معمار شیگرو بان
معمار
شیگرو بان یک معمار ژاپنی، ( با زبان ژاپنی ؛ 坂茂 ) شناخته شده برای کار نوآورانه خود را با کاغذ، لوله های بازیافت شده به ویژه مقوا استفاده می شود به سرعت و کارآمد خانه قربانیان فاجعه است. ویکیپدیا
متولد: 1957 اوت 5 (58 سال)، توکیو، ژاپن
کتاب: شیگرو بان: پروژه های اخیر، شیگرو بان: بامبو سقف
فیلم: آینده در حال حاضر!
پدر و مادر: ساچیکو بان کی مون، Mitsuaki بان
آموزش و پرورش: کوپر یونیون، مؤسسه آموزش معماری کالیفرنیای جنوبی
شیگرو بان
Shigeru Ban
ایمان رئیسی
(چاپ شده در فصلنامه معمار شماره ۲۰ – سال ۱۳۸۲ )
1- شیگرو بان, در سال 1975, در شهر توکیو به دنیا آمد . بین سالهای 80-1977 در انستیتوی معماری کالیفرنیای جنوبی به آموزش معماری پرداخت.پس ازآن درسالهای82 -1980 در مدرسه معماری کوپر یونیون به تکمیل آموخته های خود پرداخت. مدت دو سال در دفتر آراتا ایسوزاکی کار کرد(83-1982) ودر سال 1984 موفق به دریافت لیسانس معماری مدرسه کوپر یونیون شد. و نتیجه مطالعات خود را در سال 1985 منتشر کرد. از سال 95-1993 پروفسور و استاد افتخاری معماری در دانشگاه هنر تاما5 و از 1995 تا 2000 مشاور کمیسیون عالی سازمان ملل در امر مهاجران و پناهندگان (UNHCR) بود. شیگرو بان در سال 1997 برترین معمار جوان ژاپن شد و جایزه JIA را دریافت نمود.
سایر سوابق دانشگاهی او عبارتند از:
1ـ پروفسور افتخاری معماری از دانشگاه ملی یوکوهاما . (99-1995)
2ـ پروفسور افتخاری معماری از دانشگاه نیهون . (2000-1996)
3ـ پروفسور مدعو دانشگاه کلمبیا.8 (2000)
4ـ عضو مدعو مرکز دو نالد دانشگاه کلمبیا.
5ـ پروفسور دانشگاه کیو.
2- بی تردید, تحصیل در مدرسه کوپر یونیون، تاثیر به سزایی در شکل گیری تفکر شیگرو بان داشته است. او در ابتدا علاقه‌ی بسیار زیادی به پنج معمار نیویورک داشت و در اثر همین علاقه به مدرسه کوپر یونیون وارد شد.درآن زمان سه‌عضو ازپنج معمار نیویورک ـ‌جان هیدک , پیتر آیزنمن , و ریچارد میر ـ در مدرسه کوپر یونیون تدریس می‌کردند. تاثیری که جان هیدک بر شگیرو بان می‌گذارد، در آثار اولیه او بسیار محسوس است, (در ادامه بحث به آن می‌پردازم.) شیگرو بان تلاش خستگی ناپذیری جهت خلق روشهای سازه‌ای نو، از خود نشان داد و توانست آثار معماری بدیعی با این روش‌ها بوجود آورد.
آثار او را می توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
1ـ2 طراحی در سبک هیدک
شیگرو بان در ادامه تفکر هیدک, از خانه به عنوان مهمترین فضای زندگی شروع به کار کرد. خانه‌هایی که او طراحی نمود, بسیار متاثر از خانه های طراحی شده توسط هیدک هستند. او در پروژة Villa K (1987 )ـ که تحت تأثیر خانه‌ی دیوار 14 هیدک است ـ به نقش دیوار در ساختمان توجه نمود . ویلا از سه دیوار شکل گرفته است. دیوارخطی، که سیرکولاسیون خانه را سازماندهی می کند. دیوار مدوری، که فضاهای داخلی ویلا را در بر می گیرد و دیوار استوانه‌ای شکلی، که فضاهای سرویس و آشپزخانه و حمام را درخود جای داده است”15.
