آندره گدار
André Godard
اندره گدار ( عکس ) معمار و باستانشناس فرانسوی
عکس موزهٔ ملی ایران در تهران، طراحی‌شده توسط آندره گُدار
موزهٔ ملی ایران در تهران، طراحی‌شده توسط آندره گُدار
زادهٔ سال ۱۸۸۱ میلادی کشور فرانسه ، درگذشتهٔ ۱۹۶۵ میلادی، معمار و باستانشناس فرانسوی بود.
زندگینامه: آندره گدار (1881 – 1965)
آندره گدار (André Godard) در سال 1881 در شهر چومونت (Chaumont) فرانسه به دنیا آمد
وی در دانشکده هنرهای زیبای پاریس در رشته معماری و باستانشناسی تحصیل کرده است.
گدار باستانشناس و معمار فرانسوی و متخصص در صنایع اسلامی و ایرانی و خاورمیانه است و در ایران از شهرت بالایی برخوردار است. وی اوقات خود را به بررسی دو رشته معماری و باستانشناسی در خاورمیانه به‌خصوص ایران صرف کرده است.
دولت ایران وی را در سال ۱۹۲۸ استخدام کرد و او مدت 30 سال در ایران ماند و در ساختمان موزه ایران باستان و موزهدانشگاه تهران و تشکیلات آن خدمات مهمی انجام داد و آثار باستانی جالبی را هم بر اثر حفریات از زیر خاک‌های مناطق مختلف ایران بیرون آورد و در موزه‌های مزبور به‌شیوه فنی قرار داد.
گدار در سال ۱۳۰۶ مدیریت اداره باستانشناسی ایران را به‌عهده گرفت و به ترمیم آثار تاریخی پرداخت. وقتی قانون عتیقات در ۱۲ آبان ۱۳۰۹ شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و آیین‌نامه آن در جلسه ۲۸ آبان ۱۳۱۱ از تصویب هیئت وزیران گذشت بر طبق ماده اول آن تمام آثار صنعتی و ابنیه و اماکن که تا پایان دوره زندیه در کشور ایران احداث شده اعم از منقول و غیرمنقول جزو آثار ملی ایران محسوب گردیدند و تحت حفاظت و نظارت دولت قرار گرفت. از این‌رو به آندره گدار دستور داده شد که فهرستی از آثار ملی ایران تهیه کند و به دولت تسلیم نماید.
سه تپه تاریخی سلیمان تپه، زیرز، مازیر و یا زیر تپه نخستین اثر ملی ایران هستند که به پیشنهاد آندره گدار باستانشناس مشهور، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.
آندره گدار علاوه بر تأسیس سازمان‌های اداری و فنی هیئت‌هایی را تشکیل داد، که در تعمیر ابنیه تاریخی و امور فنی باستانی ساختمان‌ها تخصص داشتند و به‌وسیله همین‌ها مسجد جامع شیراز و مسجد شاه اصفهان، مسجد شیخ لطف الله و ابنیه دیگری که در شرف ویرانی بود تعمیر کرد.
وی در ضمن تعمیر ابنیه باستانی به تأسیس دانشکده هنرهای زیبای تهران هم اقدام کرد و خود وی مدت‌ها ریاست آن‌را بر عهده داشت و در تربیت کردن معماران ایرانی که تا پیش از آن در خارج از کشور تحصیل می‌کردند همت گمارد.
وی از اولین کسانی است که نسبت به مفرغ‌های لرستان که به‌زودی علاقه موزه‌ها و مجموعه‌داران جهان را به خود جلب کرد، توجه خاصی کرده و در سال ۱۹۳۱ کتاب خود را با عنوان«مفرغ‌های لرستان» به چاپ رساند.
آندره گدار مجله‌ای نیز به نام«راهنمای تاریخی ایران» را در سال ۱۳۱۳ شمسی منتشر کرده که اصل آن به زبان فرانسه بوده و شادروان غلامرضا رشید یاسمی آن‌را به فارسی برگردانده است.
آندره گدار باستانشناس و معمار فرانسوی و متخصص در صنایع اسلامی و ایرانی، در سال 1965 در پاریس پایتخت فرانسه درگذشت.
شهر ، معماری – همشهری آنلاین – محمد ملاحسینی . گرداوری گروه فن و هنر ایران زمین
آندره گدار و بناهای ماندگارش
روزنامه دنیای اقتصاد
نام آندره گدار در ایران با سه بنای مهم گره خورده است؛
دانشگاه تهران، کتابخانه ملی ایران و آرامگاه حافظ. این معمار فرانسوی سال ها در ایران زندگی کرد و تاثیر بسزایی در تغییر دیدگاه معماری و شهرسازی در میان معماران ایران داشت.
آندره گدار در سال 1881 میلادی در پاریس به دنیا آمد. تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای پاریس به پایان برد. در سال 1307 شمسی مطابق با 1929 میلادی به دعوت دولت وقت ایران، برای سازماندهی و راه‌اندازی اداره کل باستان شناسی وارد ایران شد. به موجب قراردادی رسمی که به امضای وزیر وقت معارف رسیده بود، اداره موزه وزارت معارف را تا سال 1312 عهده دار بود. از ابتدای سال 1313 با حفظ سمت، به ریاست کتابخانه وزارت معارف و با تاسیس موزه ایران باستان به سمت مدیر کل موزه منصوب شد.
