معنی ریال

ریال ایران

ریال (به اسپانیایی: real) واحد پول ایران است و به ۱۰۰ دینار تقسیم می‌شود.   اما چون ریال واحد بسیار کم‌ارزشی است، تقسیمات آن در حسابداری به‌کار نمی‌رود. همچنین از زمان کنار گذاشتن رسمی تومان در سال ۱۳۰۸ (زمان رضاشاه پهلوی) و انتخاب ریال به عنوان واحد پول رسمی کشور، کماکان تومان (برابر با ۱۰ ریال) برای حساب کردن از طرف مردم به کار می‌رود.

طبق استاندارد ISO-۴۲۱۷ ریال ایران با علامت اختصاری IRR در معاملات جهانی نشان داده می‌شود.  استاندارد یونی‌کد برای ریال نویسهٔ سازگاری «نشان ریال» بشکل «﷼» را در موقعیت U+FDFC تعریف کرده‌است. به استناد مادهٔ یک قانون پولی و بانکی کشور، واحد پول ایران ریال است. ریال برابر صد دینار است. یک ریال برابر یکصدوهشت‌هزاروپنجاه‌وپنج‌ده‌میلیونیم (۰٫۰۱۰۸۰۵۵) گرم طلای خالص است.

ریال ایران
ریال ایران (فارسی)
تصویر پشت و روی اسکناس ۱۰۰٬۰۰۰ریالی

کد ایزو ۴۲۱۷ IRR
استفادهٔ رسمی در ایران Iran
استفادهٔ غیر رسمی در عراق
عربستان سعودی
سوریه
فرا واحد
۱۰ toman
(unofficial)
نشان Iranian Rial.svg
سکه‌ها
استفادهٔ متداول 250, 500, 1000 rials
استفادهٔ به‌ندرت 50, 100, 2000, 5000 rials
اسکناس‌ها 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10 000, 20 000, 50 000, 100 000 rials
بانک مرکزی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
وب‌گاه [http://www.cbi.ir www.cbi.ir]

واژه‌شناسی معنی ریال
ریال از واژهٔ اسپانیایی و پرتغالیِ “real” وارد فارسی شده‌است که هم به‌معنی «شاهی» است، هم نام سکهٔ نقره رایج در آن دو کشور و در سرزمین‌های وابسته به آن بود. ریال از زمان حضور اسپانیایی‌ها و پرتغالی‌ها در خلیج فارس و مراودهٔ ایشان با ایرانیان وارد فارسی شده‌است. این واژه از واژهٔ لاتینیِ «رِگالیس» (regalis) به‌معنی شاهنشاهی می‌آید که صفتی است از اسم «رِکس» (rex) به‌معنی شاه. واژهٔ انگلیسیِ «رویال» (royal) همریشه با «real» اسپانیایی و پرتغالی است.

سکهٔ نقره با نام ریال در اسپانیا از سالِ ۱۴۹۷ تا ۱۸۷۰ میلادی ضرب می‌شد. ریال همچنین واحد پولِ بسیاری از مستعمره‌های اسپانیا بود؛ به‌عنوان مثال، واحد پول برزیل، رئال نام دارد. در ۲۷ اسفند سال ۱۳۰۸ خورشیدی، در زمان رضاشاه، طبق قانون تعیین واحد و مقیاسِ پولِ قانونیِ ایران، ریال به‌جای قران با وزن خالصِ ۳۶۶۱۱۹۱/. گرمْ طلا انتخاب شد.

تاریخچه ریال در ایران

ریال نخستین بار در سال ۱۷۹۸ میلادی معروف شد، و آن سکه‌ای جهانی بود که ۱۲۵۰ دینار یا یک‌هشتم تومان ارزش داشت. از سال ۱۸۲۵ ریال از رواج افتاد و به‌جای آن قران، که معادل هزار دینار (یک‌دهم تومان) ارزش داشت، رواج یافت (به‌این‌ترتیب، واحد پول ایران وارد سیستم اعشاری شد). در سال ۱۹۳۲ (۱۳۱۱ خورشیدی) ریال جایگزین قران شد. همچنین به صد دینار جدید تقسیم‌پذیر بود.

واحد پول ایران در زمان محمدشاه قاجار (۱۲۵۰–۱۲۶۴ هـ. ق) از مسکوکات نقره و معادل ۱۲۵ دینار بود. در اواخر قاجاریه معادل یک قران و پنج شاهی بود.

واحد پول ایران از سدهٔ هفتم هجری تا زمان اوایل حکومت پهلوی دینار بود. یک تومان واحد شمارش برای دینار و برابر ده قران یا ده‌هزار دیناربود.

در سال ۱۳۰۸ ناگهان واحد پول «تومان» کنار گذاشته شد و واحد «ریال»، که ریشهٔ اسپانیایی و پرتغالی دارد و سابقهٔ تاریخی در ایران نداشت، به‌عنوان واحد رسمی پول برگزیده شد. ریال در میان مردم مقبولیت و رواج نیافت و مردم ایران ۱۰ ریال را یک تومان فرض کردند و در میان مردم، واژگان تومان و قران (تُمَن و قِرون) کاربرد دارد و واحدهای رسمی ریال و دینار در محاورات مردم استفاده نمی‌شود. حتی در میان رسانه‌های ایران و مسئولان کشوری نیز استفاده از تومان مرسوم‌تر است. قبل از تبدیل واحدهای پولی به دستگاه اعشاری در سال ۱۹۳۲ (۱۳۱۱ خورشیدی)، سکه‌ها و واحدهای پولی که در جدول زیر آمده‌اند مورد استفاده بودند، و برخی از این الفاظ هنوز کاربردهایی در زبان ایرانیان و ضرب‌المثل‌های ایرانی دارند:

واحد قدیمی پول در ایران زمین

به دینار
زمان رواج یافتن
شاهی
۵۰ دینار
سامانیان
محمودی (صَنّار)
۱۰۰ دینار
سلطان محمود غزنوی
عباسی
۲۰۰ دینار
شاه عباس اول
نادری (ده شاهی)
۵۰۰ دینار
نادر شاه
قران
۱٬۰۰۰ دینار
فتحعلی شاه (۱۸۲۵)
ریال
۱٬۲۵۰ دینار
فتحعلی شاه (۱۷۹۸)
دوهزاری
۲٬۰۰۰ دینار
قاجاریان
پنج هزاری
۵٬۰۰۰ دینار
قاجاریان
تومان
۱۰٬۰۰۰ دینار
سلسله ایلخانی
ضرب به صورت سکه
اولین سکه‌های ریال (سری دوم ریال در دستگاه اعشاری)، سکه‌های ۱، ۲، ۵، ۱۰ و ۲۵ دینار، ½، ۱، ۲ و ۵ ریال، بر روی نقره ضرب شدند. سکه‌های طلا که در دوران پهلوی تعیین شدند و انتشار یافتند برای اولین بار ۱۰۰ ریال ارزش گذاری شدند.

پس از انقلاب ایران (۱۳۵۷)، طرح مسکوکات با حذف نقش شاه تغییر کرد، ولی اندازه و حروف چینی آنها تغییر نکرد. سکه‌های ۵۰ دیناری فقط در سال ۱۳۵۸ ضرب شدند  و سکه‌های ۵۰ ریالی در ۱۳۵۹ رواج یافتند . در سال ۱۳۷۱، سری جدید سکه‌های ۱، ۵، ۱۰ و ۵۰ ریالی و نیز سکهٔ ۱۰۰ ریالی ضرب شد . سکه‌های ۲۵۰ ریالی در سال بعد رواج یافتند. در سال ۱۳۸۳ اندازهٔ سکه‌های ۵۰، ۱۰۰ و ۲۵۰ ریالی کاهش یافت و سکه‌های ۵۰۰ ریالی رواج یافتند. در سال ۱۳۸۸ سکه‌های ۲۵۰ و ۵۰۰ در اندازه کوچک‌تر و ۱۰۰۰ ریالی در ایران ضرب شدند. سایر سکه‌ها هنوز قانونی اند اما دیگر ضرب نمی‌شوند. در نیمه دوم سال ۱۳۸۹، سکه‌های ۲۰۰۰ ریالی و ۵۰۰۰ ریالی ضرب گردید.

