حسین لرزاده درباره استاد حسین لرزاده، افتخار معماری ایران

حسین لرزاده درباره استاد حسین لرزاده، افتخار معماری ایران

نویسنده: { فربد حیدری } Farbod Heidari – چهارشنبه ۳۱ فروردین ۱۳٩٠
حسین لرزاده

درباره استاد حسین لرزاده، افتخار معماری ایران

دستان ماست که قطع می شوند!

اشاره: در ماههای آخر سال ۸۱، سیدمحمد خاتمی رئیس جمهوری طی مراسمی از چهار تن از پیشکسوتان و نام آوران کشور در عرصه علم، ادب و هنر تجلیل کرد. در این مراسم، حسین لرزاده معمار و هنرمند شهیر معاصر ایران یکی از کسانی بود که لوح سپاس و جایزه را دریافت کرد و از وی قدردانی به عمل آمد.

استاد حسین لرزاده به دلیل کهولت سن قادر به انجام بحث و گفت وگو نبودند، دو تن از شاگردان ایشان یعنی آقای حسین مفید و خانم مهناز رئیس زاده و البته خانواده محترم استاد در تهیه این مطلب، مساعدت و همکاری صمیمانه ای با ما داشتند که در همین جا سپاس و تشکر خود را ازآنان اعلام کنیم.

گروه فرهنگی هنری

نگاهی کوتاه به زندگینامه استاد لرزاده

استاد حسین لرزاده در سال ۱۲۸۵ در تهران متولد شد. در سن هفت تا هشت سالگی بود که حدود شش ماه به مکتبخانه «میرزا حسن» در نزدیکی چهارراه حاج رضا خیابان بلورسازی رفت و سپس او را به مدرسه ای در کوچه پشت گذر مهدیخان فرستادند. سالهای آخر دبستان برای استاد مفهومی نداشت، چرا که درسالهای قبل، هندسه و حساب و رسم فنی و نقاشی را در کلاسهای بالاتر و سطحی عالی تر طی کرده بود. پس از دوران ابتدایی، چند سالی به دبیرستان سلطانی واقع در پل امیربهادر فرستاده شد. از آنجا که این مدرسه، رشته فنی مورد علاقه اش را نداشت، مدرسه را ترک و به شعبه مجسمه سازی مدرسه کمال الملک فرستاده شد. پس از یکسال و نیم که قالبگیری و قالبسازی آموخت، به دلیل شبهه حرمت این شغل، او را نزد مرحوم سیدمحمد تقی نقاش باشی که کار تابلوسازی می کرد، فرستادند. استاد خود می گوید: مایل به ادامه تحصیل در مدرسه کمال الملک بودم، اما به هر صورت به دفتر کار نقاش باشی در خیابان ناصریه روانه شدم اما از طرف دیگر، پدرش او را به کارهای فنی و رشته های معماری نیز وا می داشت و در جلسات شبانه که معماران برای آموختن رموز معماری در خانه ایشان جمع بودند، لرزاده را نیز در کار آنها شرکت می داد. استاد جوان نیز با استعداد و قریحه خود، نمونه ها را با گچ و مقوا اسکلت (اصطلاحی که قبلا به آن ماکت سازی می گفتند) می کرد و به طور عملی معماری را فرا می گرفت.

پس از مرگ پدر در سال ۱۳۰۵، به دعوت استاد جعفرخان کاشانی که مشغول ساختن عمارت سنگی تپه علیخان در سعدآباد بود به آنجا رفت و مشغول به کار نقاشی در یکی از اتاق های این عمارت شد. نخستین کار مستقل استاد را می توان سر در بانک شاهی (بانک تجارت فعلی) واقع در میدان توپخانه تهران دانست.

استاد لرزاده در طول عمر هنری نزدیک به یک قرن خود، مساجد متعددی را طراحی و اجرا کرده که در رأس آن مسجداعظم قم به دعوت مستقیم آیت الله بروجردی از وی است. همچنین بنابه مأموریتی که آیت الله بروجردی به وی محول کرد، مأمور تعمیر و پاره ای تغییرات در حرم مطهر حضرت سیدالشهدا در کربلا شد که طی حکمی از طرف آیت الله شهرستانی تولیت وقت آن حرم مطهر در عراق به عنوان افتخارآمیز معمار آستانه مقدسه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) نایل گردید.