نکته قابل توجه دیگر در طرح این ویلا, ورود از طریق یک پل به طبقه اول است. از آنجا که سایت این ویلا دارای چشم انداز بسیار زیبایی است, شیگرو بان ورودی ویلا را یک طبقه بالا برده تا ساکنان همواره در ورود و خروج، از آن چشم انداز زیبا بهره کافی ببرند.همچنین در پروژه I House (1991)،دو دیوار چوبی در دو سمت شرق و غرب خانه به صورت مستقل طراحی نمود، بگونه‌ای که ” این دیوارها دارای سازه‌ی مستقل هستند و بوسیله‌ی سازه‌های کابلی مهار شده‌اند. “16 استفاده از دیوار در پروژه خانه‌ای با سه دیوار(1998) به اوج قدرت شکلی خود می رسد. او در این پروژه با سه دیوار شاخص پروژه را سازماندهی می کند.”دیوارU شکل، که سه ضلع خانه را دربر میگیرد. دیوار کنار پله، که دارای سازه مستقل است, و پله به آن کنسول شده است. دیوارمنحنی شکل، که فضاهای مکانیکی موردنیاز کارفرما را از فضاهای اصلی خانه جدا می‌کند. این سه دیوار, هر یک با عملکرد و شخصیت خود, بوسیله‌ی رنگ یا دیوارهای شیشه‌ای یا صیقلی شده، مشخص شده‌اند, تا بر بازتاب‌های خود در فضا تاکید بیشتری کنند”17.
2ـ2 طراحی فضاهای داخلی با لوله های کاغذی
در این مرحله استفاده از لوله‌های کاغذ بی ارزش (Paper Cheap) مورد توجه شیگرو بانقرار می گیرد. در طرح نمایشگاه مبلمان و کارهای شیشه‌ای آلوار آلتو (1986) ، که بوسیله‌ی موزه هنر مدرن نیویورک (MOMA) برنامه ریزی شده بود، شیگرو بان در ابتدا به یک فضای نمایشگاهی با سبک فضاهای داخلی آلتو، از مصالح چوبی، نظر داشت, اما محدودیت های مالی مانع تحقیق آن شد. از آنجا که درپایان نمایشگاه, مصالح آن باید جمع آوری می‌شد, لوله‌های کاغذبی ارزش به عنوان یک مصالح آلتر ناتیو مطرح شده و در پارتیشن‌ها و پانل‌ها و صفحه‌های نمایش ایستاده از آن استفاده شد.
“پتانسیل لوله های کاغذ بی ارزش به عنوان یک ماده ساختمانی, از این پروژه شکل گرفت و به عبارتی شروعی برای معماری کاغذی بود “.او همچنین در طرح نمایشگاهی جهت ارائه آثار یک معمار ژاپنی به نام Emilio Ambasz (1993 و 1989) از لوله‌های کاغذی جهت طراحی فضای داخلی استفاده کرد. از آنجا که قرار بود این نمایشگاه در نقاط مختلف برپا شود از چهار نوع لوله‌ی کاغذی با قطرهای متفاوت استفاده کرد, تا در هنگام حمل، این لوله‌ها درون همدیگر قرار گیرند و حجم حمل ونقل کاهش یابد” .
3ـ2 طراحی دیوارهای داخلی و خارجی با لوله‌های کاغذی
در این مرحله، لوله‌های کاغذ بی ارزش در دیواره‌های خارجی هم مورد استفاده قرار گرفتند. اولین ساختمان از سری ساختمانهای لوله کاغذی، که در آن لوله‌های کاغذ نقش سازه‌ای هم به عهده داشتند, پروژه آلاچیق کاغذی21 1989 است.” این آلاچیق, از 48 لوله کاغذی به قطر 5/32 سانتی متر و ضخامت 5/1 سانتی متر و ارتفاع 90/3 متر، که بر روی پایه‌های کوتاهی از بتن پیش ساخته قرار گرفته‌اند، تشکیل شده است.وفاصله بین لوله‌ها با پارافین مخصوصی درزبندی شده است”.22پروژه‌ی دیگری که تمام دیوارهای داخلی و خارجی آن از لوله‌های کاغذ ساخته شده است, پاویون اوداوارا23 (1990) است. این پاویون از 330 لوله کاغذ به قطر 53 سانتیمتر و ضخامت 15 سانتیمتر و ارتفاع 8 متر تشکیل شده است. به دلیل محدودیت‌های زمانی، سازه‌ی پروژه از استیل ساخته شد، اما سازه‌ی ورودی اصلی پاویون از لوله‌های کاغذی با اتصالات پیشرفته‌ای طراحی شده است. همچنین از ورقه‌های نازک شفافی جهت درزبندی بین لوله‌های کاغذ استفاده شده است، که بدین طریق نوارهای باریکی از نور وارد فضاها می‌شوند.
4ـ2 طراحی خانه با مبلمان‌های سازه‌ای
در این روش از قالب‌های چوبی ساخته شده در کارخانه, بعنوان عناصر سازه‌ای استفاده شده است. مبلمان (قفسه‌ها) از عناصر ضروری هر خانه به شمار می‌آیند. در این روش، مبلمان تنها بعنوان یک عنصر تعریف کننده‌ی فضاها مطرح نیست، بلکه علاوه بر آن، بعنوان یک عنصر سازه‌ای هم مطرح می‌شود.
5-2 طراحی سازه‌های کاغذی
شیگرو بان به استفاده از لوله‌های کاغذی در طراحی فضاهای داخلی یا دیواره‌های خارجی بسنده نکرد و توانست با تقویت این لوله‌ها و تولید آنها در کارخانه‌های خاصی، سازه‌ی ساختمان را بوسیله‌ی این لوله‌ها طراحی کند.
او در گالری کاغذی (1994) که بعنوان دفتر کا ر و گالری موسسه ایسی میاکی طراحی شده است، از لوله‌های کاغذی به عنوان سازه و جداکننده فضاهای داخل و خارج استفاده نمود.” پلان این گالری که از یک فضای باریک و دراز به طول 16 متر و عرض3/5 متر تشکیل شده است, بر پایه‌ی آگوراهای یونانی طراحی شده است. ردیف ستونهای جلویی، سایه‌های بلندی بر کف می‌اندازند، که در طول روز تغییر می‌کنند و احساس یک انیمیشن را ایجاد می‌کنند. لوله‌های کاغذی بکار برده شده در این بنا برای اولین بار بصورت ضد حریق تولید شده اند.” 26
شاید ضد حریق شدن لوله‌های کاغذی، بهانه‌ی مناسبی برای داوطلبان ساخت کلیسای سوخته شد که بر جای آن کلیسا، کلیسای دیگری بسازند.
پروژه‌ی کلیسای کاغذی27 (1995) توسط داوکلبانی که عبادگاهشان در زمین‌لرزه‌ای دچار آتش سوزی شده بود، سفارش داده شد. اولین خواسته‌ی پروژه، سادگی آن بود، بگونه‌ای که دانشجویان و داوطلبان بتوانند بدون هیچ گونه ماشینی آن را بر پا سازند.
راحتی باز و بسته کردن هم جزو اولین شرایط بود که جابجایی سازه را در آینده ممکن می‌ساخت. مصالح بوسیله‌ی شرکت‌های زیادی هدیه داده شد و “ساخت آن تنها در پنج هفته بوسیله‌ی 160 داوطلب انجام گرفت. 58 لوله کاغذی در یک بافت بیضی گون که بر پایه‌ی طرح کلیسای برنینی استوار بود، طراحی شد.”28
در قسمت ورودی، فضای بین لوله‌های کاغذ گشوده‌تر است, بگونه‌ای که نمای کلیسا کاملاً دعوت کننده به درون باشد. به عبارت دیگر، داخل و خارج را به هم پیوند می‌دهد. شیگرو بان درباره‌ی این کلیسا می‌گوید: ” تجربه‌ی این ساختمان موقت و کوچک، کمتر از تجربه‌ی یک کاتدرال بزرگ و با شکوه نیست”.29
خانه‌ی کاغذی30 (1995) پروژه دیگری است، که در آن از سازه‌ی کاغذی استفاده شده است. در واقع کل “این خانه از لوله‌های کاغذی به ارتفاع70/2سانتی متر و ضخامت 5/1 سانتیمتر و قطر28 سانتی‌مترساخته شده است. سازه، دیواره‌های داخلی و خارجی، مبلمان و حتی سرویس‌ها هم از کاغذ طراحی و ساخته شده‌اند” .
