معماری پایدار در خانه عباسیان کاشان

طراحی بناهای گرم وخشک درمناطق بومی ایران

و تاثیر آن بر معماری پایدار

چکیده

معماری پایدار دارای مفاهیم عمیقی است واین معماری میتواند ارتباط بین انسان و طبیعت رافراهم سازد توسعه معماری پایدار یکی از مهمترین موضوعات روز بشمار  میرود بطور کلی منظور از معماری پایدار  به معماری اطلاق می شود که ازیکسو کمترین صدمه را به محیط زیست وارد کند وار سوی دیگر  نسبت به شرایط محیطی  انعطاف پذیر باشد نکته قابل توجه اینست بکار بردن  مصالح بومی و کاهش میزان انرژی با استفاده از معماری سنتی میتواند باعث پایداری محیط زیست شده واز  طرف دیگر استحکام بنا را افزایش دهد بامطالعه معماری سنتی که توسط معماران در ایران طراحی شده باین نتیجه میرسیم که معماران ایرانی در سال های گذشته چکونه  توانستند باین مفاهیم دست یابند یکی از نمونه این بنا های تاریخی و سنتی خانه عباسیان است  که ارتاریخ ساخت آن بیش از دو قرن میگذرد واین بنای منحصر به فرد که مساحت زیر بنای آن پنج هزار مترمربع است نه تنهادر عصر خویش یکی از شاهکارهای معماری به شمار میرفته بلکه امروز با مطاله آن باین نتیجه میرسیم  که بیشتر اصول معماری پایدار در این بنای زیبا و تاریخی رعایت شده  است .

کلمات کلیدی معماری پایدار معماری سنتی خانه عباسیان

وارد خیابان علوی کاشان که می شوید، خانه ای قدیمی و زیبا مقابلتان ظاهر می شود که زینت این خیابان است. عمارتی که برخلاف محوطه کویری منطقه، بسیار سرسبز است.

 

مقدمه

یکی از مشکلاتی اساسی که امروز درجهان مطرح می شودمصرف بی رویه انرژی فسیلی است که این مسئله نه تنها باعث گرم شدن محیط زیست می شود  بلکه موجب آلودگی هوا ونازک شدن لایه اوزن میشود و برای حل این مسئله حیاتی که سالیانه جان هزاران نفر را درشهرهای بزرگ به خطر میاندازد باید چاره اندیشی نمود .

مناطق خشک وکویری که همواره بامشکل گرما وبی آبی مواجه شده دراین مناطق با استفاده از توسعه پایدار میتوانیم مشکلات مسکن را ازنظر اقتصادی واجتماعی و  زیست محیطی حل کنیم

از آنجائیکه معماران ایرانی ازقدیم برای مشکلات زیست محیطی راه کار هائی را  پیشنهاد داده اند بنابراین معماری سنتی ایران میتواند بسیاری ازمشکلات زیست  محیطی را حل نماید

دیاگرام آب وهوا در کاشان

 

کمترین بارندگی در ژوئن رخ میدهد و بشترین میزان بارندگی در ژانویه

با میانگین 31 میلی متر

 

حداقل درجه حرارت 33.2 درجه سانتی کراد وحداقل ردجه حرات 5

درجه سانتی گراد است

تبخیر در میزان بارش بین خشک ترین و مرطوتزین سال 31 میلی مترست

 

اصول معماری پایدار به شرح زیر است

1- حفظ انرژی

2-هماهنگی با اقلیم

3-کاهش استفاده منابع طبیعی

4-برآوردن نیاز های ساکنین

5- هماهنگی باسایت

6-کل گراهی

 

خانه عباسیان در شهر کاشان

 

به جرات میتوان گفت که یکی از برجسته ترین خانه های تاریخی کاشان خانه عباسیان است

این آثار تاریخی ومنحصر فرد نامزد دریافت بهترین بنای تاریخی شده است

این بنای تاریخی و بیاد ماندنی چنان مورد توجه قرار گرفته که بسیاری از سریال های تلویزیونی دراین بنای زیبا برنامه اجرا گردیده .

این بنای سنتی در سال1245 شمسی قمری ساخته شده است ودر سال 1250 شمسی قمری ساختمان آن به پایان رسیده

این بنای زیبا شامل 5 طبقه است و مساحت زیر بنای آن 7هزار متر مربع است

 

 

 

سبک معماری در این بنای منحصر به فرد گودال باغچه نامیده میشود  این بنا پائین تر از کوچه احداث شده این اختلاف سطح باعث می شود ازیک سو استحکام بنا افزایش یابد واز سوی دیگر دیوارها عایق شده ودرنتیجه ساختمان در زمستان ودر تابستان از سرما و گرما درامان باشد

 

این بنای زیبا و بیاد ماندنی و سنتی از سه بخش اندرونی و بیرونی و خدمه تشکیل شده  قسمت اندرونی محل زندگی افراد خانواده بوده ودراین قسمت اتاق های شاه نشین ورخشورخانه وچاه آب وسرداب قرار دارد وقسمت بیرونی  بعنوان مهمانسرا  وپذیرائی تجار درنظر گرفته شده وشامل اتاق آینه تالار سرپوشیده و ایوان واتاق سه دری  وسایر  فضا ها است