استاد حسین لرزاده تعداد ۸۴۳ مسجد را طرح و بعضا اجرا و یا نظارت کرده است. همچنین برخی از احکام، جوایز و نشانهای دریافتی توسط استاد لرزاده شامل مدال فردوسی در سال ۱۳۱۳ به خاطر طراحی و ساخت ساختمان مقبره حکیم توس، مدال و نشان علمی در سال ۱۳۱۹ به دلیل لیاقت حسین لرزاده(معمار)، دریافت درجه کارشناس آستانه مقدس حسینی(کربلا) در رمضان ۱۳۸۴ قمری به خاطر تعمیرآستانه مقدسه اباعبدالله الحسین مخصوصا تجدید بنای ایوان بزرگ و…

همچنین استاد صاحب تألیفاتی نیز هستند، از جمله: احیای هنرهای از یاد رفته در دو مجلد که شامل آموزش اصول اربعه معماری سنتی با روشی بسیار سهل و ممتنع است، نغمه لرزاده شامل اشعار، خاطرات، صدامیه مجموعه اشعار استاد در زمان جنگ و انقلاب حدود ۵۰ تابلو و لوح از گره های بنایی بدیع و یگانه و همینطور مقرنس و رسمی و سرقلم های گوناگون طراحی و رنگ آمیزی کرده است که به صورت تابلو، زینت بخش اتاق و منزل اوست.

مروری مختصر بر شیوه های کار استاد

به گفته شاگردان استادلرزاده، چنانچه کارهای معماری وی را در یک منظر کلی بررسی کنیم، بزرگترین ویژگی شان سهل و ممتنع بودن آنهاست. هیچیک از آثار استاد؛ شگفتی آفرین نیست و هیچ انگشتی از مشاهده آثار ایشان به دندان گزیده نمی شود، بلکه به آرامی آنچنان با جان آدمی عجین است و به دل می نشیند که اصلا دیده نمی شود؛ اما با مخاطبان، بده بستان دارد. در واقع این بزرگترین و معمول ترین شیوه کار اوست که آثارش با انسان صمیمی است و نگاهی از بالا، تحقیرآمیز و از سر لطف به آدمی نمی کند؛ آنگونه که این روزها و در این ایام به غایت شیوع یافته است. آثار استاد لرزاده با مخاطب خودمانی است، بی آن که در این رهگذر باجی به مخاطب دهد و عوام فریبی کند. این ویژگی، تنها با ارتباط با کلیت آثارش و توجه و تحلیل رخ می نمایاند وگرنه، آنقدر صمیمیت در آنها وجود دارد که اصلا دیده نشود. استاد تقریبا بر همه عوامل معماری ایران مسلط است. در مقاله اعجاز و ایجاز رنگ در معماری مسجد ایرانی که توسط مهناز رئیس زاده شاگردش به دومین کنگره مساجد در کاشان ارائه شد، مقایسه و تحلیلی بر دو کار استاد نخست، مسجد گیتی (سجاد) واقع در خیابان جمهوری نبش فخررازی و شبستان مسجد سپهسالار واقع در میدان بهارستان انجام گرفته که با دقت بر روی کارهای وی، راه گشاست. استاد در مسجد گیتی از رنگ بر روی نقوش گره استفاده ای به کمال کرده و آن قدر به ظرایف و دقایق نقوش و رنگ آمیزی آن و نیز نورپردازی و ارتباط آنها در حجم و جهت دادن نقوش به سمت قبله پرداخته است که شاید بتوان ادعا کرد کار را در این مسجد کوچک به کمال رسانده و از عناصر کلیشه ای در این باب همچون مناره و گلدسته و حتی گنبد پرهیز کرده است. در حالی که این پرهیز هیچگاه به چشم نمی آید و چنین ویژگی ای در استاد منحصر بفرد است.

حال آن که در شبستان سپهسالار که با فاصله ای ۲۵ ساله نسبت به مسجد سجاد ساخته شده، اصولا مقوله رنگ نقشی ندارد . استاد این بار سایه روشن و ترام را با همان ویژگی ها و در خدمت حجم و پرسپکتیو و نیز در جهت قبله سامان می دهد.

