صنایع دستی ایران؛ رنگین کمان تنوع ریشه در تاریخ قدیمی دارد

صنایع دستی ایران؛ رنگین کمان تنوع ریشه در تاریخ قدیمی دارد

گره چوبی

کاشی های چوبی Girih ( گره ) در نتیجه اتصال قطعات چوبی رنگی به یکدیگر است که دارای زاویه های هندسی خاص برای ایجاد اشکال و حجم های مختلف هستند . قطعات با زبان و شیار به هم متصل می شوند و طرح های هندسی بزرگتری ایجاد می کنند .

منبت روی چوب

هنر منبت كاری یا خاتم کاری شامل قرار دادن ، چسباندن روی سطح چوبی یا پلی استر ، قطعات نازك ( تسه یا رولپلاك ) ، چوب یا مواد دیگر برای ایجاد یك تصویر تزئینی است . رولپلاک ها باید شکل دال های نازک داشته باشند ، مانند روکش که سپس با استفاده از تکنیک منبت کاری یا برجسته کاری برش داده می شود و با احتیاط زیادی انجام می شود ، زیرا هرچه برش دقیق تر باشد ، فضای خالی کمتری بین رولپلاک باقی می ماند . تکنیک منبت یکی از گسترده ترین صنایع دستی ایران است .

تمام مواد جامد مجاز هستند مانند : چوب ، فلز ، مروارید و غیره .

کلمه Moaragh به معنی ” قطعات ” است . قدیمی ترین نمونه معارق کاری از کاوش های باستان شناسی شهر سوخته ( به اصطلاح شهر سوخته ) واقع در منطقه جنوب شرقی ایران ناشی می شود . یک شانه چوبی تزئین شده با نقوش هندسی مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد در اینجا یافت شد . با توجه به اینکه چوب در شرایط طبیعی به راحتی خراب می شود ، هیچ یافته دیگری یافت نشد . از این رو نمونه های دیگر معارق کاری کاملاً جدید است مانند نقاشی تزئین شده با نقاشی دو شوالیه سال 1943 که به استاد احمد – رعنا منسوب شده است . تکنیک معارق کاری همچنین برای تزئین درهای ساختمانهایی مانند درب ورودی ساختمان فعلی وزارت آموزش و پرورش در تهران که مربوط به دوران قاجاریه است و در ضلع شمال غربی ساختمان واقع شده است ، استفاده می شود . دارای ارتفاع 4/5 متر و عرض 3 و در بالای درب یک قوس نیم دایره وجود دارد . هر طرف به 3 قسمت مربع تقسیم شده است : قسمت فوقانی از شیشه ساخته شده است ، در حالی که دو قسمت دیگر از چوب با تزئینات مطابق با روش معارق کاری با نقوش انتزاعی گل به نام ” eslimi ” ( اسلیمی ) ساخته شده است . این ها نتیجه ترکیبی از قطعات رنگارنگ چوبی است که به اشکال مختلف بریده شده و در سطح چوبی بهم پیوند خورده است . علاوه بر چوب ، می توان از فلزاتی مانند طلا ، نقره و مس یا حتی استخوان های حیوانات و عاج استفاده کرد . این هنر معمولاً در نقاشی ها ، صندلی ها ، میزها ، تابوت ها و به ویژه در اشیا مصنوعی ساخته شده از چوب قابل مشاهده است . نوعی موج مرغ که در منطقه غربی ایران ، در شهرهای کردستان ، کرمانشاه و آذربایجان استفاده می شود ، Moaragh Nāsok kāri نام دارد که به معنی ” ظریف ، تصفیه شده ” است . این سبک بیشتر برای داشتن یک تصویر تزئینی روی تابوت های چوبی با نقوش هندسی استفاده می شود . گاهی اوقات ما ترکیبی از معارق کاری را با تکنیک منبت کاری می یابیم . ضخامت قطعات چوب در این حالت از 3 میلی متر بیشتر نیست و به همین دلیل آنها را معارق نازک یا نازک می نامند . نوع دیگر معارق نوعی ساخته شده روی سطح پلی استر سیاه است . لازم به یادآوری است که قدیمی ترین نوع معارق نوع چوبی بود .

بهترین مورد استفاده در این هنر چوب گلابی ، آبنوس ، توت و نخل است .

