلاقیت هنرمندانش فوت و فن عشق و ریزه کاری های صنایع دستی را رج به رج می بافد و نقش ماندگار مقابل دیدگان هنر دوستانش می آفریند تا سوزن بر تن فراموشی بزند.
زاییده هنر دست هنرمندان همدانی نباید در پستوهای قدیمی خاک بخورد و با گذر زمان و صنعتی شدن زندگی امروزی رو به فراموشی بگذارد، بلکه باید به زیبایی در قاب زندگی فرد فرد مردم این خطه بنشیند و نسل به نسل گویای گنجینه عظیم صنایع دستی این استان باشد.
اگرچه گذر زمان انسان را فرسوده می کند، اما صنایع دستی سرنوشتی غیر از این دارد؛ از هر کوچه و پس کوچه این استان باید صدای چکش مسگری، چله کشی قالیبافان، نوای شالبافی، قلم زنی، چرخش صفحه سفالگری، برش شیشه های درهای اُرُسی، چکش حلبی سازی، گرمای شیشه گری، سوزن گیوه دوزی، کوره داغ چلنگری، مغار نجاری گره چینی و منبت کاری و صدها هنر به گوش برسد و صنایع دستی همدان نباید در خمره رنگ رزی فراموشی بغلتد.
اینها تنها بخشی از گفته های هنرمندان، فعالان و کارشناسان صنایع دستی استان همدان و شهرستان ملایر است که بر ساماندهی شرایط روز حاکم بر حوزه کاری خود و برنامه ریزی برای زنده نگه داشتن هنر صنعتشان تاکید دارند.
اما رنگ باختن نام و آوازه هنر دست نمد مالی، کلاه مالی، زین سازی، شالبافی، عبا بافی، موج بافی، پوستین دوزی و موتابی استان همدان در زندگی ماشینی و سخت و خشن امروزی شاید نشان از مدرنیته شدن است.
این فراموشی اما دردناک است که نمی توانی خود را با گذشته مردمان در هر منطقه پیوند بزنی و تا حدودی خود را در همان محیطی قرار دهی که انسان ماشین زده امروز از آن جدا مانده است؛ صنایع دستی همدان شاید حکایت طلایی است که نباید از عیار بیفتد … .
صنایع دستی همدان با طی قرن ها، راهی را هموار کرده است که درخشش این طلای ناب امروز چشم هر بیننده ای را می نوازد اما هنرمندان زیادی نیز در گذر فراموشی، حالا یکی یک‌دانه استان شده اند و در غربت رنج می بافند.
در این میان اما گره چینی و اُرُسی سازی همدان که از جمله صنایع دستی فاخر این خطه به شمار می رود، می تواند همتراز صنایع دستی شهرهای یزد و اصفهان باشد و قدمت و دیرینگی اش را به رخ بکشد.
اما امروز این هنر در حال فراموشی است و درِ هیچ خانه ای شاید روی پاشنه چوبی نمی چرخد؛ از همین رو استاد ابوالقاسم ولیزاده یکی یکدانه دیار ملایر در این رشته به جای مانده از عهد قاجار شده است.
استاد ولیزاده هنر ماندنی گره چینی و اُرُسی سازی را همراه با همسرش در شهر ملایر در جنوب استان همدان زنده نگاه داشته است؛ هنری که تلاش سه دهه استادکار 57 ساله را با خود به همراه دارد و از نامهربانی هایی می گوید که هنر دست اگر زیر پا برود، خرد می شود.
استاد با افتخار سیر هنر گره چینی و اُرُسی سازی را برمی شمارد و برای هنری که در دل زمان جا مانده و در حال فراموشی است، غبطه می خورد.
وقتی در پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین و زادگاه کریم خان زند گذرت به هنری می افتد که به چوب و شیشه شکل می دهد و از همدان تا ونیز اعتبار دارد، به خودت می بالی که هنر دست هنرمندانش در کنج موزه ها و سرای سنتی به جای مانده از گذشتگان در عصر صفویه و قاجاریه نشسته است، اما چه جای خوشحالی که شیشه عمر سازندگانشان در حال ترک خوردن است.
هنری که استاد ولیزاده می گوید تا ویترین موزه های ملایر، همدان، نهاوند، لرستان، اصفهان و موزه بوعلی پرکشیده است و استاد با عشق بر پیکر سخت چوب جان می بخشد و نمی خواهد این هنر بمیرد.
اما استاد ولی زاده بسیار خرسند است که با یاری میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این رشته در بین سایر رشته های صنایع دستی جانی دوباره گرفت و پازل گره چینی و اُرُسی سازی تکمیل شد و به واسطه فاخر بودن این هنر دستی، رونق اقتصادی خواهد داشت.
استاد آرزو دارد فرزندانش همانند پدر و مادرشان این هنر ارزشمند و تحفه ماندگار را از دستانشان برچینند، اما به قول استاد کم حوصلگی نسل های امروزی، گرفتاری و گرایش به زندگی ماشینی، آنها را از پرداختن به هنرهای زمانبر دور می کند، در حالیکه می توانند به حفظ اصالت و ماندگاری یادگار گذشتگان این مرز و بوم کمک کنند.
بدون تردید گرد آوردن مجموعه ای از هنرهای دستی این استان که در گذر زمان رج به رج گره ماندگاری بر پیکر صنایع دستی زده اند تا هنر زنان و مردان همدان از شرق تا غرب و جنوب تا شمال در تاریخ ثبت شود و در وادی فراموشی راهشان گم نشود، ضروری به نظر می رسد.

