درود بر شما
تصاویری متعلق به 3000 سال پیش
دوره آشوریان، سارگن دوم، خورساباد
مجسمه پيکر تراشی دوره آشوریان
هنر آشور
نویسنده : رهبرگنجه، تورج
هنر آشور
تورج رهبر گنجه جهانگردانی که برای سیاحت،پای به خاک عراق مینهند،شاید هرگز نتوانند حدس بزنند که بیابانها،تپهها و تلهایی که در اطراف آنها به چشم میخورد،روزگاری شهرهایی بزرگ و پررونق بوده است.شاید آنها نتوانند حتی در خیال خود،تصور کنند بیابانی را که بر آن قدم گذاشته اند،قرنها پیش،بازار یا معبد یک شهر متمدن بوده است.
حتی برای سیاحان آشنا به تاریخ آشور و کلده و بابل نیز این مسأله روشن نیست که در آن زمان چه میگذشته است.مسافران زیادی که در قرون گذشته همواره طول و عرض خاکهای بین النهرین را زیر پا نهادهاند ابدا فکر نمیکردند که از جایگاه دو مدینه عظیم«بابل و نینوا»چندان دور نیستند.
حتی بعضی از مسافران فضیلت مآب که بوسیلهء کتب مقدسه عهد عتیق از وجود این دو شهر آگاه بودند و در پی تجسس کشف هویت واقعی این دو شهرها بودند چندین بار از فراز ویرانههای آن دو شهر گذشته بیآنه بدانند گمشدههایشان در همانجا زیر قدومشان مخفی است.در اثر مرور زمان و حفاریهای بسیار،بالاخره معلوم گشت که سرزمین بینالنهرین همان سرزمین باستانی اقوام هنرپرور بابل و آشور است.شاید اولین بار پل امیل بوتا کنسول فرانسه شروع به کاوش و حفاری نمود و معلوم شد که آن تل( llaT )محل شهر«نینوا»همان شهر قدیمی است.پس از کاوشهای پل امیل بوتا، در منطقه انگلیسیها به سرپرستی هنری لایارد دنبالهء حفاری در نینوا را ادامه دادند و سپس راویلسن و دیگران بناهای فراوانی را از زیر خروارها خاک بیرون آوردند و بوسیله نوشتهها و کتیبهها و الواح گوناگون بانی آنها و تاریخبنا و معلومات دیگری را در اطراف هر بنا کشف کردند.چنانچه تاریخ معماری آشور 2 l را به شش دوره همراه با 6 کاخ بزرگ از شاهان معروف تقسیم نموده که عبارتند از:
1-در سال 870 قبل از میلاد آشور نازیر پال(قصه نمرود)
2-در سال 715 قبل از میلاد قصر سارگون در خورس آباد
3-در سال 690 قبل از میلاد قصر سناخریب در کویونجیک(کویرنجیق)
4-در سال 675 قبل از میلاد قصر آسارهادون در خورس آباد
5-در سال 660 قبل از میلاد قصر آشور بنیپال 6-دوران قرن آشور نازیرپال و ساگونید که شبیه به دوران مصر باستان است.
