عناصر تشکیل دهنده گره
الف)آلت
آلت در گره بیشترعامل ایستایی گره است و آن خود به دلیل دارا بودن کام و زبانه ای است که سبب اتصال قطعات آلت به لقط یا آلت به آلت در گره می شه.
آلتهای مورد استفاده در گره به دو دسته مهم تقسیم بندی می شوند: آلت اصلی وآلت تبعی.
آلات اصلی. در عرف درودگری به کلاف هم موسومه می تونه به صورت چند ضلعی، دایره یا منحنی و یا به صورت محیطی و یا به صورت محاطی باشه.
آلات تبعی. به دو دسته آلات کبیر و آلات صغیر تقسیم می شوند.
آلات کبیر در اصطلاح گره سازان به استخوان بندی معروف اند و به اونا تیره هم می گویند. که برای استحکام و ایستایی بیشتر شبکه ها و محکمتر شدن اون استفاده می شه و می تونه به صورتهای ساده و عمودی و افقی و نیز به صورت نقش چلیپایی و بر اساس طرحهای نباتی و … استفاده بشه.
آلات صغیر در اصل لقط را که می تونه از چوب یا شیشه یا ورقه های آهن باشه به صورت قابی به هم متصل کنه و در صورتی که در اون لقط استفاده نشده باشه آلت صغیر همون نقش اتصال و پیوند را جهت ایجاد نقش بر عهده داره.
ب)لقط
نقشها یا اشکال به وجود اومده از کنار هم چیدن آلتها لقط نام داره. لقطهای موجود در گره سازی همان طور که گفته شد می تونن از چوب، شیشه یا ورقه های آهنی باشن، و اکثرا از شکل ظاهری اشیا، حیوانات و گیاهان الهام گرفته اند، یا با تغییر و تحول کلی از شکل صور فلکی به وجود اومده اند.
آلت عامل ایستایی و پیوند گره می باشه و لقط هم عامل تزیینی گره است.خیلی از نقشهای لقط ریشه ایرانی دارن و برخی از اونا هم بر اساس شرایط اقلیمی و فرهنگی به وجود اومده اند که به دو قسم ایرانی و غیر ایرانی بخش پذیرن.
انواع گره سازی
الف) گره سازی ساده
گره سازی ساده از برش چوبهای سازنده الات گره بر حسب نقشه و طرح و سپس با ایجاد اتصالات بین اونا به وجود میاد.
ب) گره سازی ترکیبی
از ترکیب آلات با عوامل دیگری مانند لقط که می تونه از شیشه، ورقه های شفاف فایبرگلاس ، ورقه های فلزی و چوب باشه ساخته می شه. از تزیینات منبت کاری و .. روی آلات گره و لقاط گره و در برخی موارد حتی آینه کاری در حد خیلی وسیعی بکار برده شده.
گره های ترکیبی به دو گروه اصلی تقسیم می شوند:1) گره های مضاعف 2) گره های منطبق
چنانچه قطعات یا لقطها و آلات گره در گره سازی همجنس باشه و با هم وحدت بلا واسطه داشته باشن گره را مضاعف می گویند که می تونه دارای تزیینات روی الات و سطح لقطها باشه. این تزیینات شامل پخ زنی، ابزار زنی، منبت کاری می شه.
در صورتی که قطعات آلت و لقاط به واسطه عوامل دیگری به هم متصل شده باشن گره سازی را مطبق می گویند که در این نوع گره سازی الات و لقاط می تونن همجنس و یا غیر همجنس باشن.
سبک خانه های ارسی دار
ارسی، با توجه به کاربرد اون در مکانهای مختلفی مثه خانه، مسجد، مدرسه، بازار، سرا ، حسینیه، و … استفاده می شه. این باز شوی چوبی از عناصری به نام درک تشکیل شده که به صورت عمودی باز و بسته میشه. از درکهای یکپارچه در مواقعی استفاده میشه که بتوان اونو در بالای کمرکش میانی جا داد که در این موارد نیاز به ارتفاع زیاد اتاق می باشه.
کلا میشه ویژگیهای ارسی را به شرح زیر خلاصه کرد:
اختصاص حداقل جا در موقع باز و بسته شدن
ایجاد ارتباط بصری به شکلهای مختلف با محیط سر سبز حیاط
هدایت نور مناسب به درون اتاق
دیواره ای مناسب بین دو یا چند اتاق
خانه های ارسی دار با مرکزیت اتاق ارسی در جبهه زمستان نشین ارسی های با تعداد درکهای فرد دارند مثلا میشه به خانه طباطبایی در کاشان اشاره کرد که شامل چهار صحن و حیاطه و در اون حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه است.
مواد ، ابزار و اتصالات
مواد و مصالح
مواد و مصالح به کار رفته در هنر ارسی سازی و گره سازی همون مواد استفاده شده در نجاری و درود گری هستند که به دو دسته تقسیم میشن: مواد اصلی که اساس و بنیان را می سازند و مواد کمکی مثه چسب و میخ و سنباده و… که به هنرمند کمک می کنن اثر را بهتر و آسون تر بسازه.