Monabat Kari (هنر منبت کاری چوب ایران ) چیست ؟

منبت کاری ( هنر منبت کاری )

منبت کاری شاخه ای از صنایع چوب است که به عنوان یک تکنیک هنری در نظر گرفته می شود . این شامل حکاکی روی چوب است و منبت کار کسی است که کنده کاری روی چوب را انجام می دهد . این یک کاردستی ایرانی است که قدمت آن به دورانی برمی گردد که بشر با ابزارهای تیز آشنا شده و شروع به بریدن چوب می کند . در ایران سابقه طولانی دارد و یادآور گذشته است . می توان ادعا کرد که تاریخ هنر منبت کاری ایران به اولین باری که ایرانی با چوب آشنا شد برمی گردد ، و این باعث می شود که تاریخ چوب از تاریخ منبت کاری جدا نشدنی باشد ، بنابراین ، منبت کاری برای رسیدن به حالت فعلی مسیری طولانی را طی کرده است . در حال حاضر ، این هنر یک فعالیت شایع در سراسر ایران است که شهرهایی مانند گلپایگان ، اصفهان ، شیراز ، آباده ، ملایر ، شاهرود و غیره پیشرو هستند .

یک اثر هنری منبت کاری چگونه ایجاد می شود ؟

تاریخچه استفاده از چوب در ایران

طبق تحقیقات و یافته های مورخان ، استفاده از چوب در ایران به دوران سنگ برمی گردد . استفاده از چوب برای ساختن خانه توسط مردم بومی ایران قبل از مهاجرت آریایی ها 4200 سال قبل از میلاد در نظر گرفته شده است . ایرانیان باستان از چوب برای ساختن ابزارهای مختلف استفاده می کردند و تکه های چوب به دست آمده در یکی از مقبره های شهرستان فسا در استان فارس 5000 سال گواه این واقعیت است .

در دوره تیموریان ، سبک منبت مغزی چوبی ادامه داشت و از نمونه های خوب این دوران ، می توان به دو دری متعلق به نیمه دوم قرن پانزدهم اشاره کرد که در موزه متروپولیتن حفظ شده است . در دوران زندیه و قاجار ، منبت کاری رو به زوال نهاد و قطعات کوچکتر مانند قاب آینه جایگزین ساخت درها و قطعات بزرگ منبت کاری شد .

چوبی که برای هنر منبت کاری ایران استفاده می شود

مهمترین ماده اساسی در منبت کاری ایرانی چوب است . انتخاب چوب مناسب یکی از اساسی ترین مراحل در این هنر است . چوب محصول درختان است . نوع چوب مناسب دارای بافت ریز و محکمی است که معمولاً از درختانی با برگهای پهن تهیه می شو د . البته هر درختی با برگهای پهن برای این هنر مناسب نیست زیرا ممکن است دارای بافتی درشت و ناهمگن باشد . در زیر چوب جنگلهای مورد استفاده در منبت کاری ایرانی را که در بازارهای ایران رایج است توضیح می دهیم :

چوب درخت گردو :

گردو که در اکثر مناطق ایران کشت می شود ، بومی ایران و چین است و در شمال ایران تا 1500 متر بالاتر از سطح دریا یافت می شود . چوب خارجی خاکستری مایل به قهوه ای روشن و چوب داخلی آن قهوه ای روشن تا تیره است . چوب نسبتاً سنگین است و می تواند رنگ را تا حد خوبی جذب کند . الیاف منظم و نامنظمی با نقوش زیبا دارد . این چوب یکی از بهترین چوب ها برای منبت کاری ایران است و از مقاومت بالایی برخوردار است .

چوب راش :

راش در اروپا ، آسیای غربی ، ایران و ترکیه می روید . در ایران از سطح 650 تا 2000 متر از سطح دریا رشد می کند . چوب بیرونی قرمز و چوب داخلی قهوه ای مایل به قرمز دارای الیاف موازی و یکنواخت و بدون بو ، نسبتاً سفت ، سنگین و نسبتاً مقاوم در برابر ضربه هستند . رنگ را به میزان خوبی جذب می کند . بعد از گردو ، بهترین چوب برای هنر منبت کاری چوب ایرانی است و محبوبیت بالایی در ایران دارد .