6ـ2 طراحی پناهگاههای کاغذی
این روش شامل پناهگاههای موقتی می‌شود، که برای بازماندگان یک زلزله‌ی بزرگ یا مهاجران ناشی از تضادهای نژادی ساخته شده‌اند.
در پروژه‌ای که به سفارش کمیسیون عالی حقوق بشر سازمان ملل برای مهاجران در آفریقا طراحی شد، (1994) از چادرهایی که به جای پایه‌های چوبی یا فلزی، از سازه‌ای با لوله‌های کاغذ برپا می شوند, استفاده شده است.
همچنین در یک مجموعه مسکن موقتی (1995) “از جعبه‌های آبجو (جعبه‌های پلاستیکی که از بطری‌های آبجو باقی مانده و با ماسه پرشده‌اند) برای پی ساختمان استفاده شده است. دیوارها شامل لوله‌های کاغذی هستند, که دارای قطر 108 میلیمتر و ضخامت 4 میلیمتر بوده و با نوار اسفنجی ضد آب شده‌اند. برای پوشش سقف از یک فرم چادری دو لایه که هم سقف خانه را می‌پوشاند وهم قابلیت باز شدن برای تهویه هوا را دارد، استفاده شده است.
هنگامی که به شدت به گرما و تاثیرات بازتابی آن در اواسط زمستان احتیاج پیدا کردیم، این مسکن، بسیار مناسب به نظر می‌رسد”.34
7ـ2 بینابین فضای داخل و خارج
قرارگیری بینابین فضای داخل و خارج در یک خانه، بوسیله‌ی استفاده از ماشین ـ بعنوان بازکننده‌ی دیوارها ـ قابل تحقق است. شیگرو بان در این دوره آثارش، نوعی بازگشت به سنت معماری ژاپنی را تجربه کرده است. فضا در معماری ژاپنی بسیار انعطاف پذیر است و قابلیت تغییر و تبدیل فضاها به کاربری‌های مورد نیاز وجود دارد.
نمونه‌ی بارز این انعطاف پذیری هیروباهای ژاپنی هستند. هیروبا36، عبارتست از فضای بازار سنتی ژاپن, که دارای عرض راهرو کم و پیچ و خم‌های زیادی است, که در حالت عادی به کاربری خاص خود پاسخ می‌دهد. اما در روزهای ملی و جشن‌های عمومی، کل هیروبا وحجره‌های اطراف آن تا عمق زیادی گشوده شده و پذیرای حضور مردم می‌شوند. استفاده از مصالح سبک در تقسیم‌بندی فضاها، باعث این انعطاف پذیری شده است.
با توجه به این ویژگی، شیگرو بان در پروژه خانه با دیوارهای پارچه‌ی (1995) توانست به فضایی قابل توجه دست یابد. این خانه از پروژه‌های قابل توجه دهه آخر قرن بیستم است که”، تحت تاثیر خانه‌ی فارنزورث، (اثر میس وندرو) هم قرار دارد”.
“زوجی که مشتری این پروژه بودند، از گشودگی فضایی خانه‌ی سنتی ژاپن بسیار لذت می‌بردند. (آنها می‌توانند از بالای یک حصار کوتاه، هنگامیکه برروی یک تراس باز نشسته‌اند، با همسایگان صحبت کنند.)“
“تاویل دیگری از سبک سنتی ژاپن با مصالح و تکنولوژی معاصر, باعث بوجود آمدن عرصه فضایی وسیعی به سمت جنوب و شرق شده است و پرده‌های وسیعی نمای طبقه دوم و سوم را می پوشانند. در زمستان، بوسیله‌ی یک سری درب‌های شفاف که بینابین پرده و فضاهای خانه قرار می‌گیرند، می‌توان خانه را کاملاً پوشاند و از تبادل حرارتی بیش از حد جلوگیری کرد”.
