اصل ختایی در هنر تزئینی ایران
دومین اصل از اصول هفتگانه کتاب آرایی ایران اصل ختایی(اصل قلم) است؛ در این مقاله توضیحی در مورد اصل ختایی و حضور آن در متون ایرانی را می خوانید.
همانطور که در “مقاله پیش” عنوان شده ، هنر تزئینی ایرانی دارای هفت اصل است که این اصول عبارت اند از: اصل اسلیمی ، اصل ختایی ، اصل فرنگی ، اصل نیلوفر ، اصل ابر ، اصل واق ، اصل رومی (گره).
هنرمندان اغلب از نقش ختایی بر روی ظروف چینی استفاده کرده اند و سپس با ایجاد تحولاتی در اصل ختایی آن را در کتاب آرایی نیز به کار بستند .
هنرمندان ایرانی پس از آشنایی با این نقشمایه ، آن را اصل دوم کتاب آرایی ایران قرار دادند و در آن تغییراتی به عمل آوردند و نقشمایه ها و آرایه های مختلف از آن ساختند . آنها گلهای ختایی را به زیباترین وجه در حواشی نگاره ها و روی جلد ها و حتی بعد ها روی پارچه ها و قالی ها و اشیای چوبی و فلزی و غیره به کار بردند. »
در مورد ریشه یابی کلمه «ختایی» به طور کلی چند تعبیر وجود دارد ؛ کلمه ی «خطا»یا «خطای» نام یکی از طوایف مغول است که بر سرتاسر سرزمین مورد تصرف خود نام«خطایی»را نهاده بودند همچنین در این زمینه تعابیر دیگری نیز وجود دارد مانند اینکه در منابع اصولا کلمه «ختا»را به همراه «ختن»که سرزمینی در چین هستند و گاه در متون اسلامی همان چین است نیز آورده اند ؛ در هر صورت ریشه کلمه«ختایی»را از هر جهت که جستجو کنیم به مغولان می رسیم.
در یکی از “مقاله های پیش” دریافتیم که نقشمایه ی اسلیمی شکل تجرید یافته و خلاصه شده ی درخت است و حال با آن دیدگاه می بینیم که نقش ختایی نیز فرم تجرید یافته ی شاخه یا بوته ی گل، برگ و یا غنچه است . به طور کلی اسلیمی شاخه و ساقه است و ختایی گل و بوته های پیچ در پیچ است . ختایی نقشی است که به سمت بالا رشد می کند و در جهت بالا گسترش می یابد . در لا به لای بوته ها و گل های آن نیز پرندگانی وجود دارند .
نقش ختایی نیز مانند اسلیمی از طبیعت گرفته شده و آنالیز شده طبیعت است.ختایی گل ها و غنچه ها و بوته ها را در وحدتی می آراید و خطوط مستقیم و منحنی و دوایر مارپیچ گل ها حرکات چشم نوازی را ایجاد می کنند . نقوش ختایی دارای دو سبک تند و کند هستند به این معنا که ساقه ها گاه ضخیم تر وگاه ظریف تر هستند . علاوه بر آن در نگاهی به نقش کلی ختایی می بینیم که نقش گل در راس دید بیننده قرار دارد و غنچه ها و ساقه ها به نحوی دور تا دور آن پهن شده اند که وحدتی در اوج تناسب و زیبایی را بوجود آورده اند.
لازم به ذکر است که کلمه ختایی را عده ای با «طاء» نوشته اند که منظورشان خطوطی که دارای خطا و کژی است می باشد و اما در متون کهن نیز گاه با «ت» و گاه با «طاء»آمده مانند تهران و طهران که هر دو یک مفهوم دارند ، هر دو شکل ختایی و خطایی نیز به یک نقش باز می گردند .
به طور کلی اصل ختایی دارای سه نقشمایه است :
●گل عناب و میوه ی آن
●گل نیلوفر در شکل های گوناگون
●گل خشخاش که بارها به شکل های متفاوت دیده شد و از “مکتب اصفهان” به بعد به گل شاه عبّاسی معروف شد و در بسیاری از هنر ها بخصوص در قالیبافی نیز نمایان شد .
هنر خیمه زنی (هونارنمائی) یکی از رشته های هنر اسلامی است که در آن نقوش هندسی و نمادین هنر اسلامی با استفاده از چوب نمایش داده می شود. در این هنر از چوب های نرم مانند گردو، زبان گنجشک و چنار برای ایجاد نقش و نگارهای پیچیده با ابزار و نمادهای خاص قرآن استفاده می شود. تکه های چوب به شکل های مستطیلی یا دایره ای بریده می شوند و سپس با استفاده از قطعات دیگر چوب و رنگ ها به اشکال پیچیده تر تبدیل می شوند. نمادهای اسلامی مانند دایره (که نشان دهنده وحدت خداوند است)، مربع استقلال (که نشان دهنده برتری خداوند بر همه چیز است) و شعار “لا اله الا الله” (که نشان دهنده عظمت خدا و توحید است) معمولا در این هنر استفاده می شود. خیاطی در کشورهایی مانند ایران، ترکیه، مصر، سوریه و بخش‌هایی از خاورمیانه و آفریقا رواج دارد و آثار هنری زیبا و محبوب بسیاری را تولید کرده است.
مطالب مرتبط :
- دسته نرده چوب کاج روسی: زیبایی و استحکام برای خانه شما
در بین انواع مختلف چوب موجود برای دسته نرده، چوب کاج روسی به دلیل ترکیبی از زیبایی، استحکام و قیمت مناسب، انتخابی محبوب است. - تولید کننده نرده چوبی: زیبایی و امنیت برای خانه شما
نرده های چوبی نه تنها ظاهری زیبا و چشم نواز به خانه شما می بخشند، بلکه می توانند امنیت و حفاظت را نیز برای شما و عزیزانتان فراهم کنند. - اجرای پله چوب بلوط ، نصب نرده و کف پله و دسته نرده
چوب بلوط به دلیل زیبایی، استحکام و دوام، انتخابی محبوب برای پله‌ها است. این چوب با رگه‌های جذاب و رنگ‌های متنوع، می‌تواند به هر فضایی گرما و ظرافت ببخشد. در این مقاله، شما را با مراحل اجرای پله چوب بلوط آشنا می‌کنیم. - چوب چهارتراش روسی
چوب روسی چهارتراش نوعی چوب نرم و صاف است که از درختان نراد و کاج روسی به دست می‌آید. این چوب به دلیل استحکام، زیبایی و قیمت مناسب، یکی از پرکاربردترین انواع چوب در صنعت نجاری و ساخت و ساز است. - نصب نرده پله چوبی ؛ راهنمای انتخاب و نکات مهم
نرده‌های پله چوبی، عنصری زیبا و کاربردی هستند که علاوه بر ایجاد امنیت، زیبایی و ظرافت خاصی به دکوراسیون منزل شما می‌بخشند. اما انتخاب و نصب صحیح نرده پله چوبی، نیازمند دقت و توجه به نکات مهمی است. در این مقاله، به بررسی موضوعات زیر می‌پردازیم:
