اعجاز هنر اسلامی ؛ راز گره‌های هندسی اسلامی
موضوع راز گره های اسلامی ، حدود یک ماه پیش در همایش سازه های سنتی با محوریت گنبد در دانشگاه تربیت مدرس ارائه شده است. گفتار امروز براساس همان مقاله است. نام آن مقاله «گره های چند زمینه براساس پیچیدگی بستر غیر مسطح» بود. این کار براساس یک طرح پژوهشی است که با تمرکز روی طراحی معماری در حال انجام است.
کسانی که در ایران به دنیا آمده اند و در ایران زندگی کرده اند امکان ندارد که گره ها را در بناهای مختلف ندیده باشند. پس احتمالا همه ی شما گره ها را دیده اید و با آن آشنایی بصری دارید. گره ها، الگوهای هندسی بسیار پیچیده ای هستند که در هم دیگر گره خورده‌اند و یک بستر را می پوشانند. معمولا ما در برخورد اول با گره های هندسی، گیج می‌شویم ولی وقتی دقیق تر می شویم و با دقت به آن ها نگاه می کنیم می بینیم که در گره در پشت خود، منطق هندسی مشخصی دارد. اگر ما در نگاه‌مان به گره ها دقت بیش تری به خرج دهیم، شکل های منظم و منتظمی در آن می یابیم. مثلا در نمونه‌ای که در مسجد جامع اصفهان در اوج تبحر یک روزن به وسیله ی یک گره، که از دل یک قطعه سنگ یک‌پارچه درآمده است یا نمونه‌هایی از گره با استفاده از کاشی معرق و … در همان مسجد به خوبی این عناصر منتظم و هندسی تشخیص داده می‌شوند.
حال با هم چند نمونه از کاربرد گرهها را در سنت هنر و معماری اسلامی ببینیم. بر روی در ورودی مسجد جامع یزد می بینید که الگوی پیجیده گره‌ای چوبی کار شده است. در طبقه دوم خانه ی عامری ها در کاشان، از گره چوبی به عنوان یک حفاظ یا نرده به عنوان یکی از اجزای معماری استفاده کرده‌اند. در سقف مسجد جامع اصفهان، تکنیک اجرای کار استفاده از گچ برای ایجاد گره است. این سقف به عنوان سقف کاذب کاربرد دارد و سازه را از داخل می پوشاند. نمونه‌های پارچه‌ای متعددی هست. مثلا پارچه‌ای هست از قرون ابتدایی اسلامی اسپانیا که اکنون در موزه بریتانیا نگه‌داری می‌شود و اثر گره ای روی پارچه طراحی شده است. در مینیاتورها هم شاهد حضور گرهها به عنوان الگوهای هندسی پرکننده سطوح هستیم. به این صورت می‌بینیم که گره و گره سازی فقط به معماری اختصاص نداشته است و در تمام هنرهای گذشته ما شاهد گره هستیم. در طراحی خطوط و یا مثلا جلدسازی کتب مقدسه.
در طراحی پوشش سطوح مبلمان ها و ظروف و …. در سده‌های ایتدایی و میانی قرون اسلامی گرهها کاربرد داشته‌اند. کاربرد گره ها در معماری به طور ویژه‌تر نیز بوده است. استفاده از گره در جداره ی داخلی یک گنبد مانند گنبد جامع یزد یا مسجد جامع ساوه و در واقع روی سطوح منحنی که برخلاف کارهای متعارف که با هم دیدیم بسیار پیچیده‌تر است. یا استفاده از آن روی سطوح بیرونی گنبدها مانند گنبد شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان. تمام مواردی که با هم دیدیم، نمونه هایی بود که در سنت معماری و سنت هنرهای اسلامی شاهد آن بودیم. باید بگویم که گره و گره‌سازی فقط مخصوص گذشته نیست. درحال حاضر هم کاربرد دارد و با آن کارهای زیادی انجام می-شود.
این تصویر را ببینید. به نظر شما این کار در کجا است؟ حدس بزنید.
این اثر ساختمان مرکزی قبرستان مسلمانان در آمستردام هلند است. کاری بسیار جدید است که در سال ۲۰۱۱ ساخته شده است. الگویی که در این کار استفاده کرده اند، الگوی گره اسلامی است. این الگو از سرزمین های اسلامی گرفته شده است. کیفیت ساخت آن به عنوان یک اثر معاصر و در یک کشور غیراسلامی قابل توجه است. البته ساختمان هم با موضوع اسلام بی ارتباط نیست.این کار بسیار دقیق است. با تکنولوژی ای که امروزه در غرب هست به راحتی می توان این کار را درست کرد و قطعات را در کنار یک دیگر چید و یک الگو را شکل داد.
نمونه های جدید دیگری نیز از کاربرد گره‌های اسلامی در دوران معاصر وجود دارد. مثلا در برجی که توسط معماری فرانسوی در دوحه قطر ساخته شده است، تمامی بدنه ی برج براساس یک نوع الگوی گره، پوشش داده شده است. در این کار چندین لایه می بینیم که در کنار هم قرار گرفته‌اند. چند الگوی ساده ی گره اسلامی است که با مقیاس های متفاوت در جداره ی این بنا اجرا شده است.