خانه در حالتی که پرده‌هایش بسته شده‌اند، یادآور بسته‌بندی‌های کریستو هم می‌باشد.
همچنین او در پروژه خانه 5/412 (1995) که در زمینی به ابعاد 25×15 متر مربع طراحی کرده است، زمین را به پنج قسمت 15×5 متر مربعی تقسیم نموده و دوقسمت را برای فضاهای پر و سه قسمت را برای فضاهای خالی برنامه‌ریزی کرده است, اما “مرز بین این پرها و خالی‌ها بصورت اعجاز گونه‌ای از بین رفته است و فضای مبهمی که بینابین آنها خلق می‌شود, هم فضای داخل است و هم فضای خارج“ .
به عبارتی، انواع متفاوتی از فضا را می‌توان بوسیله‌ی کنترل عناصر متحرک ـ در شرایط مختلف آب و هوایی‌ـ تجربه کرد.
خانه‌ی بدون دیوار43 (1997) و خانه‌ی مربع نه قسمتی44 (1997) هم پروژه‌های دیگری از این دست هستند, که کوشش شده است, مرز بین داخل و خارج محو گردد و فضا انعطاف پذیری بسیار زیادی داشته باشد.
در مجموع، در این دسته آثار هم می‌توان توجه و تاکید بسیار زیاد شیگرو بان را بر دیوار مشاهده کرد. دیوار و پلان آزاد یا انعطاف پذیر، مهمترین مسائل مطرح در خانه‌های او هستند.
8ـ2 طراحی سازه‌های عظیم کاغذی
شیگرو بان در استفاده از سازه‌های کاغذی تا بدانجا پیش رفت, که توانست, سازه‌های عظیم را بوسیله‌ی مصالح کاغذی, طراحی و اجرا نماید.
پوشش فضایی, به ابعاد 5/22×7/26 متر مربع, با ارتفاع 8/7 متر, بوسیله‌ی سازه‌ی لوله کاغذی، اولین تجربه‌ی او در سال 1998 بوده است.” کارفرمای این پروژه یک شرکت خانه‌سازی با مصالح چوبی بود, که خواستار یک فضای سر پوشیده‌ی بزرگ، جهت نگهداری قطعات چوبی در مقابل تغییرات آب و هوا بود. سازه‌ی پروژه می‌بایست دارای سهولت درنصب باشد، تا کارگران همان شرکت بتوانند, این گنبد کاغذی را بر پا سازند”.
در طرح این گنبد, از لوله‌هایی کاغذی با اتصالات چوبی و پیچ و مهره استفاده شده است.
شیگرو بان، در طرح پاویون ژاپن در نمایشگاه هانور آلمان (2000) هم، از سازه‌های کاغذی استفاده کرد.
موضوع اصلی نمایشگاه هانور، محیط زیست بود، بنابراین او تصمیم گرفت که با استفاده از ضایعات صنعتی و کاغذهای بی‌ارزش، به خلق سازه‌ای عظیم بپردازد. او در باره‌ی این پروژه می‌گوید: “ایده‌ی اصلی، خلق تونلی از لوله‌های کاغذ, مانند پروژه گنبد کاغذی بود. هر چند گنبد کاغذی بوسیله‌ی اتصالات چوبی اجرا شده بود،اما من نظرم را در مورد استفاده از یک بافت پوسته‌ای از لوله‌های کاغذ بدون درز را با پروفسور فرای اوتو47 در میان گذاشتم. ایده‌ی دیگر، استفاده از روش ساخت آسان با تکنولوژی پایین بود. بنابراین، اتصالات را از نوارهای فلزی یا پارچه‌ای طراحی کردیم. برای پوشاندن سطح روی پاویون، می‌خواستیم از P.V.Cاستفاده کنیم، اما PVC را نمی‌توان از زباله بوجود آورد. بطور کاملاً اتفاقی، یک کیف ضد آب را کشف کردیم, که مورد پسند مشتریان واقع نشده بود و به کارخانه باز گردانده شده بود. بنابراین با آن کارخانه صحبت کردیم و کیف‌ها را با قیمت ارزان از آنها خریده و در پوسته‌ی خارجی از آن استفاده کردیم”.