کاسه سازی یا شمسه زیاد در آثار لرزاده

کاسه سازی یا شمسه زیاد قبل از استاد لرزاده بسیار کار شده و به هیچوجه ابداع او نیست، کمااینکه هفت کاسه ورودی شرقی مجموعه سپهسالار کار مرحوم استاد جعفرخان کاشانی هنوز از نفایس هنر معماری است اما این هنر به وسیله استاد لرزاده به اوج رسید، تا آنجا که می توان کاسه سازی یا شمسه زیاد را امضای استاد لرزاده بر آثارشان دانست. در مساجد امام حسین(ع)، انبار گندم، مساجد تخریب شده سنگی، سلمان، عمار، فخریه، سجاد و سپهسالار همه جا، این یادگار ارزنده استاد، هنوز پابرجا هستند. حتی استاد برروی پخی باریکی که در پیش ورودی گنبدخانه سپهسالار است، یک نه کاسه مادر و بچه ظریف طراحی و اجرا کرده تا این هنر را به کمال رسانده باشد.

آثار یادبودی لرزاده

ویژگی دیگر در کار استاد لرزاده، اگر بی سابقه نباشد، کم سابقه است. به عنوان مثال سردر دارالفنون که طرح و عمل وی است، آن چنان با ساختمان اصلی پیوند زده شده که اصلا تصور دارالفنون بدون این سردر، بعید می نماید. یا سر در بانک شاهی میدان توپخانه که یک چهار کاسه را در درون خود جای داده و به عنوان ورودی حتی در مقایسه با آنچه که امروزه در چنین مواقعی به کار می برند، نقشی بی بدیل و در عین حال غیرمتظاهرانه و ناگسستنی با خود بنای اصلی دارد.

از بزرگترین و شاخص ترین بنای یادبودی که استاد هم در طراحی و هم در ساخت آن نقش نخست را ایفا کرده، می توان به مقبره فردوسی اشاره کرد.

حسین لرزاده و ارباب کیخسرو شاهرخ نماینده اقلیت زرتشتی مجلس در کنار آرامگاه فردوسی
این مقبره نخست توسط مرحوم آندره گدار پایه ریزی شده و تا پله دوم نیز اجرا گردیده بود؛ اما طرحی که برایش در نظر گرفته شده بود، هرمی چون اهرام مصر بوده است. این طرح مورد قبول ذکاءالملک فروغی رئیس انجمن آثار ملی، قرار نمی گیرد و قرار می شود که معماری ایرانی با طرحی باستانی آن را تکمیل کند. به این ترتیب طرح آندره گدار به کشورش بازگردانده می شود. استاد لرزاده مأمور طراحی و ساخت مقبره حکیم فردوسی می شود و طی دو سال طرح را اجرا و به اتمام می رساند. از آنجا که فردوسی شاعری شیعه مذهب است، استاد در سردابه مقبره یک چهار کاسه به نشانه ارکان اربعه شیعه برروی سنگ بنا می کند و سپس از طریق سوسن ها، کناری به حجرات دیگر زیربنای یادبود مرتبط می سازد.

استادان و همکاران لرزاده

از جمله استاد کارانی که از نظر اجرایی با استاد همکاری داشته اند، می توان به مرحوم حاج محمد معمار کاشانی و حاج محمد شعر باف، حاج حسن خواتین شیرازی و حاج حسین شکل آبادی اشاره کرد. در مسجد سپهسالار هنرمندان دیگری نیز بوده اند که نام آنها در لوحه جنب محراب گچ بری شده، آمده است. به عنوان مثال، کاشیکاری سر در جلوخان، کار اسدالله عموحسین و معرق کار حسین برهانی است. قسمت زنانه مسجدلرزاده و سردر، با کمک حاج حسن انگشت باف به انجام رسیده است.

در مقبره فردوسی نیز با هنرمندانی چون مرحوم عمادالکتاب، عباس و غلامعلی دهشیری و حسین حجار باشی همکاری داشته است. از همکاران استاد لرزاده در گنبد کاخ مرمر می توان از احمدخاک نگار مقدم و طاهرزاده بهزاد نام برد.

استاد لرزاده در مجلس ترحیم مرحوم استاد محمدکاشی گفته است: «اینها دستهای ما و انگشتانمان هستند که یکی یکی قطع می شوند.»