تاریخچه آغاز و پایان ضرب گونه‌های سکه‌های ایران از سال ۱۳۵۸ خورشیدی تا ۲۱ فروردین ۱۳۹۰ خورشیدی
سکهٔ ۵۰ دیناری (شیر و خورشید بدون تاج) ۱۳۵۸.
سکهٔ ۱ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷.
سکهٔ ۱ ریالی برنز با نقش دماوند ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶.
سکهٔ ۲ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷.
سکهٔ ۵ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷.
سکهٔ ۵ ریالی برنز ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۸.
سکهٔ ۱۰ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷.
سکهٔ ۱۰ ریالی برنز ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶.
سکهٔ ۲۰ ریالی نیکل ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸ (در ۱۳۶۸ فقط ۲۰ ریالی یادبود ضرب شد).
سکهٔ ۵۰ ریالی برنز ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸.
سکهٔ ۵۰ ریالی نیکل با نقشهٔ ایران ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۰.
سکهٔ ۵۰ ریالی نیکل بارگاه حضرت معصومه ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۲.
سکهٔ ۵۰ ریالی برنز ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵.
سکهٔ ۱۰۰ ریالی نیکل ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۲.
سکهٔ ۱۰۰ ریالی برنز ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵.
سکهٔ ۲۵۰ ریالی دوفلزی ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۲.
سکهٔ ۲۵۰ ریالی نیکل ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵.
سکهٔ ۲۵۰ ریالی برنز با گل لاله ۱۳۸۶.
سکهٔ ۲۵۰ ریالی برنز مدرسهٔ فیضیهٔ قم ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹.

چاپ اسکناس در ایران

نوشتار اصلی: اسکناس‌های ریالی ایران
چاپ اسکناس در ایران در سال ۱۳۱۱ توسط بانک ملی ایران شروع شد. اولین اسکناس‌های چاپ شده اسکناس‌های ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۵۰۰ ریالی بودند. در سال ۱۳۱۴ اسکناس ۱٬۰۰۰ ریالی منتشر شد. به دنبال آن در سال ۱۹۵۱ اسکناس ۲۰۰ ریالی انتشار یافت. اسکناس‌های ۵٬۰۰۰ و ۱۰٬۰۰۰ ریالی در سال ۱۹۵۲ چاپ شدند. اسکناس ۵ ریالی آخرین بار در سال ۱۹۴۰ چاپ شد و اسکناس ۱۰ ریالی هم تا سال ۱۹۶۱ (۱۳۴۰ هجری خورشیدی) منتشر شد. در سال ۱۹۶۱ بانک مرکزی ایران انتشار پول‌های کاغذی را عهده‌دار شد.

در سال ۱۳۵۷ پس از انقلاب اسلامی، اسکناس‌های ایرانی با تصویر صورت شاه چاپ شدند که در آنها صورت شاه با یک طرح در هم پیچیده پوشانده شده بود. اولین چاپ پول حقیقی جمهوری اسلامی در اسکناس‌های ۱۰۰، ۲۰۰، ۵۰۰، ۱۰۰۰، ۵۰۰۰ و ۱۰٬۰۰۰ ریالی بود. ۲۰۰۰ ریالی در سال ۱۹۸۶ مرسوم شد. روح‌الله خمینی در زمان حیات خویش هیچ گونه اجازه‌ای مبنی بر چاپ اسکناس‌ها با طرح وی به دولت نداده بود اما پس از مرگ وی اسکناس‌ها نیز تغییر یافت. اسکناس‌های ۱۰۰ ریالی که در اولین چاپ اسکناس توسط جمهوری اسلامی با طرح حرم امام رضا در جلو و مدرسه چهارباغ در پشت بود به طرحی از سید حسن مدرس در جلو و مجلس شورای اسلامی در پشت تغییر یافت. اسکناس‌های ۱۰۰۰ ریالی نیز که قبل از آن با طرح مدرسهٔ فیضیه در جلو بود به طرحی از بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت. اسکناس‌های ۵٬۰۰۰ ریالی۱۰٬۰۰۰ ریالی۲۰٬۰۰۰٫ ریالی و ۵۰٬۰۰۰ ریالی نیز با طرح وی چاپ شد. اسکناس ۲٬۰۰۰ ریالی نیز که قبل از آن تصویر آزادی خرمشهر را در جلو داشت به طرحی از آیت‌الله خمینی تغییر یافت.

