شهر دماوند

نگاهي كوتاه به شهرستان دماوند
يكي از شهرستان هاي استان تهران است كه در ناحيه شمال خاوري استان قرار گرفته است. اين منطقه ي زيبا در دامنه هاي زيباي كوهستان دماوند واقع شده و ازطبيعت جذاب، زيبا و منحصر به فردي برخوردار است. رودخانه هاي متعددي كه از دماوند سرچشمه مي گيرند، در آباداني باغ ها و كشت زارهاي اطراف اين شهرستان سهم به سزايي داشته و علاوه بر رونق كشاورزي و باغ داري سبب به وجود آمدن نواحي ييلاقي با چشم اندازهاي زيبايي در منطقه شده اند. چشمه هاي متعدد آب گرم و معدني در نواحي ييلاقي با چشم اندازهاي گوناگون فصلي، درياچه هاي كوچك و بزرگ دايمي و فصلي با آب شيرين، جلوه هاي زيبايي از طبيعت ايران را در اين منطقه از استان تهران به نمايش گذاشته اند. شهرستان دماوند پس از تهران بيش ترين آثار تاريخي و طبيعي استان را درخود جاي داده است. آثار تاريخي و معماري موجود در شهرستان دماوند نمايان گر پيشينه تاريخي منطقه است. برج و مقبره شبلي، قلعه باستاني گل خندان و ده ها اثر تاريخي ديگر از جمله ديدني هاي شهرستان دماوند هستند. كشت انواع محصولات در اين منطقه رواج داشته و وجود باغ هاي سرسبز و خرم و مراتع مرغوب از مهم ترين ويژگي هاي شهرستان دماوند محسوب مي شود.

صنايع و معادن
صنايع اين شهرستان شامل صنايع دستي و صنايع ماشيني و كارگاه ها مي شود. كارگاه هاي متعدد از قبيل: درب و پنجره سازي، تراش كاري، مبل سازي، آهنگري و نجاري نيز در شهر دماوند داير شده است. معادن فعال اين شهرستان نيز عبارتند از:
– معدن كائولون كريتون در ۱۳ كيلومتري باختر شهر دماوند (مجاورت رودهن) كه توسط كارخانه هاي كاشي و سراميك سعدي (سازمان صنايع ملي ايران) مورد بهره برداري قرار مي گيرد.
– خاك صنعتي كور در ۱۵ كيلومتري جنوب خاوري دماوند و لوميت هوير در ۱۴ كيلومتري جنوب خاوري دماوند كه هر دو معدن مابين روستاهاي آبسرد و كور واقع شده اند.
– معدن سيليس مبارك آباد ۱۳ كيلومتري شمال باختري دماوند و ۲ كيلومتري شمال روستاي مبارك آباد.
– كوارتزيت مشاء ۶ كيلومتري شمال باختري دماوند (مجاورت روستاي مشاء)
– سنگ ساختماني اوزون ۱۳ كيلومتري باختر دماوند و ۳ كيلومتري جنوب خاوري رودهن هرپنج معدن فوق توسط شركت خدمات و توسعه معادن ايران مورد استخراج و بهره برداري قرار مي گيرند.
– ماسه ريخته گري و سيليس سرانزاي فيروزكوه ۲۴ كيلومتري جنوب خاوري فيروز كوه كه به وسيله ي شركت تامين ماسه و ريخته گري تهران مورد استخراج و بهره برداري قرار مي گيرد.
– معدن سيليس سرانزاي فيروز كوه ۲۰ كيلومتري جنوب خاوري فيروزكوه
– سنگ گچ لومان زيارت، ۲۰ كيلومتري جنوب خاوري دماوند (مابين روستاهاي زيارت و بومان). دو معدن فوق توسط شركت سهامي كل معادن ايران مورد استخراج و بهره برداري قرار مي گيرند.
– سنگ آهك سرهار واقع در ۲ كيلومتري شمال باختر دماوند كه استخراج از آن توسط شركت معادن سرهار دماوند است.