آثار حسین لرزاده هرکدام به جهتی از دیگر کارهای وی شاخص و متمایزند. اما خود می گوید: «در هیچ بنایی همچون کاخ مرمر همه استادان جمع نبوده اند». در واقع این کاخ، جامع کلیه هنرمندان زمان خود بوده است.

کتاب  ماجرای معماری سنتی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی  به روایت استاد حسین لرزاده قرار است به زودی توسط حسین مفید و مهناز رئیس زاده انتشار یابد.  این کتاب شامل گفته های جمع آوری شده استاد لرزاده به وسیله نویسندگان آن است که به معرفی استادکاران و همکاران حسین لرزاده طی سالهای اخیر می پردازد.

ادامه از ویکی پدیا
حسین بن محمد معمار معروف  به  لرزاده  ( ۱۲۸۵ تهران  – ۱۳۸۳ تهران ) معمار  و هنرمند ایرانی بود . وی طراح  و سازنده آرامگاه  فردوسی است .

نام اصلی             حسین لرزاده

زادهٔ        ۱۲۸۵

تهران ،  ایران

درگذشت             ۲۴ شهریور ۱۳۸۳

تهران ،   ایران

ملّیت      ایرانی

حوزه فعالیت        معماری

سبک      معماری ایرانی

آثار        آرامگاه فردوسی، کاخ مرمر، کاخ شهوند، مسجد اعظم (قم)، مسجد سپهسالار، آستانه حرم حسین بن علی

جوایز    مدال فردوسی (۱۳۱۳)،

مدال درجه اول  همایون (۱۳۲۹)

شبستان زمستانی مسجد سپه سالار تهران اثر حسین لرزاده (۱۳۴۲ شمسی)

آپدیت جدید این پست بصورت کامل شامل زندگی نامه و .. در لینک زیر :

معمار و هنرمند بزرگ ایرانی استاد حسین لرزاده

استاد محمود ماهرالنقش ، پدر کاشی کاری ایران درگذشت
نویسنده: { فربد حیدری } Farbod Heidari – سه‌شنبه ۳٠ فروردین ۱۳٩٠
استاد محمود ماهرالنقش ، پدر کاشی کاری ایران درگذشت
هرگز نمیرد ، آن‌ که دلش زنده شد به عشق ، تاریخ با شکوه ایران همواره با نام هنرمندان و بزرگ مردان عجین بوده است ؛ آنان که آثار بی‌بدیلشان را با عشق نقش می‌زنند . استاد محمود ماهرالنقش ، استاد کاشی‌کاری ایران
استاد محمود ماهرالنقش هنرمند، معمار، طراح کاشی کاری و از چهره های ماندگار روز سه شنبه در بیمارستانی در تهران درگذشت.

به گزارش واحد مرکزی خبر، مرحوم ماهرالنقش، استاد کاشی‌کاری ایران، سال1301در اصفهان متولد شد.

وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در اصفهان و تهران گذراند و در سال 1338برای تدریس به دانشگاه علم و صنعت رفت و از سال‌ 1342تا 1344طراح سئوالات آزمون سراسری، برای داوطلبان رشته ساختمان بود.

ماهرالنقش نخستین مؤلف کتاب‌های رشته ساختمان بود و نخستین کتاب خود را با نام اصول عملی ساختمان در سال1344به رشته تحریر در آورد.

از او کتاب‌های متعددی در زمینه ساختمان، هنر آجرکاری و کاشی‌کاری ایران به یادگار مانده است.

وی عضو کمیته معماری سنتی فرهنگستان هنر بود که به دلیل کارهای ارزشمند در1387مورد تقدیر این فرهنگستان قرار گرفت.

استاد فقید ماهرالنقش در سال 1385عضو برگزیده هنرهای تجسمی در ششمین همایش چهره های ماندگار شد.

مراسم تشییع مرحوم استاد ماهرالنقش فردا ساعت 9 از مقابل منزلش واقع در خیابان دکتر فاطمی غربی، خیابان سیندخت جنوبی، کوچه منیژه، پلاک15به سمت قطعه هنرمندان بهشت زهرا برگزار می‌شود.

همچنین مراسم بزرگداشت آن استاد فقید شنبه از ساعت17تا18:30 دقیقه در مسجد نور واقع در میدان فاطمی برگزار می شود.

