پوسیدگی چوب کاج و عوامل موثر بر آن
پوسیدگی چوب کاج و عوامل موثر بر آن- نمونه بافت چوب کاج
تخریب چوب به سه نوع پوسیدگی ها، باختگی ها و کپک ها تقسیم بندی می شود. باختگی ها و کپک ها ظاهر بیرونی چوب را تحت تاثیر قرار می دهند ولی پوسیدگی ها علاوه بر ظاهر بیرونی، ساختار درونی چوب را نیز به شدت تحت تاثیر قرار می دهند. پوسیدگی و تخریب چوب به عوامل مختلفی مانند عوامل بيولوژيکی، عوامل فیزیکی، عوامل شیمیایی و عوامل مکانیکی بستگی دارد.
روش های جلوگیری از پوسیدگی چوب
پوسیدگی چوب بر پایه عوامل بيولوژيکی، خود به طور کلی توسط چند عامل مختلف رخ می دهد که تعدادی از این عامل ها، حشرات، کپک ها، قارچ ها و غیره هستند. در واقع در جنگل ها روند پوسیدگی و تجزیه چوب درختان به نفع اکوسیستم است و شرایط را برای رشد هرچه بیشتر و بهتر درختان و گیاهان جوانتر مهیا می سازد و بدون رخ دادن این فرآیند، تمام جنگل پر می شود از درختان کهنسال و دیگر جایی برای رشد گیاهان نورسته باقی نمی ماند.
متاسفانه همین فرآیند در سازه های چوبی که از چوب های مختلف ساخته شده اند و محیط دلپذیری برای ما به وجود آورده اند هم اتفاق می افتد و این فرآیند برای ما ناخوشایند است.
ما در این مقاله سعی بر این داریم تا به طور اجمالی عوامل موثر بر پوسیدگی چوب ها به ویژه چوب کاج را بررسی کنیم. و راه های جلوگیری از پوسیدگی چوب کاج را بیان کنیم.
وجود قارچ و پوسیدگی چوب کاج
پوسیدگی چوب کاج و عوامل موثر بر آن- نمونه پوسیدگی چوب
قارچ ها از بزرگترین عوامل پوسیدگی چوب هستند که نه تنها از نظر ظاهری وجهه چوب را نازیبا می کنند بلکه بر کیفیت آن نیز اثر می گذارند. ایجاد پوسیدگی چوب کاج با قارچ، نوعی تخریب بیولوژیک محسوب می شود. قارچ های عامل پوسیدگی چوب کاج هم خود به چند دسته طبقه بندی می شوند :
1. قارچ های چوب خوار
2. قارچ های رنگ کننده چوب
3. قارچ های خال مانند (مولدها)
4. قارچ های عامل پوسیدگی نرم
از این بین، قارچ های رنگ کننده چوب و قارچ های خال مانند (مولدها) روی مقاومت مکانیکی چوب تاثیر ندارند زیرا روی سطح چوب رشد می کنند. ولی قارچ های چوب خوار و قارچ های عامل پوسیدگی نرم باعث کاهش مقاومت مکانیکی چوب می شوند. قارچ های چوب خوار هاگشان را روی سطح چوب تولید می کنند و این هاگ ها به درون چوب ریشه دوانده و رسوخ می کنند. این ریشه ها باعث تجزیه مواد داخل چوب شده و به تدریج باعث نرم شدن و پوسیدگی چوب و کاهش مقاومت چوب از درون می شوند.
انواع مختلف چوب درخت کاج و کاربردهای آن, انواع درخت کاج
قارچ ها فتوسنتز نمی کنند و با تجزیه گیاهان و جانوران به حیات خود ادامه می دهند. عواملی مانند آب، هوا، دمای هوا، اسیدیته محیط، نور، ماده مغذی و غیره روی رشد قارچ ها تاثیر می گذارند. قارچ هایی که عامل پوسیدگی چوب هستند کربن و هیدروژن مورد نیاز خود را از مواد آلی موجود در چوب مانند سلولز، همی سلولز و لیگنین تهیه می کنند. بعضی از این قارچ ها روی بافت درخت زنده رشد می‌کنند که به آن ها پارازیت گفته می شود و بعضا بعد از قطع درخت هم به حیات خود ادامه می دهند، ولی گونه دیگری از این قارچ ها روی چوب درخت غیر زنده، مانند درختان قطع شده یا الوارها و سازه های چوبی رشد می کنند و ساپروفیت نام دارند.