آندره گدار در مدت 32 سال اقامت در ایران، علاوه بر آنکه در مسوولیت‌های متعددی همچون مدیر کل عتیقات (عتیقه جات) و رییس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، خدمت می‌کرد از بسیاری آثار تاریخی و باستانی در سراسر ایران بازدید کرد.
کوشش‌های او تنها به تحقیق و کاوش درباره این آثار محدود نمی شد. او با همتی مثال زدنی و با کوشش فراوان، حفاظت و نگهداری از این آثار را جزو اهداف خود قرار داد.
نامه نگاری ها و مذاکرات بسیار او با دست اندرکاران و مقامات دولتی شاهدی بر این مدعا است. از آن جمله می‌توان به یکی از آخرین مکاتبات وی با نخست وزیر وقت ایران در سال 1337 اشاره کرد که بیانگر گوشه‌ای از علاقه او به فرهنگ ایران زمین است:
… «اگرچه کلیه طرح‌های مورد نظر خود را نتوانستم در ایران محقق سازم، ولی توانستم کارهای مفیدی برای ایران انجام دهم:
بنیان‌گذاری اداره خدمات باستانشناسی، تاسیس موزه باستانشناسی [ایران شناسی]، بازسازی ارزشمندترین ابنیه تاریخی، تهیه طرح‌های کلی دانشگاه تهران، ایجاد اداره انتشارات خدمات باستان شناسی که دیگر به جای زبان فرانسه از زبان فارسی استفاده می‌شود.
با این حال چند طرح که برایم بسیار با اهمیت بود با کمال تاسف رها شده است. در این نامه بیشتر تاکیدم بر موزه باستان شناسی تهران است. 20 سال از عمر آن می‌گذرد. احتیاج به تجدید نظر و تکمیل دارد.
تجهیزات مورد نیاز آن هنوز تامین نشده است. احتیاج به نصب شبکه برق و بهبود سایر مسائل ظاهری دارد که بسیار مورد توجه ایرانیان و خارجیان خواهد بود… سازماندهی مجدد و اقدام تازه برای معرفی مجموعه ها و انتشار کاتالوگ با ویرایش جدید و چاپ مطلوب همراه با تصاویر زیبا، سود هنگفتی برای تبلیغ ایران در خارج خواهد داشت. زیرا کاتالوگ‌های مناسب، فروش خوبی داشته و کلکسیون‌های غیرحرفه‌ای آنها را نگهداری می‌کنند. اما برای حصول به چنین نتایجی، لازم است… اختیاراتی به بنده اعطا شود تا بتوانم در پایان مدت اقامتم در ایران طرح‌های خود را به اتمام برسانم.»
دستیار و مشوق گدار در طول دوران اقامت او در ایران همسر دانشمندش، یدا گدار بود که در بیشتر سفرهای پژوهشی و اکتشافات باستان شناسی همراه وی بود. حتی تصور کار عظیم گدار و همراهانش در راه سفر به تمام نقاط کشور پهناور ایران و با امکانات اندک دهه‌های 1310 و 1320 شمسی کار آسانی نیست، به خصوص زمانی که با نگاهی کارشناسانه به آثار و یادداشت‌های او نظر بیفکنیم و هنوز آنها را دقیق، سودمند و کم اشتباه بیابیم.یادگار برجسته و مهم گدار که با گذشت نزدیک به هفتاد سال کماکان قطب فرهنگی پایتخت محسوب می‌شود، دانشگاه تهران است. نقشه عمومی دانشگاه تهران و برخی دانشکده ها و تالارهای آن، از آثار بر جای مانده آندره گدار است.موزه مردم شناسی، که در محوطه کاخ گلستان واقع شده، نیز از جمله بناهایی است که گدار در ساخت و راه‌اندازی آن دخالت داشته است.
نمونه‌های متعدد دیگری در تهران و سایر شهرها می‌شناسیم که در زمان ریاست گدار بر اداره عتیقه جات و موزه ایران باستان افتتاح شده است. وی نخستین رییس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران نیز بود و در سال 1337 موفق به دریافت دکترای افتخاری از همین دانشگاه شد.ساختمان قدیمی کتابخانه ملی که در خیابان سی تیر تهران واقع شده از جمله بناهای مهمی است که طرح و نقشه آن را آندره گدار کشیده است. در سال 1312 شمسی، وزیر فرهنگ وقت، مامور احداث موزه در محوطه میدان مشق می‌شود. تهیه نقشه جامع موزه و ساختمان‌های مربوطه، به آندره گدار واگذار می‌شود. پس از اتمام نقشه، آن را به رضاخان جهت تایید نشان می‌دهند. متاسفانه نقشه‌ای که به اعتراف علی اصغر حکمت (1271- 1359) وزیر فرهنگ وقت، شاهکار و در نوع خود بی نظیر بود، به دستور رضا خان و به بهانه اسراف در زمین‌های شهر تهران به کنار گذاشته می‌شود و وزیر نیز مورد توبیخ قرار می‌گیرد. در همان سال، قطعه زمینی در گوشه شمال غربی میدان مشق برای کتابخانه در نظر گرفته می‌شود. این بار هم آندره گدار مامور تهیه نقشه‌ای متناسب با معماری موزه می‌شود و نهایتا ساختمان کتابخانه ملی همانند موزه ایران باستان در سال 1316 افتتاح می‌شود.