——————————————————–

۱۳۸۳/۴/۲۶

نمایشگاهی از آثار کاشی کاری و آجرکاری و گره کشی استاد محمود ماهرالنقش به مناسبت بیست و نهم اردیبهشت ماه روز جهانی موزه و آغاز هفته میراث فرهنگی در موزه آیینه و روشنایی یزد به نمایش در می آید.

استاد محمود ماهرالنقش چهار دهه از زندگی خود را در راه معرفی علمی هنر گره کشی و خط بنایی در معماری اسلامی گذاشته است. او که اهل شهر اصفهان است، در سال هزار و سیصد و یک  در خانواده ای به طور سنتی با معماری سر و کار داشت، به دنیا آمد. پدر و فامیل وی همه در معماری سنتی اهل هنر بودند.

استاد جدا از تدوین کتاب هایی در قلمرو معماری سنتی ایران، از جمله کاشی کاری در پنج جلد، به کاغذ و رنگ روی آورد و این نقوش را بر کاغذ ثبت کرد. مجموعه آثار به نمایش گذاشته استاد جملگی ملهم از نقوش و خطوط هنر کاشی کاری و آجرکاری است.

از استاد تاکنون بیش از ده کتاب به چاپ رسیده. استاد محمود ماهرالنقش مجموعه آثار خود را به سازمان میراث فرهنگی اهدا کرده است.

———————————————

ماهرالنقش نخستین مؤلف کتاب‌های رشته ساختمان است و اولین کتاب خود را با نام «اصول عملی ساختمان» در سال 1344 به رشته تحریر در آورد. وی تا به حال کتاب‌های متعددی در زمینه ساختمان، هنر آجرکاری و کاشیکاری ایران تألیف کرده است که تعداد آن‌ها به 25 جلد می‌رسد. وی عضو کمیته معماری سنتی فرهنگستان هنر است که به دلیل کارهای ارزشمندش در سی و یکم تیر 1387 مورد تقدیر این فرهنگستان قرار گرفت.

—————————————
به گزارش روابط عمومی کتابخانه و موزه ملی ملک،در شب میلاد فرخنده امام رضا علیه السلام که پنج شنبه در تالار آثار هنری موزه ملک‌ برپا شد،استاد محمود ماهر النقش،طراح نقوش سنتی و پژوهشگر معماری‌ ایرانی و تزیینات وابسته به آن با اهدای لوح مخصوص صلوات خاصه‌ امام رضا علیه السلام مورد تجلیل قرار گرفت.وی طی حدود 10 سال‌ طراحی نقوش هندسی و سنتی در فضاهای جدید آستان قدس رضوی از جمله دو صحن کوثر و غدیر را بر عهده داشته است.هنرمند دیگری که در این مراسم از خدمات او تجلیل شد،استاد محمد فراهانی،یکی از آخرین‌ بازماندگان مکتب نقاشی قهوه‌خانه‌ای و شاگر استاد حسین قوللر آغاسی‌ بود.او پس از دریافت لوح نفیس صلوات خاصه امام رضا علیه السلام، آخرین اثر خود با عنوان ضامن آهو را به موزه ملی ملک هدیه کرد.این‌ تابلو در خلال جشنواره ماه هشتم در تالار آثار هنری موزه ملک آفریده‌ شد و طی هفت روز بازدیدکنندگان موزه و گروههای دانش‌آموزی ضمن‌ دیدن مراحل طراحی و تکمیل آن با استاد فراهانی به گفت‌وگو نشستند. رونمایی از نسخه نفیس کتاب زیارت اثر محمد تقی مشهدی،خوشنویس‌ بزرگ دوره قاجار از دیگر برنامه‌های جشن میلاد امام هشتم علیه السلام‌ در کتابخانه و موزه ملی ملک بود.لوحی که به استاد ماهر النقش و استاد فراهانی تقدیم شد با الهام از این اثر و بوسیله یکی از هنرمندان حوزه‌ تجسمی ساخته شده است.همچنین در پایان مراسم،نسخه چاپی این اثر، رونمایی و به کلیه حاضران هدیه شد.

=====================

استاد محمود ماهر النقش در گفت و گوی اختصاصی با ایسکانیوز: مشکلات زیادی بر سر راه چاپ آثار وجود دارد
استاد محمود ماهر النقش در گفت و گوی اختصاصی با ایسکانیوز: مشکلات زیادی بر سر راه چاپ آثار وجود دارد
تهران – خبرگزاری ایسکانیوز : محمود ماهر النقش به خبرنگار ایسکانیوز گفت: 30 سال است که می خواهم مجموعه کاشی کاری ام را به طور کامل چاپ کنم ولی با مشکلات زیادی روبه رو هستم.