3ـ پرسش اصلی پس از مطالعه‌ی آثار شیگروبان، دلایل موفقیت او در حوزه جهانی است. چگونه او توانسته ـ بعنوان یک معمار موفق ـ در سطح جهانی مطرح شود؟
1-3 آموزش یافتن نزد استادان بزرگ معماری:
” روش طراحی من شامل استفاده از هندسه در سبک پنج معمار نیویورک واستفاده از خصوصیات هندسی اشکال و استفاده از دیوارها برای خلق مکان در سبک هیدک است.“
2-3 توجه نمودن به سنت و فرهنگ ژاپنی .
3-3 مردم گرا بودن .
”من بعنوان یک معمار، خواستار خلق ساختمانهای زیبا در مناطق حادثه دیده هستم. می‌خواهم مردم را به حرکت وادارم و سطح زندگی آنها را بهتر کنم. اگر من این مسیر را طی نکنم، غیر ممکن است که بتوانم یک معماری با معنی خلق کنم و سهم مهمی در ساختن جامعه، بعنوان یک معمار، داشته باشم .“50
4-3 ایده‌های معمارانه داشتن.
و در پایان با اخلاق فروتن وار ژاپنی اش می‌گوید:
”من فکر نمی‌کنم ، معماری هستم ، که در سیستم موجود تغییر زیادی ایجاد کرده‌ام ، من فقط تکنولوژی و مصالح موجود را با روشی متفاوت به کار می‌برم.“
پانوشت‌ها:
01 دانشجوی دکتری معماری ـ دانشگاه علوم و تحقیقات تهرانImanraeisi @ Hotmail.com
02 برای مطالعه بیوگرافی کامل شیگرو بان، مواجعه کنید به:
www .soi .wide.ad.jp/class/20020015/files/ban.html
3. Cooper Union
4.Arata Isozaki
5.Tama Art University
6.Yokohama National University
7.Nihon University
8.Columbia University
9.Keio University
10.Five Architects N.Y-Tafuri, Manfredo- Officina Edizioni – 1981 – Napoli- ltaly
11.John HeJduk
12. Peter Eisenman
13.Richard Meier
14.Bye House or Wall House 2 (1973)
15.Shigeru Ban- Laurence King press- Edited by Eugenia Bell- 2001-ISBN1-85669-301-5 p.33
16.Ibid.P.5
17.lbid.P. 7
18.Paper Architecture
19.Ibid.P.27
20.Ibid.P.23
21.Paper Arbor
22.Ibid.P.99
23.Odawara Pavilion-Ibid.p.103
24.Furniture Structure
25.Paper Gallery(lssei Miyake Gallery)
26.Shigeru Ban-Laurence King press-P.97
27.Paper Church
28.lbid.P.101
29.Shigeru Bans Architectural Works-In Pursuit of Structural methed –www.dup. co.jp/millennium/SB/work-1-e.html-Paper Church
30.Paper House
31.lbid.P.113
32.Paper Shelters
33.Paper Loghouse
34.lbid.P.107
35.Continuity Bettwen Interio and Exterior space.
36ـ برای مطالعه بیشتر درباره‌ی هیروبا، مراجعه کنید به :
فلامکی، محمد منصورـ شکل گیری معماری در تجارب ایران و غرب ـ نشر فضا ـ 1371 ـ چاپ نخست،
صفحه 63 .
37ـ شیگرو بان در بیست و یکمین گنگره‌ی اتحادیه‌ی بین‌المللی معماران (U I A ) در شهر برلین، (ژوئیه 2002 ) به این تاثیر پذیری اشاره نمود.
38.Curtain Wall Hous- www.dnp. Co.JP/Millennium/SB/work-1_e.html
39.Shigeru Ban- Laurence king press- P.51
40.Cristo
41.2/5 House
42.lbid.P.71
43.Walls- Less House
44.9 Square Grids House
45.Mega Paper Structure
46.lbid.P.93
47.FreiOtto
48.lbid.P.135
49.lbid.P.Viii
50.lbid.P.Xi
51.Dipietro, Monty- Shigeru Ban at Gallery Ma- www.
assemblylanguage.Com/reviews/Ban.html
گرداوری و ویرایش گروه فن و هنر