همانطور که میدانیم در مصر باستان معماری روحانی معماری کشوری را تحت الشعاع خود قرار داده،حال اینکه در آشور وضع برخلاف آن بوده است.در قصرهای آشوری که اساس معماری آشوریان را شامل میشود تحولات اساسی بچشم خورده که سیر این تحول و تطور هنر معماری را در معابد و پرستشگاههای آنان بوضوح مشاهده میکنیم.هنر در بین النهرین چون هنر مصر کهنه و عتیق بنظر میآید.نژاد اولیهء آشوریها و بابلیها که افکار علم نجوم آن را سخت تحت تأثیر قرار داده بود معماری را مطابق با اصول و اختراعات علم نجوم دنبال میکردند.تصاویر و نقوش مختلف ثابت میکنند که هنر معماری از قدیم الایام در سرزمین آشور هنری مهم و ارزنده بوده است.نقوش متعددی چون نقشی که یکی از شاهان قدیم سرزمین میان رودان را در یک حالت معماری نشان میدهد مؤید این مطلب است که آثار قدیمی این خطه که بیشک در آثار قوم کلده و آشور تأثیر بسزایی داشتهاند از بین رفته است.معماری در سرزمین آشور شیوهای خاص داشته و با اینکه تمدن آن از قرون 12 قبل از میلاد شروع شده ولی بیشتر آثار هنری متعلق به قرون 9 تا 7 ق.م است.از آنجا که هنرمند معمار این دوره در پی این اندیشه است که با گسترش فن مخصوص به خود به ارزشهای تازهای در معماری دست یابد از این زمان است که برای خلق هرگونه آثار که بخواهد اصیل بشمار آید در دست داشتن و پیروی کردن از قواعدی را ضروری میداند.هنرمند آشور نیک میداند که هر بنا در موجودیت کالبدی خود دارای دو بخش متفاوت میباشد.فضاهای داخلی و کاربردی که در آنها صورت میگیرد و شکل یا پوستهء خارجی که حجم بنا را محدود میکند و یا آنچه از آن بناها دیده میشود پس تناسب بخشیدن به بنا و فضاها،زیبا نمودن اشکال و جلب توجه و جذاب نمودن آن از جمله کارهای ضروری هنرمند این عصر بحساب میآمده است.کاخهای مجلل -قصرها-کلیساها-و دیگر ابنیهای که با شکوه تمامتر در این عصر ساخته شده مؤید این گفتار است که در این میان کتابخانه آشور بانیپال سال 669 ق.م یکی از شاهکارهای این قوم توانمند بوده که به شهرت جهانی آنان افزوده است.این کتابخانه دارای الواحی آجری و با حروفی خاص که با حروف هیروگلیف متفاوت بود نقر شده است.
این کتابخانه در سال 51-1849 م توسط هنری لایارد انگلیسی کشف گردید.یکی از الواحی که از حفریات بدست آمده مربوط به حقوق زنان شصت ماده است.در این لوح علاوه بر مسایل شوهرداری از مالکیت وارث نیز صحبت بمیان آمده است این الواح در نزد باستانشناسان به لوح” A “شهرت دارد.خدمتی که قوم آشور به پیشرفت تمدن بشریت
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نموده کمتر از تمدن بابل نبوده و نیست.در خصوص معماری این قوم در کتاب تاریخ جهانی چنین آوردهاند:
«اینان در زمینه معماری شاهکاری بزرگ بوجود آوردند و فراوانی سنگ در آشور موجب شد که بناهای محکمتر از ساختمانهای بابل ایجاد شود. در بناها گذشته از سنگ،آجر نیز بکار میرفت.
شهرها را با دیواری عظیم و عریض محصور میکردند.معابد چندگانه میساختند.دیوار بناها را با کاشیهای لعابی و منقوش میآراستند».
لوحهای کاپادوسی
یکی دیگر از هنرهای قابل توجه آشور که بصورت مکاتبات یا اسناد محاسباتی است به لوحهای کاپادوسی” isodapaK “مشهور میباشد.هر چند تاریخ تنظیم این لوحها مشخص نیست.لیکن باستانشناسان عقیده دارند که از روی دو نمونه از این مهرها میتوان تاریخ آنها را مشخص و تعیین نمود.یکی از آنها اثری مهری است که مربوط به زمان ایبی سین” nisibE “آخرین پادشاه سلسله سوم UR میباشد و در لوحه دیگر مهری است که نام سارگن آشوری پادشاه دو هزار سال قبل از میلاد در آن دیده میشود.