ساختمانی دیگر در استرالیا‌ست. یک ایستگاه قطار که در طراحی آن از یک الگوی گره در کل سطح بنا استفاده شده است. اگر این کار را ما در تهران می ساختیم به این متهم می شدیم که قدیمی و واپس‌گرا هستیم و از گره بدون هیچ گونه ابتکار و خلاقیتی در روی سطح بنایی استفاده کرده ایم که هیچ ربطی به هم ندارند. احتمالا هم آن قدر به کار توهین می شد که دیگر جرأت نداشتیم که بگوییم این کار برای ما است. اما می بینید که در غرب به سادگی گره را روی بدنه انداخته است و برای ایجاد پنجره نیز بعضی از قطعات گره را خارج کرده است.
اثر دیگر مثلا یک قبرستان مسلمان ها در اتریش است. دوباره می بینیم که روی یکی از جداره ها گره کار کرده است که این گره به صورت فیلتری نوری عمل می‌کند که به داخل مجموعه می¬رود. امروزه استفاده از گره، کاربرد فراوانی در صنعت و طراحی معماری و هم‌چنین طراحی غیر معماری دارد. مثلا در اثر مشهور مرکز عرب در پاریس به طراحی معمار مشهور فرانسوی ژان نوول با تکنولوژی منحصربه فرد مکانیکی روبه‌رو هستیم که با استفاده از الگوی گره بسیار ساده‌ای که با یک سیستم مکانیکی باز و بسته می‌شود، نور را به داخل فضا می آورد یا از ورود آن ممانعت می کند.
امروزه گره ها فقط بر روی جداره‌های معماری استفاده نمی شوند بلکه در کف سازی ها و به صورت ساده، اجرا می‌شوند می پوشانند. در غرفه‌سازی و یا در اینستالیشن های ساده و پیچیده نیز از گره استفاده می کنند. در طراحی صنعتی هم از گره‌سازی برای پوشش سطوح استفاده می شود. مثلا سطح پنج پایه ای که می بینید با یک گره پوشانده شده است، در مجسمه سازی و طرح های آن ها نیز از گره استفاده می شود. بعضی از قطعات را از هم خالی می کنیم یا به هم می افزاییم. یا این که در کارهای گرافیکی هم گره کاربرد دارد. در طراحی دیجیتال هم وارد شده است و به وسیله ی الگوهای الگوریتمیک سطوحی را می پوشانند و آن ها را کنار هم می گذارند. تمام حرف هایی که در حال حاضر زدم برای این است که مشخص شود گره ها کاربرد دارند. گره چیزی نیست که فقط برای گذشته باشد و در حال حاضر تمام شده و دیگر اثری از آن باقی نمانده باشد.
در حال حاضر در فضاهای داخلی هم خیلی از گره استفاده می شود. البته بعضی از الگوهای هندسی که خیلی هم نمی توان به خاطر تناسبات‌شان به آن ها گره گفت و از اجزای هندسی خالی هستند، می بینیم که در فضاسازی شهری کاربرد دارند. در بعضی موارد هم استفاده از گره آن قدر زیاد می شود که کاری بسیار شلوغ و آزاردهنده را به مخاطب ارائه می دهد. تمام بحث های تا به این جا، برای این بود که بگوییم که امروزه گره ها چه کارهایی انجام می دهند و چه طور از آن ها استفاده می کنیم.
منبع : سایت هویت ما
گرداوری گروه فن و هنر ایران زمین ( دکوراسیون سنتی ایرانی )
مطالب مرتبط با موضوع نقوش هندسی :
- هنر گره چینی و ارسی سازی در فن و هنر
هنر گره سازی و گره چینی و رسم نقوش هندسی ،در ساخت گره چینی و ساخت گنجه های ارسی علاوه بر مهارت در طراحی این نقوش هندسی، علاوه بر مهارت و حرفه ای بودن در درودگری - ویژگی های نقوش ایرانی , تذهیب , و هنر باستانی ایران زمین
نقوش ایرانی ؛ هنر دوره اشکانی ، ویژگی های نقوش در آثار تمدن های اولیه ، ویژگی های عمده نقوش دوره هخامنشی، عکس نقوش دوره هخامنشی - نقوش هندسی در هنر و معماری ایران
Islamic geometric patterns ، نقوش هندسی در اغلب آثار هنر و معماری اسلامی دیده می شوند.اما در مورد اینکه این نقوش چه طور به این شکل در آمده اند چه می دانیم؟ - گالری عکس گره چینی ، اسرار گره چینی و معرفی نقوش هندسی
گالری تصاویر و عکس گره چینی ، عکس هنرکده فن و هنر ، گره چینی چوب گالری عکس گره چینی و صنایع چوب و هنر سنتی ایران زمین گالری عکس گره چینی و صنایع چوب و هنر سنتی ایران زمین گره چینی پنجره های گره چینی صنایع دستی
