مسجد کبود تبریز

مسجد کبود تبریز

مسجد کبود (به ترکی آذربایجانی: گؤی مچید) یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است

بنای تاریخی و مذهبی مسجد کبود به دستور جهانشاه بن یوسف از فرمانروایان قراقویونلو و به سر کاری عزالدین قاپوچی بنا گردیده است. ساختمان آن به استناد کتیبه برجسته سر درب به سال 870 هـ.ق به اتمام رسیده است. بنای اصلی در مقام مسجد مقبره دارای صحن وسیعی بوده که در آن مجموعه ای از ساختمان ها از جمله: مدرسه، حمام، خانقاه، کتابخانه و… ساخته شده بود که متاسفانه آثاری از آن به جا نمانده است. خصوصیت بارز و شهرت وافر مسجد کبود با معماری ویژه تلفیقی و اعجاب انگیز آن بیشتر بخاطر کاشیکاری معرق، تلفیق آجر و کاشی، اجرای نقوش پرکار در حد اعجاز آن می باشد که زینت بخش سطوح داخلی و خارجی بنا بوده و با توجه به این عظمت و زیبایی لقب “فیروزه اسلام” یافته بود. در متن کتیبه برجسته سر در باشکوه و پر نقش و نگار آن، عمارت مظفریه و نیز نام نعمت الله بن محمد البواب، خطاط و احتمالاً طراح نقوش که از هنرمندان برجسته خوشنویسی آذربایجان بوده، درج شده است.

نام جهانشاه در کتیبه بالای ورودی نقش بسته که قبلاً روکش طلائی داشته است. شبستان بزرگ را از سه طرف رواق ها در بر گرفته و بر بالای آن گنبد دو پوشی به قطر تقریبی 17 متر قرار گرفته است. شبستان کوچک که در حکم مکانی خصوصی و مقبره سلطنتی در نظر گرفته شده بود، در سمت جنوبی بنا واقع شده و با قطعات سنگ مرمر ازاره بندی شده بود که آیات قرآنی به خط زیبای ثلث و بصورت برجسته زینت بخش قسمت فوقانی سنگ هاست. کاشیکاری آن صرفاً به رنگ لاجوردی و عمدتاً از قطعات شش ضلعی کار شده بود و تمام سطح سقف آن زرنگار (نقاشی با آب طلا) و کف شبستان ها به احتمال قوی مرمرین بوده است.

نقش و نگار کاشی معرق مسجد شامل گره بندی های هندسی، گل و بوته اسلیمی، ختایی و کتیبه های مختلف که مجموعاً حکایت از زیبایی خارق العاده ای داشته و دارد. آرانگاه جهانشاه و نزدیکان وی در انتهای شبستان کوچک در داخل سرداب بوده است. زلزله مهیب سال 1193 هـ.ق باعث ویرانی شهر تبریز و کشته شدن عده زیادی از مردم آن گشته و از مسجد کبود به جز سر در و چندین جرز پایه چیزی بر جا نمی گذارد و در فاصله بین سال های پس از زلزله تا شروع مرمت، درب ورودی اصلی، قطعات مرمرین و… به تاراج می رود. مسجد کبود در سال 1310 هـ.ق در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. در سالهای اخیر مرمت تکمیلی ساختمان، محوطه سازی و اجرای بخشی از نقوش داخلی به عمل آمده است.

مسجد کبود دارای دو مناره باریک و بلند در منتهی الیه شرق و غرب ضلع شمالی بوده است. در پشت در ورودی به شبستان بزرگ، یک بیت شعر فارسی به خط ثلث نوشته شده بدین مضمون:

کردار بیار و گرد گفتار مگرد
چون کرده شود کار بگوید که کرد

گالری تصاویر از مسجد کبود تبریز

---

تاریخچه مسجد کبود تبریز

این مسجد طبق کتیبهٔ سردر آن در سال ۸۴۵ هجری شمسی و در زمان سلطان جهانشاه مقتدرترین حکمران سلسله قراقویونلو و به دستور دختر او صالحه خانم بنا شده‌است.

پاسکال کوست در کتاب خود (در سال ۱۲۲۰ شمسی) از این مسجد با عنوان مسجد سنی یاد می‌کند و اولیا چلبی در سفرنامه‌اش (در سال ۱۰۲۰ شمسی) تصریح می‌کند که شیعیان تمایلی به استفاده از این مسجد نداشته‌اند.

زلزله سال ۱۱۵۸ شمسی (۱۷۸۰ میلادی) آسیب فراوان به مسجد زد و در اثر آن گنبدهای مسجد فرو ریخت. تعمیرات و دوباره‌سازی مسجد به منظور حفاظت و بازسازی بخش‌های باقی‌مانده شامل طاق‌ها و پایه‌ها از سال ۱۳۱۸ آغاز شد و در ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی آن به اتمام رسید بازسازی گنبد اصلی وگنبد کوچک توسط مرحوم استاد محمدرضا معماران بنام انجام شد. بازسازی کاشیکاری داخلی و خارجی هنوز ادامه دارد.

تنوع و ظرافت کاشی‌کاری و انواع خطوط به‌کاررفته در آن و به‌خصوص به دلیل رنگ لاجوردی کاشی‌کاری‌های معرق آن سبب شده‌است که به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یابد. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است.   از مصالح اصلی بکاررفته در این بنا آجر می باشد.مسجد کبود دارای صحن مربع شکل است که حوضی برای وضودر آن قرار دارد و شبستانهایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود دارد.

سردر اصلی این مسجد که با کاشی‌کاری‌های معرق تزئین شده‌است، کتیبه‌ای دارد به خط رقاع که به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شده‌است.

این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد به خط نعمت‌الله البواب خوشنویس مشهور سده نهم است و سرکاری و نظارت بر ساخت آن با عزالدین بن ملک قاپوچی بوده‌است.

نام مسجد کبود تبریز
کشور ایران
استان آذربایجان شرقی
شهرستان تبریز
اطلاعات اثر
نام محلی گؤی مچید، گؤی مسجید
نام‌های دیگر مسجد جهانشاه
کاربری مذهبی
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت ۱۶۹
تاریخ ثبت ملی ۱۵ دی ۱۳۱۰

منبع :  ویکی پدیا

میراث فرهنگی آذربایجان شرقی