موضوعهایی که در حجاری و پیکرسازی مورد استفاده قرار میگرفته شامل مجسمهء خدایان و تصاویر شاهان ونقش یگاو بالدار با سر انسان (یادآور گاو بالدار آشوری در ستونهای معماری تخت جمشید در ایران)و از این قبیل است.در کتیبهها و نقوشی که بر دیوارها کشف و حک شده معمولا صحنهای از جنگ یا شکار دیده میشود و شاهان زمانی که جنگی در کار نبوده،اوقات خویش را احتمالا به شکار حیوانات خصوصاشیر سپری مینمودند.با توجه به کشفیات موجود آشوریها آب مصرفی شهر را از مناطق دوردست بوسیله«کانالکشی»میآوردند.در دوران سناخریب آبراهههایی بر روی پایههایی میساختند که آب را از پنجاه کیلومتری به شهر نینوا میرسانیدند.هزاران از این کانالها از زیر خاک کشف گردیده است.آشوریها در کار ستونسازی نیز تجاربی داشتند که مقدمه ستونهای مارپیچی شکل ویژه ساختمانهای ایرانی و یونانی است. آشوریها همچنین کف تالارها را با تخته سنگ مرمر فرش میکردند.سقفها را با تیرهای چوبی بزرگ میساختند و گاهی با ورقهای زر و سیم میپوشانیدند و زیر سقف ساختمان را با مناظر طبیعی آرایش میدادند.
در دورههای آخرین امپراتوری یا پادشاهان آشور کاخهای مجللی با خشت برای خود بنا میکردند که در وضع عمومی آنها تقریبا هرگز تغییری داده نشد.
این قبیل بناها دارای 3 نوع عمارت شامل عمارات عالی،عمارات عمومی و عمارات معمولی بودند. سارگون سناخریب آسار هادون و آشور بنی پال،شاهان بزرگ آشور هر کدام بنوبهء خود در بوجود آوردن این شاهکارها نقش مؤثری داشتند.
ارتفاع کاخها[کاخ شاروکین]گاه به 14 متر و صد هزار متر مربع وسعت میرسید و معمولا از 3 قسمت دربار(محل زندگی شاه و اربابان)، قسمت معابد و خانههای کارکنان و خدمتگزاران تشکیل میشد.تمام خیابانها از سنگفرش بود و در انتهای هر خیابان دروازهء دیگری وجود داشت و در همین کاخ[شاروکین]است که در حدود 2 کیلومتر حجاری وجود دارد و ساختمان آن 10 سال طول کشید.اینک این شاهکار عظیم زینت تمام موزههای بزرگ دنیاست.
تکوین هنر آشوری در 1500 ق.م.صورت گرفت و تا انهدام پایتخت آن پادشاهی نیرومند یعنی «نینوا»سال 612 ق.م دوام یافت.آشوریها از انواع سنگ مرغوب برای ساختمان و سنگتراشی از عاج فیلها برای کندهکاری استفاده میکردند.
شهرسازی
تمام شهرهای آشور بزرگ بود و روی سکوها و کف مصنوعی شده بود.حفاریها نشان میدهد که شهرهای آشور دارای خیابانهای بزرگ موازی و عمود بر هم بودهاند و در داخل این شهرهای بزرگ مزارع و حتی جنگلهای مصنوعی بوجود میآوردند. آشوریها در مورد نظافت شهرها خیلی جدی بودند،خیابانها و معابر را تمیز نگه میداشتند. همچنین وجود دیواری کلفت خانهها و برجها و باروی شهرها در گرما و سرمای آن شهرها تأثیر بسزایی داشت.