با توجه به اظهار نظرهای موجود، نقشه نخستین گدار برای کتابخانه ملی با توجه به وسعت فضای پیشنهادی، نقشه‌ای کامل تر بوده است. به همین دلیل مدت کوتاهی پس از افتتاح کتابخانه ملی، نیاز به گسترش فضای کتابخانه کاملا محسوس بود. به نحوی که در آرشیوهای موجود، مکاتبات متعددی از جانب مرحوم مهدی بیانی (1285- 1346)، ریاست وقت کتابخانه ملی، با آندره گدار صورت گرفته است که در آنها نیاز به افزایش فضای کتابخانه اشاره شده است. بالاخره در اواخر دهه 1330، دست اندرکاران کتابخانه مجبور به احداث ساختمان ضمیمه‌ای در ضلع شرقی محوطه کتابخانه می‌شوند.
زیربنای ساختمان کتابخانه بر مبنای نقشه گدار،500 متر مربع و پس از احداث ساختمان الحاقی، بالغ بر 1000 متر مربع بوده است.گدار در نمای بیرونی ساختمان موزه از اطاق کسری الهام گرفته است. در ساخت بنای کتابخانه، اهتمام گدار به یکنواختی و تجانس آن با ساختمان موزه مثال زدنی است. او در انتخاب نوع مصالح و دیگر مسائل مرتبط با معماری نهایت دقت را به کار برد، به گونه‌ای که پس از گذشت نزدیک به 8 دهه از احداث بنای کتابخانه ملی، همچنان استوار و با شکوه می‌نماید.
زندگینامه اندره گدار
او در اوایل دورهٔ پهلوی به ایران وارد شد و به استخدام دولت ایران درآمد. مسئولیت‌های او نظیر مدیر ادارهٔ عتیقیّات (باستانشناسی و موزه)، فعالیت‌های پژوهشی و شناسایی و ثبت آثار فرهنگی ایران (با همکاری همسرش یدا گُدار و ماکسیم سیرو)، انتشار نشریهٔ باستانشناسی، بنیان‌گذاری دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران، ریاست و استادیِ همین دانشکده در آغاز، وی را مهم‌ترین شخصیت خارجیِ معماری دورهٔ پهلوی اول قرار می‌دهد که نزدیک به ربع قرن در ایران حضور داشت.
آثار معماری اندره گدار
از مهم‌ترین کارهای اجراشدهٔ وی می‌توان به موزهٔ ایران باستان، کلاه‌فرنگی حافظ در شیراز و مدرسهٔ ایرانشهر در یزد اشاره کرد.
ایدهٔ طراحی موزهٔ ایران باستان در زمان وزارت علی‌اصغر حکمت شکل گرفت.
طراحی موزه به آندره گُدار واگذار شد و او به سال ۱۳۱۳ خورشیدی نقشه‌های ساختمان را تهیه کرد. ساختمان موزه در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید و ریزه‌کاری‌های داخلی و نصب ویترین‌ها و چیدن اشیا و تهیهٔ زیرنویس برای آنها و سایر موارد فنی دو سال طول کشید و موزه رسماً در سال ۱۳۱۸ افتتاح شد (شیبایی، ۱۳۵۵، ۵۴-۵۳).
گُدار در سال ۱۳۱۶ خورشیدی یادمان بنای حافظ را، با الگوبرداری از عناصر معماری اسلامی ـ ایرانی، به‌صورت کلاه فرنگی در وسط بغی سرسبز اجرا کرد.
مدرسهٔ ایرانشهر یکی از ماندگارترین کارهای آندره گُدار است که به سال ۱۳۱۳ خورشیدی در یزد به مساحت ۱۵٬۰۰۰ مترمربع طراحی و ساخته شده‌است (بانی مسعود، ۱۳۸۸، ۱۹۵-۱۹۴).
برای اطلاعات بیشتر به کتاب معماری معاصر ایران، نوشتهٔ امیر بانی مسعود مراجعه شود.
کتابشناسی و معرفی کتاب
نهضت مقاومت ملی فرانسه در جنگ جهانی دوم وی را به‌عنوان نمایندهٔ خود در ایران برگزید. در این مدت، گُدار دست به چاپ نشریه‌ای به نام فرانسهٔ آزاد در تهران زد. وی در سال ۱۹۶۵ میلادی در ۸۴سالگی در فرانسه درگذشت.
از کتاب‌های گُدار، که به فارسی برگردانده شده، می‌توان به آثار ایران در چهار جلد و هنر ایران اشاره کرد.
گرداوری گروه فن و هنر ایران زمین