 

یکی ازمسائلی  که باعث زیبائی این بنای منحصر به فرد شده است رعایت قرینه سازی است بکار بردن قوسهای زیبا با تناسبات طلائی ونور گیر سقف نظر هر بینده ای را بخود جلب میکند وباعث آرامش روح وروان انسان می شود

استفاده ارگچ بری های زیبا و شیشه های رنگی وجه بارز این عمارت بحساب می آید

در این بنای زیبا برای افامت ساکنین فضا هائی جداگانه برای تابستان وزمستان درنظر گرفته شده وباتوجه به آب وهوا از این فضا ها استفاده میشود .

خانه عباسیان

چاه آب :

دراین بنای منحصر به فرد دو حلقه چاه آب درنظر گرفته شده یک حلقه چاه برای تامین آب مورد نیاز حوضخانه  وآبیاری باغچه ها ویک چاه برای ذخیره سازی اب تامین آّب یکی از مسائلی است که امروز در معماری پایدار مطرح می شود .

 

حوضخانه :

حوضخانه از معماری بسیار خاصی برخوردار است آب قنات از طریق کانا ل هائی  باین حوضخانه منتقل میگردد در این خانه های سنتی ومعمولا بادگیرها وحوضخانه ها در تابستان موجب خنک کردن ساختمان میشوند

ویژگی معماری دراقلیم گرم وخشک:

1 – بیشتر ساختمانها دارای حیاط مرکزی هستند ودر اطراف این حیاط ساختمان ساخته شده

2- بناها دارای ایوان بزرگ و وسیع میباشند وازاین ایوان ها درتابستان استفاده می شود

3- مصالح بکار برده شده دارای ظریفت بالای حرارتی هستند

4-   بادگیرهای بلند وسایه بان ها و  حوضخانه ها موجب خنک شدن هوا میشوند

5- دربها وپنجره ها درعمق دیوار کار گذاشته شده وابعاد آنها کوچک هستند

معماری پایدار در اقلیم گرم وخشک

1-کاهش میزان گرمای داخلی در نتیجه کاهش مصرف انرژی در ساختمان

2-جلوگیری ازتابش مستقیم خورشید با ایجاد سایه بان ها

3-استفاده از مصالح محلی وبومی

4- تامین آب مصرفی ازچاه وقنات

نتیجه

از آنجائیکه هوای مناظق  گرم خشک درتابستان هوابسیار گرم بوده ودر زمستان هوا بسیار سرد میباشد بنابراین در این مناطق نوع طراحی بنا از اهمیت خاصی برخوردار است بنابراین انتخاب یک پلان مناسب میتواند بسیاری از مشکلات آب وهوائی را حل نماید و برای رسیدن به معماری پایدار راه کار های زیر پیشنهاد میشود

1- مطالعه معماری سنتی واستفاده ازتجربیات بکار برده شده توسط معماران برجسته در این مناطق

2- از آنجائیکه حیاط مرکزی نقش کلیدی درجهت سازگاری بااقلیم طاقت فرسای کویر عمل  میکند و به عبارت دیگر میتوان  گفت دراین حیا ط  همه عناصر خانه دست بدست هم  میدهند تا یک عنصر هوشمند  فراهم کنند تا بنا را درمقابل سرما وگرما وباد مصون بماند  بنابراین ایجاد حیاط مرکزی در مناظق گرم وخشک ضروری بنظر میرسد وحیاط مشجر با حوض میتواند ایجاد رطوبت نماید

3- استفاده از سایه بان های متحرک برای جلوگیری از تابش نور خورشید بخصوص در قسمتهایی که درب ها و پنجره های چوبی بکار برده شده است .

4 -استفاده ازتکنولوؤی جدید وبکار بردن متریال های پیشرفته مانند پنجره هوشمند که بتوانند درمقابل سرما وگرما از خود عکس العمل نشان دهند و  استفاده  از پنل های پیش ساخته بتنی برای دیوارهای داخلی برای کاهش وزن مرده  ساختمان و مقاوم نمودن ساختمان در مقابل زلزله ویا بکار بردن مصالحی  که به طبیعت لطمه وارد نکند . و قابل بازیافت باشد .