آنان هیچوقت خندق دفاعی دور شهر را پای دیوار مصنوعی نمیساختند.چون سستی زمین و دیوارهای آن این امکان را از آنها سلب کرده بود. روی دیوار را معمولا کنگرهدار بنا میکردند. آشوریها مردمانی جنگجو و شجاع بودند.در امور نظامی مهارت داشتند و بهمین دلیل معماریشان شبیه به معماری نظامی است.آنان هیچوقت ورودیها را روبروی هم نمیساختند.در پیرامون شهرها باروها و برجها بنا میکردند.دیوارها را فاقد زینت و گاها با شیارهای عمودی و باریک ایجاد مینمودند.ساخت طاقها را در معماری آشوری بعلت کمبود چوب بنحوی خاص اجرا میکردند. در«کریونچیک»طرح شهری دیده شده که بالای تمام خانههای آن گنبد دیده شده است.گنبدها از نوع چهار ضربی و بلند و باریک بوده که در پایین روی یک پلان مربع واقع میشدند.در خورسآباد طاقهای گهوارهای بدست آمده که آنها را با تدابیر دیگری بدون استفاده از” EMAR “بنا میکردند و سنگها را طوری میتراشیدند که جنبه استاتیکی آن بیشتر حفظ شود و هم زیبایی لازم را داشته باشد. طاقهای گهوارهای آنرا فقط با طاقهای«یونانی و رومی»میتوان مقایسه کرد.
ستونها
آجر ماده اولیه مصالح ساختمان آشور را تشکیل میداده است.در ستونها هم از آجر و سنگ استفاده میکردند.معمولا ستونهای تمام آجری بیشتر متداول بود ولی چون در بعضی از ساختمانهای بزرگ احتیاج به مقاومت بیشتری با تحمل وزن ساختمان داشتند ستونهایی از سنگ میساختند و اطراف آنرا از یک طبقه آجری میپوشاندند سراسر این ستونها را بشکل بوتهای«گل»میتراشیدند. معماری آشوری را در زمینهء ارتباط ستون و سرستون و روی هم قرار دادن دو قسمت مختلف آنها و همچنین در ارتباط و همبستگی مصالح مختلف چون چوب و سنگ بنحو شایان توجه میبینیم. این همان سبک معماری است که چند قرن بعد از
آن معماران دوره اولیه مسیحیت دنبال میکردند.در خرابههای قصر تلو” OLET “ستونهای دستهجمعی که از آجر بنا شده‌اند دیده میشوند، اجتماع آنها و ارتباط آنها در یک پلان مربع شکل و قسمت بالای آنها نامشخص است.در حفاریهای نیمرود اصول یک معماری حقیقی را شاهدیم که مدیون این سبک معماری است.در این حفاریها خورسآباد به سرستون«پیاز گل»غدهداری تراشیده شده برمیخوریم.کورنیشهای عجیب با بریدگیهایی که در لبه تیز آنها دیده میشوند ککه عموما تحت زاویه 45 درجه بریده شده‌اند.بعضی بر این عقیدهاند آشوریها هنر سر ستونسازی و تراشیدن آنها را از فنیقیها تقلید نمودند و یا هنرمندان مغلوب را برای کار به آشور بردهاند.
آشوریها از سنگ خیلی کم برای پوشش در معماری استفاده میکردند سه نفر از محققان در اینباره میگویند:
1-هنری لایارد:نور توسط یک محوطهای باز و بزرگ که در سقف با چوب کار گذاشته بداخل ساختمان راه مییافته است.
2-پل امیل بوتا:اتاقها و تالارها بوسیلهء پنجرههای متعدد و کوچک با فواصل مساوی و منظم روی دیوارها قرار داشته و هدایت نور به ساختمان را بعهده داشتهاند.
3-فرگوسن:نور توسط مکانهای چوبی با در نظر گرفتن فاصلههای زیاد آن که شبیه به بعضی از خانههای آمریکایی است وارد میشده است لذا با توجه به نظریه بوتا نور نمیتوانسته از پنجره کوچک بداخل نفوذ کند و بعبارت دیگر تعبیه اینگونه پنجرههای کوچک و متعدد فقط میتوانسته روشنی بخش فضای اینگونه مکانها باشد.
زهکشی
آشوریها از سکو بجای پیخانه و ساختمان استفاده میکردند و چون این سکوها اغلب از آجر ساخته میشدند طبیعتا در مقابل بارندگیهای طولانی زمستان مقاومت چندان نداشتند.معماران آشور در پی راههای دیگری جهت کاهش خطرات ریزش یو فرسایش احتمالی ساختمانها بودند.در حفاریهای خورسآباد در زیر کف اغلب تالارها و دالانها،آبگذرهایی شبیه به سیستم«زهکشیها»در مصر مشاهده شده است.