چوب
چوب ماده جامد متخلخلی با ساختمان سلولی سازمان یافته است که بطور مداوم دستخوش تغییرات محیطه و خصوصیات اون با تغییر مکان و زمان تغییر می کنه.
اگر که رطوبت درون چوب به یک نسبت در همه نقاط اون کم یا زیاد بشه ، چوب تغییر شکل نمی ده.
نقوش بر روی چوب که کلا از منظم یا نا منظم بودن الیاف به وجود میاد به دو دسته اصلی تقسیم میشه: نقوش ایجاد شده در اثر رنگ و نقوش درست شده در اثر الیاف چوب.
شکل پذیری، باربری، شکاف و گسیختگی، مقاومت در برابر حشرات، رطوبت و … که می تونه تاثیر زیادی در استفاده از چوب دارا باشه.مقدار و کیفیت این عوامل بسته به نوع چوب متفاوته ، یا در زمان رویش ایجاد میشه یا بعد از قطع درخت و در موقع حمل و به عمل آوردن. جهت کم کردن ضایعات و عیب های چوب این موارد را باید انجام داد:
- حفاظت از درخت در زمان رویش و رشد
- قطع به موقع درخت و شاخ و برگ اون
- کندن به موقع و مناسب پوست درخت
- حمل مناسب
- نگهداری و خشک کردن اصولی
شیشه رنگی در درب ها و پنجره ارسی
معماری و هنر تبریز ، فرش اسلیمی و هنر ارسی سازی و گره چینی در کنار هم
مکان و زمان اغاز ساخت و استفاده از شیشه دقیقا مشخص نیس. اما کلا صنعت شیشه تا قبل از سال 1900 یک نوع هنر با فرمولهای سری و به شدت حفاظت شده بحساب میاد و فرایندهای تجربی تولید در درجه اول بر پایه تجربه افراد قرار داشت. در ایران هم صنعت شیشه سازی سابقه طولانی داره و به بیش از 2000 سال پیش از میلاد می رسه.
در گذشته شیشه های رنگی را به دو روش درست می کردند. تعدادی به صورت سطحی رنگ شده بودند و تعداد دیگر به صورت کامل که روش ساخت اونها را به نام سطحی و مغزی می شناسیم.
در بررسیهای انجام شده روی ارسی های موجود به سه نوع شیشه رنگی بر خوردیم:
الف) شیشه های المانی
ب) شیشه های هندی
ج) شیشه های ایرانی
ابزار شناسی در ساخت ارسی و گره سازی ( گره چینی )
در انتخاب ابزارها ، کیفیت اونها مهمتر از شکل و اندازه شونه.
در کتاب اشنایی با معماری اسلامی ایران اثر استاد پیر نیا اومده: برخی گمان کرده اند ارسی به پنجره هایی گفته می شه که به تقلید از معماری روسی در ایران رایج شده، در حالیکه نمونه های جالبی از ارسی، حتی قبل از اون که معماری چشم گیری در روسیه پا گرفته باشه، در بناها و نقاشیها مشاهده می کنیم.
گویی مقایسه قند اروسی با این نوع پنجره که خود و نام اون هر دو اصیل ایرانی و فارسی هستن سبب این اشتباه شده.
با تعاریفی که از ارسی شده میشه نتیجه گرفت که ارسی به پنجره هایی گفته میشه که به روش خاص و کشویی و به سمت بالا باز می شه و به محفظه ای که در قسمت بالا قرار داره هدایت میشه و سپس با یک میخ یا پیچ که در زیر اون قرار می گیره می ایسته.
چوب سابها. این ابزارها با دارابودن دنده ها و عاجهای زیاد برای ساییدن و صیقل دادن سطح چوب استفاده میشوند. یکی از ابزارهایی که در ارسی سازی برای پخ کردن استفاده زیادی دارن چوب سابها هستن که به دو دسته زبر و نرم تقسیم میشن. که بیشتر نرم و شکننده اند.
چوب تراشها. وسایلی هستن جهت ایجاد سطوح صاف و صیقلی که امروزه با پیشرفت صنعت و فناوری به ابزاری برقی تبدیل شده اند و به گنده گیر معروفند. این وسایل کار نجاران و درود گران را خیلی راحت کرده و تا حدودی جانشین رنده های دستی شده اند.
دریلها. جهت سوراخ کردن یا جهت در اوردن چوبهای اضافی مثلا ایجاد کام یا فاق استفاده می شن و در برخی موارد کاربردهای دیگری مانند متصل کردن صفحه سنباده برای ساب یا تراش دادن و یا شیار اندازی پیدا می کنن.
فرزها. نوعی ابزار سبک اما قوی هستن که در برخی موارد به میز کار اتصال می یابن و در موارد دیگر به صورت دستی به کار می روند و تیغه های اونا را می توان عوض کرد. تیغه ها، مته ها و سوهانهای گوناگون قادرند تعداد زیادی چوب را با سرعت و اسانی زیادی بردارند و برای ایجاد شیار در چوب برای قرار گرفتن شیشه ها در کار قواره بری و ارسی سازی خیلی مورد استفاده قرار می گیرند.