5-بکار بردن دیوارهائی که مقاوم درمقابل حرارت وصوت باشند ودر صورتی که برای پوشش سقف از دیوار باربر استفاده شود در این صورت دیوارها باید با کلاف های بتنی در جهت قائم وافقی بهم بسته شود ودرغیر اینصورت در مقابل زلزله مقاوم نخواهد بود

6- ساختمان باید اسکلت فلزی ویا بتنی باشد واین ساختمان ها باید مورد محاسبه دقیق قرار گیرد ( نیروی قائم ونیروی افقی وزلزله وغیزه) وهرگز نباید از دیوارهای خشتی استفاده نمود زیرا این دیوارها درمقابل زلزله مقاوم نیستند

7- استفاده ازانرژی خورشیدی برای تاسیسات وروشنائی وعیره

8- احداث چاه برای آبیاری محوطه سازی وسرویس های بهداشتی

9- ایجاد فضای سبز در محوطه با گیاهان محلی

10-استفاده از سیستم سرمایشی وتهویه مطبوع طبیعی

11-استفاده ازمصالح محلی وبومی  (باستثنای خشت)

12- انتخاب جهت مناسب برای بنا

13- رعایت سنت وفرهنگ وآداب رسوم در طراحی

14- ایجاد بالکن وبهار خواب برای فصل تابستان

15- رعایت اصول پایداری : حفظ انرژی..هاهنگی با اقلیم

بحد اقل رساندن  مصرف انرژِی…برآوردن نیازهای ساکنان

هماهنگی با سایت ..کل گرائی

منابع:

1-معماری همساز با اقلیم تالیف دکتر فرشاد مفاخر سال 1394

2-معماری سبز تالیف اوسمان آتمن تزجمه فرشته صادقی 1393

3- معماری پایدار تالیف دکتر برایان ادوارد  ترجمه دکتر ایرج شهروز تهرانی  1393

معماری یزد تالیف علی مدرس ترجمه نصراله سرمدی 1392

سایت کویرها وبیابان های ایران

منبع : وبسایت حسین سوداگر

---

 

آشنایی با خانه عباسیان کاشان

مجموعه خانه عباسیان در سال 1252 قمری ساخته شد و در کوی سلطان امیراحمد شهر کاشان قرار دارد .

این مجموعه از جمله برجسته‌ترین آثار معماری اسلامی و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران اسلامی است.

این بنای تاریخی که در حدود سال‌های ١٢۴۵ تا ١٢۵٠ قمری توسط مرحوم سید ابراهیم تاجر کاشانی ساخته شده، از لحاظ معماری و تزیینات حایز اهمیت فراوان است.

مجموعه خانه عباسیان شامل 5 حیاط و گودال باغچه است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت 5 باب خانه مستقل از هم درآمد.

در سال‌های اخیر 4 باب از 5 باب خانه خریداری و بازسازی شد. از4 باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها به صورت دو طبقه با حیاط مسقف و چهارمی که در اصل باغچه بوده است به صورت حیاط سنتی است.

خانه‌های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچبری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبایی و ظرافت می‌باشد.

سبک اصلی معماری بنا به گودال باغچه موسوم است. در این سبک معماری، بنا پایین‌تر از سطح کوچه احداث شده و اصطلاحاً گود می‌باشد.

دلایل ساخت بنا به این شکل:

استفاده از آب قنات: در گذشته به علت استفاده از آب قنات و به جهت تامین فشار آب برای جریان داشتن در قسمت های مختلف بنا، آنرا نسبت به سطح کوچه عمیق تر می ساخته اند.
استفاده از خاصیت عایق بودن خاک در مقابل حرارت و برودت در گرما و سرما برای خنک سازی و گرم کردن بنا در تابستان و زمستان.
استفاده از خاک گود برداری برای تامین مصالح به کار رفته در بنا.
ویژگی‌های معماری خانه عباسیان:

قرینه سازی: در هر ضلع این بنا اگر خطی فرضی در وسط ضلع ترسیم شود، طرفین ضلع کاملاً قرینه می‌باشد.
تنوع فصلی: بنا دارای قسمت‌های تابستانی و زمستانی نشین بوده و در هر فصل از سال از قسمت‌های خاصی از بنا، متناسب با وضعیت آب و هوایی آن فصل، استفاده می‌شده است.
معماری درونگرا: بر خلاف بناهای امروزی که ظاهر بنا دارای تزئینات بسیار می‌باشد. در بناهای قدیمی، ظاهر بنا بسیار ساده و دارای تزئینات کم می باشد و بالعکس درون بنا بسیار با شکوه و زیبا می باشد.
معماری محجّبه یا نقاب‌دار: به علت آنکه معماری دوران قاجار یک معماری مذهبی است و شهر کاشان نیز از دیر باز به دارالمومنین معروف است، رعایت مسائل مذهبی در معماری خانه عباسیان بسیار مشهود می‌باشد. از مصادیق این امر، تقسیم بنا به دو بخش اندرونی و بیرونی، اتاق‌های تو در تو و متعدد، جدایی محل سکونت آقایان و خانمها در تالارها، وجود دیوار حجاب در اطراف فضای بام برای گرفتن دید همسایه به داخل بنا و… می باشد. حتی برای کوبه درب‌ها نیز دو دستگیره با صداهای متفاوت تعبیه شده که از طریق صدای کوبه می‌شده به جنسیت فردی که پشت درب است پی برد.
خانه عباسیان که با شماره 2020 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده، بخشی از آن به بنیاد سهراب سپهری نقاش و شاعر نامدار معاصر تعلق گرفته است.

منبع : همشهری انلاین