2 معماری قصر شاروکین
اگر به معماری آشور بیشتر توجه شود کاخ و قصر شاروکین بیشتر خودنمایی میکند.از حفاری گردشگاه قصر آجرهای مربع شکل به دست آمده است.همچنین سالن بزرگ کاخ آشور در روی کوه «نیمرود»دارای تناسب 49*5/12 متر است؛این کاخ را کاخ شمال غربی مینامند.قطر بعضی دیوارها به 30 الی 35 متر میرسد.این دیوارها را اغلب دور شهر دعانویسی کردهاند که از یک نوع طرز تفکر مذهبی میتواند سرچشمه گرفته باشد.
آشوریها در ساختن مصالح اطلاعات بسیار وسیعی داشتند و آجرها را با ملات بسیار محکم میچیدند.در خرابههای نیمرود و سایر جاها معمولا دیده میشود که آجرها را با ملات آهک و یا مخلوط آهک و خاکستر کار گذاشتهاند.بطور کلی معماری هر کشوری همیشه به شرایط طبیعی و موقعیت جغرافیایی و مواد و مصالح بستگی دارد که در آن نواحی یافت میشود.در بین النهرین سنگ نادر و کمیاب بود.
نزدیکترین راه برای بدست آوردن سنگ کوههای زاگرس بود که در شرق آشور قرار داشت.برای حمل سنگ هم از وجود رودهای کوچکی که به دجله میرسیدند استفاده میکردند.بریدن و تراشیدن سنگها نیز با دقت انجام میشد.در قصر «خورس آباد»یک انبار کامل از وسایل آهنی که مخصوص تراشیدن سنگها بوده با مقداری سنگ (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمایی از کاخ آشور که از شاهکارهای دوران باستان به شمار میرود «مرمر سفید»و سنگ گچ بدست آمده است.
مصرف سنگ در ساختمان بطور کلی بیشتر برای تزیین به کار میرفت و اکثر ساختمانهای بزرگ را بعد از ساختن با آجر و خشت با سنگ میپوشاندند.از بناهایی که در آنها سنگ بیشتر دیده میشود کیوسکهای سلطنتی را میتوان نام برد.
مصالح در معماری آشور
مصالح در معماری آشور از نظر مقایسه با معماری ممالک دیگر غالبا متفاوت است.مثلا در مصر هر چند سنگ بوسعت زیاد و بزرگ بکار رفته در آشور از مصرف آن خبری نیست،زیرا که «مزوپوتامیا»سرزمین خاک و شن و ماسه است و نه سنگ،و بدین علت در بیشتر معماری از خاک و گل استفاده شده است و اگر بعضی اوقات در ساختمانهای آشور سنگ دیده میشود آن را معمولا از کشورهای مجاور یا دوردست آورده و در بنا بکار میبردند.
کتاب مقدس تورات سندی در اینباره میدهد که میگوید:
«و واقع شد که چون از مشرق زمین کوچ میکردند همواره در زمین شنعار” ranahA “یافتند و در آنجا سکونت گزیدند،و به یکدیگر گفتند بیایید خشتها بسازیم و آنها را خوب بپزیم و ایشان از آجر همان استفاده کردند که ممکن بود از سنگ استفاده نمایند»ولی آجرپزهای آشوری همیشه با یک مشکل و مانع سخت روبرو بودهاند و آن مشکل کمبود سوخت و چوب بوده است.
معماران ناگزیر شدند که راه دیگری بیابند پس بدنبال سادهترین وسیله ممکن رفتند و آن ساختن خشت و خشک نمودن آن در برابر حرارت آفتاب بود.آجرهای معمولی که بکار میرفت خیلی بزرگ و سنگین بودند و معمولا اندازه سطح آنها به 40*30 سانتیمتر و ضخامت آنها بین 6 تا 11 سانتیمتر میرسید و این آجرها معمولا بفرمان شاه وقت ممهور میشدند.