 آموزش رایگان، امکان خلاقانه ای برای احیای صنایع دستی

هر چند در دنیای امروزی بنابر شرایط جامعه بسیاری از رشته های صنایع دستی در زندگی روزمره انسان ها دیگر کاربردی ندارند و اقتضای روز مردم نیست، اما تلاش برای حفظ، ثبت و مستند سازی هنر فاخر صنایع دستی توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این استان ادامه دارد.
در این راستا معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان بر این باور است که بنابر پیشرفت زمان و تغییرات اجتماعی پیش آمده، رشته هایی همچون شال‌بافی، نمدمالی، پالان دوزی، کلاه مالی، عبا بافی و قفل سازی دیگر کاربردی در زندگی روزمره کنونی مردم ندارند.
علیرضا قاسمی دارا بودن جنبه اقتصادی را عامل مهم ادامه حیات رشته های صنایع دستی می داند که برگزاری کلاس های آموزش رایگان صنایع دستی برای جلوگیری از منسوخ شدن این رشته ها، می تواند گامی اساسی برای احیای رشته های در حال فراموشی باشد که سازمان میراث فرهنگی همچنان در این مسیر ثابت قدم است.
او با برشمردن رشته هایی همچون نازک کاری چوب، حلبی سازی و تراش سنگهای زینتی، آنها را از رشته هایی عنوان کرد که گرایش برای آنها وجود دارد و میراث فرهنگی از اساتیدی که در این هنرها فعالیت می کنند، مستند نگاری کرده و کتاب چاپ می کند تا بتواند این رشته ها را به نسل های آینده منتقل کند.
قاسمی ادامه می دهد: در مقابل، رشته هایی همچون چلنگری و قفل سازی که در گذشته با دست ابزارهای کشاورزی و قفل می ساختند، امروز به واسطه تولیدات صنعتی و تنوع و تزئینات در تولیدات، دیگر خریداری ندارند، اما این رشته ها با وجود اینکه در حال فراموشی است، استادکاران در سطح استان دارد که به صورت سنتی در حال فعالیت اند.
وی درباره رشته پالان دوزی و زین سازی هم می گوید: این رشته ها هم اکنون در استان منسوخ شده اند، چراکه دیگر حمل و نقل از طریق چهارپایان انجام نمی شود که احتیاج به پالان داشته باشند.
به گفته قاسمی امروز دیگر این رشته ها رواج ندارد و بنابر تغییر شرایط زندگی مردم و نداشتن صرفه اقتصادی، خودبخود حذف و به مرور زمان به فراموشی سپرده می شوند.
در میان سخنان معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان، این گفته بسیار ارزشمند است که میراث فرهنگی استان در پی شناسایی اساتیدی است تا در رشته های صنایع دستی که در حال فراموشی و یا منسوخ شدن هستند، بتواند زندگینامه و روش تولید آنها را در هنر تخصصی شان تهیه و ثبت کند.