ایران چک در ایران

نوشتار اصلی: ایران‌چک
در ایران، دو نوع پول درشت موسوم به ایران‌چک وجود دارد. آخرین ایران‌چک‌ها را بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌کرد. پیش از آن، هر بانک ایران‌چک جداگانه داشت. و در سال ۱۳۸۷ بانک مرکزی شروع به یکپارچه کردن ایران چک ها کرد و با چاپ ۵۰۰۰۰۰ و ۱۰۰۰۰۰۰ شروع به کار کرد

در سال ۱۳۹۱، رئیس مجلس شورای اسلامی با استناد به بررسی‌های هیئت تطبیق مصوبات دولت با قوانین،و جعل بیشتر ایران چک انتشار ایران‌چک توسّط بانک مرکزی را ممنوع اعلام کرد. و بعد از دو سال توقف چاپ در سال ۱۳۹۳ شروع به تجدید چاپ کرد که با طراحی جدید است و به گفته بانک مرکزی ایران نمی توان آن را جعل کرد.

مشکلات واحد پولی ریال

با وجود کنار گذاشتن رسمی تومان در سال ۱۳۰۸ (دورهٔ زمامداری رضاشاه پهلوی) و تغییر واحد پولی، بسیاری از مردم واحد پولی ریال را به کار نگرفتند و به ازای هر ۱۰ ریال از ۱ تومان استفاده کردند. با وجود گذشت سالیان بسیار هنوز واحد ریال بین مردم استفادهٔ چندانی ندارد.

استفاده مردم ایران از واحد پولی تومان به جای ۱۰ ریال همواره با سردرگمی و مشکلاتی همراه بوده‌است. بسیاری از ایرانیان در نوشتن یا خواندن صفرها در عملیات بانکی (تبدیل تومان به ریال) یا هنگام شنیدن گزارش‌های اقتصادی در رسانه‌ها دچار مشکل می‌شوند. ازآنجاکه اکثر مردم در معادلات ذهنی خود از تومان به جای ریال استفاده می‌کنند، مجبورند برای درک قیمتی که به ریال درج شده‌است، آن را به تومان تبدیل کنند. این موضوع یک تلاش ذهنی بی‌فایده را بر آنان تحمیل کرده‌است که گاهی نیز با خطا همراه می‌شود. همچنین در بسیاری از مواقع نیز مشخص نیست که آیا قیمت درج شده به تومان است یا به ریال. چنین وضعیتی که دو واحد پولی متفاوت به این شکل در یک کشور در کنار هم استفاده شوند، تنها در ایران دیده می‌شود. این موضوع به خصوص برای گردشگران خارجی حاضر در ایران، به علت ناآشنایی با واحد پولی، مشکلات عدیده‌ای پدید می‌آورد.

امروزه واحد پول ریال نسبت به تومان در زندگی مردم نقش چندانی ندارد و این موضوع به حدی است که ارتباط قیمت‌ها با ریال برای جامعه قابل لمس نیست.

طرح اصلاح پول ملی ایران

نوشتار اصلی: طرح اصلاح پول ملی ایران
از اواخر دههٔ ۱۳۸۰ به دلیل تورم بالا و پایین آمدن ارزش پولی ایران، زمزمه حذف صفر از پول ایران شنیده شده‌است. علاوه بر این، چون واژه «ریال» ریشهٔ اسپانیایی دارد و دارای سابقهٔ تاریخی در ایران نیست و مهم تر از همه در میان مردم مقبولیت نیافته‌است قرار شده‌است واحد پولی جدیدی به جای آن برگزیده شود. مقرر گردید در این باره از مردم نظرخواهی شود.

جمع‌بندی «نظرسنجی‌ها» یکی از معیارهایی است که در تعیین نام واحد اصلی و فرعی پول ملی ملاک تصمیم گیری خواهد بود. اما سایر ابعاد کارشناسی و ملاحظات فرهنگی، تاریخی، آواشناسی، قومیتی و ارزشی نیز قطعاً باید مورد توجه باشد. برآیند همگی این ابعاد مشخص خواهد کرد که نام واحدهای اصلی و فرعی پول ملی چه خواهد بود.

منبع ویکی پدیا