درخشندگی هنر آشور
فاصله دوران قصر آشور نازیرپال تا دوران قصر آشور هادون” nydaH “دوران درخشندگی هنر معماری آشور نام دارد.بزرگترین تالارهای قصر قدیم نمرود مدخل 7 متری دارند در حالیکه مدخل تالارهای کاخ دورشاروکین به 10 متر و حتی بیشتر از آن میرسد.در قصر نمرود معماران آسورهادون دست به کار بزرگتری زده و این مقدار را تا 19 متر میرسانند.
در زمان حکومت آخرین پادشاه آشوری پیشرفت معماری متوقف شد و شیوههای جستجو جانشین تکامل گردید.در دوران آخرین شاهان آشور بعلت ضعف حکومت مرکزی و سستی قوای افراد و نیز هرج و مرج داخل و خارج کشور هنرمندان زمینه را برای پرورش و تشویق هنر خود مساعد ندیدند.
حکومت آشور در سال 606 قبل از میلاد منقرض شد و از آن تمدن درخشان و آن کاخهای عظیم و دژهای مستحکم جز تلها و خرابه های خاک چیزی باقی نماند و همه مدفون شد تا اینکه در سال 530 قبل از میلاد کوروش بین النهرین را تصرف کرد و این هنر با ارزش نمودار شد.
منابع: (1)تمدن هیتیها،تألیف کنشو.
(2)مجله باستانشناسی ش 8 و 9 اسفند 69 جام ارجان،یوسف مجید زاده.
(3)تاریخ ملل شرق و یونان،آلبتر ماله.
(4)ملل قدیم آسیای غربی،احمد بهمنش.
(5)خلاصه تاریخ هنر،پرویز مرزبان.
(6)تاریخ تمدن و فرهنگ،مجید یکتایی،انتشارات گوتنبرگ.
(7)بین النهرین و ایران باستان،ترجمه رضا مستوفی.
منبع :
http://iranbastan41.blogfa.com/post/55/هنر-آشور
مطالب مرتبط : ایرانشناسی
- کرج: نگین البرز و دروازه به شمال ایران
کرج، مرکز استان البرز، چهارمین شهر پرجمعیت ایران و نگین درخشان البرز است. این شهر در دامنه جنوبی رشته کوه البرز و در نزدیکی تهران واقع شده - لهجه و واژه هایی از ابرکوه، بازی مرد گرزونکبازی محلی ابرکوه
- عکس زیبای شهرستان ابرکوه، نشان عظمت و باستانی بودن این شهر
عکس زیبا و تاریخی از ابرکوه مجموعه ای از تصاویر خاص در ااین تصویر عظمت و ارتفاع بنا را میتوانید با افرادی که در حال قدم زدن هستند، مشاهده و درک کنید. در این تصویر وسعت و حرکت را احساس می کنید. - برج و قلعه حسن خان مهرآباد ابرکوه یزد، بومگردی ایران زمین
قلعه حسن خان ابرکوه یزد این قلعه بخاطر برج میانی، خاص و کم نظیره. در سال 84 مورد مرمت قرار گرفت. با کاربری علوم وابسته به نجوم. (رصد، استهلال و …) و از رئیس انجمن نجوم هم دعوت کردیم و بازدید صورت گرفت. در گذشته به دلیل عدم وجود آلودگی های بصری و نوری مکانی… خواندن بیشتر: برج و قلعه حسن خان مهرآباد ابرکوه یزد، بومگردی ایران زمین - بوم گردی ابرکوه شهر باستانی کویر شهری به قدمت ایران
شهر ابرکوه از قدیمی ترین شهر های ایران است , شناخت شهر باستانی و جالب ابرکوه , معرفی اثار باستانی شهر ابرکوه , بومگردی در ابرکوه - اقامتگاه بوم گردی کومه بی بی حلیمه مریم آباد ابرکوهاقامتگاه بوم گردی کومه بی بی حلیمه مریم آباد ابرکوه