 پررونق ترین صنایع دستی احیا شده همدان

در میان هنرهایی که بر دیوار بلند هگمتانه نقش بسته و امروز در حال منسوخ شدن و رنگ باختن است، موجب خوشحالی است که رشته هایی همچون گره چینی، چرم سازی، تراش سنگ های قیمتی و نازک کاری چوب به همت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، خود را وارد بازارهای مدرن امروزی کرده اند و به گفته بهجت عباسی کارشناس صنایع دستی همدان زحمت زیادی برای احیای این رشته ها کشیده شده است.
استاد عباس دل زنده دارنده مهر اصالت یونسکو، امیر برق زدگان و ولیزاده که رد پای طلایی در رشته گره چینی دارند، درجه استاد هنری داشته و تاکنون برای احیای این رشته هنرآموزان زیادی را آموزش داده اند.
عباسی با بیان این مطلب، رشته های گره چینی، تراش سنگ های قیمتی، نازک کاری چوب و چرم سازی را از پررونق ترین رشته های احیا شده در این استان معرفی می کند؛ بویژه اینکه گره چینی و چرم سازی در حال فراموشی بود.
مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان، این استان را دارای قابلیت های فراوانی در حوزه صنایع دستی با بیش از 33 هزار هنرمند فعال خواند و افزود: همواره در تلاش برای احیای رشته هایی همچون چلنگری، حلبی سازی، کفش دوزی و گیوه بافی، مشبک کاری فلز، مسگری و شیشه گری هستیم و هنوز اساتید این رشته ها در حال فعالیت هستند.
وی شهرستان ملایر را یکی از شهرهای مستعد استان در حوزه صنایع دستی معرفی کرد که تاکنون رشته هایی همچون گره چینی، اُرُسی سازی، گیوه بافی، مسگری و شیشه گری در بازار این شهر احیا شده است و هنرمندان و استادکارانی در این حرفه ها مشغول فعالیت اند.
عباسی می گوید: شالبافی، عبابافی و قفل سازی همدان در حال منسوخ شدن است و با مهاجرت و یا فوت اساتید این رشته ها، به فراموشی سپرده شده اند.

 صنایع دستی ملایر روی مدار زندگی

از این وادی که بگذریم، باید خدا قوت بگوییم به کسانی که سوسوی صنایع دستی را روشن نگه داشته اند و به یاری هنرهای ریشه داری همچون چلنگری، گره چینی، گیوه بافی، چاقو سازی، قلم زنی روی مس، سنگتراشی، عروسک سازی و جاجیم بافی در ملایر شتافتند؛ هنرهایی که احیاگر دارند و به صورت سنتی از منسوخ شدن آنها مانع می شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر خبر از احیا و رونق چرم سازی، سفالگری و ساخت سازهای سنتی، تراش روی سنگ های قیمتی و نازک کاری چوب می دهد که برخی از این رشته ها در چهار سوی بازار سنتی ملایر فعالند.
ابراهیم جلیلی به ظرفیت ویژه ملایر در صنعت منبت و احیای رشته منبت ریز اشاره و بیان می کند: علاوه بر این، ملایر در رشته مروار بافی از مرحله کاشت، داشت، برداشت و تولید، پیشتاز این هنر صنایع دستی در استان و کشور بوده و با اصالت در حال فعالیت است.
وی با اشاره به فعالیت راسته لحاف دوزان در بازار ملایر و ساخت درهای اُرُسی همراه با گره چینی توسط استاد ولیزاده، ساخت سازهای سنتی توسط استادکاران ملایری با 2 مهر اصالت و نشان ملی را از دیگر افتخارات هنر دستی این شهرستان عنوان می کند.
وجود بیش از 14 رشته صنایع دستی همچون گلیم بافی، قلم زنی، چرم سازی، ساخت سازهای سنتی، منبت کاری، مرواربافی، سفالگری، گیوه بافی، رو دوزی سنتی، مجسمه سازی، گره چینی، اُرُسی سازی، چلنگری، جاجیم بافی، عروسک سازی و فرشبافی با بیش از 10 هزار هنرمند فعال به صورت مستقیم، حکایت مردمانی است که نمی گذارند گره فراموشی بر رج های صنایع دستی این شهرستان نقش بندد.
این روایتی از صنایع دستی استان همدان بود که هرگز نمی خواهند مهر فراموشی بر پیشانی آنها حک شود و یا عنوان آخرین بازمانده را در گذر تاریخ به نام خود ثبت کنند.
7528/2090   منبع وب سایت ایرنا