قارچ ها در ابتدا از مواد قندی موجود در برون چوب شروع به تخریب و تغذیه می کنند و سپس مواد معدنی موجود در چوب را نیز از بین می برند. از بین این ترکیبات می توان به پتاسیم، منیزیم، کربنات، کلسیم، سدیم، آهن، نقره و غیره اشاره کرد.
سوزنی برگان که درخت کاج هم جزوشان است، بیشتر تحت حمله قارچ های عامل پوسیدگی قهوه ای قرار می گیرند. این قارچ ها با تخریب سلولز و همی سلولز موجود در چوب و اکسید شدن لیگنین، باعث تغییر رنگ چوب می شوند و سطح چوب به شکل مکعب هایی به رنگ قهوه ای و شکننده در می آید. از طرف دیگر پهن برگان بیشتر توسط قارچ های عامل پوسیدگی سفید آسیب می بینند. وقتی چوبی با قارچ های عامل پوسیدگی سفید آسیب دیده باشد، مقاومتش کاهش می یابد؛ ولی این کاهش مقاومت، از کاهش مقاومت ایجاد شده توسط پوسیدگی قهوه ای کمتر است.
وجود حشرات و پوسیدگی چوب کاج
پوسیدگی چوب کاج و عوامل موثر بر آن- نمونه پوسیدگی چوب در اثر موریانه
پوسیدگی چوب کاج عوامل دیگری نیز دارد. سوسک های چوب خوار، موریانه ها، مورچه ها و شاپرک ها از دیگر عواملی هستند که چوب را دچار پوسیدگی و تخریب می کنند.
موریانه ها خود به سه دسته تقسیم بندی می شوند: آن هایی که در خاک زندگی می کنند، آن هایی که درون چوب های خشک زندگی می کنند و آن هایی که درون چوب های مرطوب زندگی می کنند. سوسک ها با سوراخ سوراخ کردن تنه درختان محل مناسبی را برای رشد و تکثیر قارچ ها مهیا می کنند. شاپرک ها نیز با خوردن تمام برگ های درخت باعث می شوند که مقاومت چوب به خوبی انجام نپذیرد.
مقاومت چوب کاج در برابر پوسیدگی
در بین چوب های مختلف، چوب کاج در برابر پوسیدگی مقاومتی متوسط تا کم دارد. خوشبختانه به دلیل بو و طعمی که دارد خوشایند حشرات نیست و حتی اگر در مناطق مرطوب هم قرار گرفته باشد باز هم تا حدودی از حمله حشرات ایمن است. ولی به شدت دچار حمله قارچ ها و لکه های آبی و قرمز می شود و استحکامش به شدت پایین می آید.
راه های جلوگیری از پوسیدگی چوب کاج
گاهی برای جلوگیری از پوسیدگی چوب کاج لایه های بیرونی تر را می توان با مواد محافظتی، تا حدودی پوشاند و ایمن تر کرد اما مغز چوب کاج در برابر پوسیدگی زیاد مقاوم نیست.
علاوه بر این می توان چوب را تا حد امکان خشک نگه داشت چون اکثر قارچ ها در مناطق مرطوب به خوبی رشد می کنند. خشک کردن چوب یک کار کاملا تخصصی است و اگر ناشیانه خشک شود ممکن است ترک بخورد. غوطه ور سازی چوب هم یکی از راه هایی است که مانع از تشکیل قارچ می شود چون قارچ ها برای ادامه حیات خود به هوا نیاز دارند.
جمع بندی
پوسیدگی چوب یکی از عوامل آزار دهنده است که هم از نظر ظاهری و استحکام درونی باعث صدمه دیدن چوب می شود و هم از نظر اقتصادی به فرد آسیب می رساند. چوب کاج با تمام خصوصیات خوبی که دارد مثل قیمت مناسب، انعطاف پذیری خوب، وزن سبک، و غیره، از این قاعده مستثنی نیست و دچار پوسیدگی می شود. همانطور که اشاره شد، نکته مثبت اینجا است که چوب کاج کمتر دچار حملات موریانه ها و حشرات می شود ولی باید به گونه ای جلوی حملات قارچ ها را هم برای جلوگیری از پوسیدگی چوب کاج، گرفت.
نویسنده: رحیم نعمتی لیمائی