استاد معماری سنتی و کاشی کاری ایرانی روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار هنرهای تجسمی باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران “ایسکانیوز”، درباره تجلیل از استادان پیشکسوت گفت: این ابتکار جدیدی است که فرهنگستان هنر بکار بسته هر چند دیر است و تعدادی از هنرمندان ما همچون استاد لرزاده از دست رفته اند و کسی به آن ها توجهی نکرد ولیکن امیدوارم این حرکت تداوم یابد.
ماهر النقش در ادامه در جهت بهبود و کارآمد شدن این تجلیل ها اظهار داشت: امیدوارم فرهنگستان هنر علاوه بر تجلیل که یک حرکت نمادین است سعی کند راه را برای چاپ آثار این اساتید هموار کند، چرا که این گنجینه هایی که در سینه اساتید است باید به نسل آینده منتقل شود. این آثار چاپی هستند که برای آیندگان باقی می مانند. افرادی چون من، سنت کشورمان را پیاده کرده اند تا هنر سنتی از یادها نرود، چرا که طی مرور زمان آثار سنتی و هنری از بین می روند و اگر ثبت و ضبط نشده باشند مالکیتشان از ما سلب می شود.
محقق و پژوهشگر معماری سنتی و کاشی کاری ایرانی در ادامه از سختی های راه چاپ آثار و دغدغه های ذهنی خود گفت: در طی این تجلیل هیچ کمک مالی به من جهت چاپ آثارم نشد. 30 سال است که می خواهم مجموعه کاشی کاری ام را به طور کامل چاپ کنم ولی با مشکلات مالی رو به رو هستم. چرا که وقتی اثری را چاپ می کنم و آن شناسنامه ای از هنر این مملکت است باید توسط وزارت ارشاد و ارگان های فرهنگی هنری دیگر خریداری شود که این کار را نمی کنند و من تمام هزینه ها را خود متقبل می شوم.
وی در ادامه افزود: برای چاپ مجموعه کاشی کاری با انتشارات سروش صحبت کردم و قول چاپ آن را به من دادند ولی با عوض شدن مدیران سروش من و چاپ اثرم بلاتکلیف ماندیم ؛ برای چاپ مجدد کتاب خط بنایی که به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی توسط سروش چاپ شده و هم اکنون نایاب است می گویند پول نداریم و چاپ این اثر هم به تعویق افتاده است، وقتی می گویند پول نداریم چاپ کنیم چه می توان گفت؟
استاد محمود ماهر النقش در پایان گفت و گوی خود با خبرنگار ایسکانیوز برای دانشجویان علاقمند آرزوی موفقیت کرد و گفت: امیدوارم جوانان علاقه مند پی گیر اهداف شان باشند و بتوانند اطلاعات بیشتری بر یافته های ما بیافزایند. امیدوارم دامنه هنر خط بنایی گسترده شود و علاقه مندان به چنین بناهایی در حفظ آن ها کوشا باشند.
استاد محمود ماهرالنقش به سال ۱۳۰۱ در اصفهان متولد شد.از سال 1339 همکاری خود را با دانشگاه علم و صنعت آغاز کرد و ضمن تدریس به تالیف آثاری در زمینه معماری همت گماشت و از سال 1350 کارعلمی و عملی خود را در زمینه کاشیکاری بر فعالیتهای خودافزود.
از کتابهای محمود ماهرالنقش که در زمینه‌ی ساختمان، هنر، آجرکاری و کاشی‌کاری به چاپ رسیده اند می توان از :
اصول عملى ساختمان، اصول فنى ساختمان (به چاپ یازدهم رسیده است). طرح و اجراى نقش در کاشیکارى ایران (۵جلد)، خط بنایى (نایاب)، تعمیرات ساختمان، نقش فیروزه، آجر و نقش، نقش در نقش، معمارى مسجد حکیم اصفهان، مسجد حکیم اصفهان و… نقش معقلى در هنرهاى اسلامى (در دست چاپ) و… نام برد./125
جمعه 11 مرداد 1387