چوب درخت چنار :

در ایران ، به ویژه تهران چوب درخت چنار یکی از درختان فراوان است . چوب بیرونی آن روشن تا قهوه ای مایل به قرمز است . چوب قدیمی آن شبیه راش است . چوب آن از خانواده های پهن برگ است و در هنر منبت کاری چوب ایران استفاده می شود .

ابزارهای اساسی منبت کاری

مغار :

این مغار یکی از مهمترین ابزارهای ولع مصرف چوب ایرانی است که علی رغم گذشت زمان طولانی ، تغییر چندانی نکرده است ، که این مورد برای سایر ابزارهای این صنعت نیز وجود دارد . مغار ها ابزار تیز هستند که معمولاً از سه قسمت تشکیل شده اند . مغار ها دسته پلاستیکی یا چوبی دارند . آنها مهمترین ابزار برای لایه برداری و برش هستند . به طور کلی ، در هنر منبت کاری چوب ایران 4 نوع مغار وجود دارد که مابقی تغییرات این نوع مغار ها هستند .

سوهان زدن :

قسمتهایی از قطعه ای که دارای قوس است یا با ابزارهای دیگر صاف نیست ، توسط سوهان به پایان می رسد . سوهان در همه قسمت های آن آج می زند . سوهان ها اشکال مختلفی دارند و به طور کلی در دسته های گرد ، مستطیل ، مثلث ، نیم دایره و مسطح طبقه بندی می شوند .

چکش :

برای اصابت به مقعر استفاده می شود . چکش در گذشته از چوب ساخته می شد و اکنون از پلاستیک فشرده و / یا چوب ساخته شده است . البته برخی از منبت کاران چوب خود را ساخته و یک سر لاستیکی نازک روی آن می چسبانند . آنها به چهار دلیل از چکش پلاستیکی یا چوبی استفاده می کنند .

برای کاهش صدا هنگام برخورد به مقعر

به دستگیره آسیب نرساند

زیرا وزن آن نسبت به چکش فلزی سبک تر است و باعث می شود منبت کاران کمتر خسته شوند .

از آنجا که سر چکش چوبی بزرگتر است ، بنابراین کار با آن آسان تر است .

نحوه انتقال الگو بر روی چوب برای هنر منبت کاری روی چوب

در زیر روشهایی وجود دارد که می توان الگویی را بر روی چوب منتقل کرد .

انتقال الگوی توسط کاغذ کربن : در این روش ابتدا کاغذ کربن را روی چوب قرار می دهیم و سپس الگو را روی آن قرار می دهیم ، اکنون خطوط را به آرامی ترسیم می کنیم . پس از آن ، کاغذ کربن و الگو را برمی داریم تا نتیجه نهایی را روی چوب ببینیم . این الگو کاربردهای بی شماری در فارسی منبت کاری دارد .

انتقال مستقیم یک الگو : این روش به یک منبت کار ماهر با مهارت کامل در طراحی نیاز دارد تا الگو را مستقیماً روی چوب بکشد .

منبت کار باید الگو را با تقارن کامل ترسیم کند . این ساده ترین راه برای انجام کار است تنها درصورتی که منبت کار از مهارت در طراحی برخوردار باشد .

انتقال یک الگو به روش فتوکپی : در این روش از یک الگو کپی می کنیم و آن را روی چوب می چسبانیم . سپس ، ما شروع به تراشیدن الگوی چسب داریم . این روش از نظر صرفه جویی در وقت خوب است اما نتیجه نهایی رضایت بخش نیست .

انتقال الگو به روش سوزنی : به این ترتیب الگو را روی کاغذ می کشند و سپس خطوط را با سوزن می چینند .

بعد از آن ، مقداری دوده در یک جوراب نازک ریخته می شود و الگوی آن را روی چوب می گذارند و جوراب را نقطه چین می کند ، و یک طرح کلی از الگو را می کشد . این روش بسیار وقت گیر است و اغلب توسط منبت کاران چوب استفاده نمی شود .

انتقال یک الگو توسط روغن کاری کاغذ : در این روش الگو را روی کاغذ خیاطی رسم می کنند و سپس در روغن غوطه ور می کنند . پس از آن ، الگو را روی چوب می گذارند و برای کشیدن خطوط ، مداد را به کار می برند و الگو را روی چوب منتقل می کنند . این متداول ترین روش است .