كشاورزي و دام داري
آب كشاورزي در شهرستان دماوند از چشمه سارها، رودخانه ها و چاه هاي ژرف و نيمه ژرف تامين مي شود و كشت به دو گونه آبي و ديمي انجام مي گيرد. تره بار، گندم، علوفه، سيب، گلابي و ديگر ميوه هاي سردسيري، سيب زميني، لوبيا سبز، سيب درختي و بيش تر ميوه هاي سردرختي از فرآورده هاي اطراف اين شهرستان هستند. هم چنين دام داري در شهرستان دماوند به دو طريق صنعتي و سنتي رايج بوده و دام داري هاي صنعتي شامل واحدهاي گاوداري از نژادهاي اصيل و خارجي است. قابل ذكر است كه مراتع غني و پر علف اين شهرستان هر ساله در فصل هاي بهار و تابستان محل چراي ييلاقي دام داران بزرگ مهدي شهر (سنگسر) و ساير نواحي جنوبي اين شهرستان است.

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
دماوند در متون قديمي، به نام هاي گوناگوني از جمله ‹‹دنباوند›› ناميده شده است. در مورد وجه تسميه ي نام اين منطقه؛ مسلم است كه نام آن از قله مشهور دماوند گرفته شده است. وجه تسميه نام كوه نيز به دليل دما و گرمايي بوده كه هميشه از نوك كوه خارج مي شده است. فردوسي بارها از اين شهر در شاهنامه نام برده و كوه دماوند را آشيانه سيمرغ، آموزنده زال پدر رستم دانسته است. اين شهر در سال ۳۰ هـ . ق در زمان خلافت عثمان به دست مسلمانان فتح شد. دماوند در بردارنده ي آثاري از دوره هاي ساساني و به خصوص سلجوقيان است. اين شهرستان در خاور تهران واقع شده و يكي از شهرهاي قديمي ايران است. دماوند در زمان آباداني ري نيز آباد بود، و به عنوان يك آبادي خوش آب و هوا در قرون اوليه اسلام از آن ياد شده است. با اين وجود زمين لرزه هاي بسيار كه خسارات فراوان و ويراني هاي پياپي نيز به همراه داشته در درازاي تاريخ به سبب نزديكي به كوه دماوند، بخش بزرگي از آثار اين پيشينه را از بين برده است.

مشخصات جغرافيايي
شهر دماوند مركز شهرستان دماوند، در ۵۲ درجه و ۰۴ دقيقه درازاي خاوري و ۳۵ درجه و ۴۳ دقيقه پهناي جغرافيايي و در بلندي ۱۹۶۰ متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان دماوند از شمال به شهرستان هاي قائم شهر، بابل و آمل، از جنوب به شهرستان گرمسار، از جنوب باختري به شهرستان ورامين، از خاور به شهرستان سمنان و از باختر به شهرستان شميرانات محدود مي شود. قله ي مشهور دماوند كه نام اين شهرستان از آن گرفته شده؛ از خود شهر دماوند ديده نمي شود و ديدن آن از منطقه كيلان ميسر است. رودخانه هاي دماوند، سياه رود و درياچه هاي تار و مومج از منابع آبي اين شهرستان هستند كه علاوه بر رفع نيازهاي آبي از جاذبه هاي جغرافيايي دماوند نيز محسوب مي شوند. آب و هواي دماوند سردسيري و ييلاقي است. راه اصلي تهران ـ قائم شهر، كه دماوند در ۱ كيلومتري آن قرار دارد و راه اصلي تهران ـ آمل كه دماوند در كيلومتر ۵۵ آن واقع شده است، مسيرهاي دسترسي به اين محدوده هستند.

آشنایی بیشتر با شهرستان دماوند

دماوند، نام بلندترین قله رشته کوه‏های البرز و عنوان شهری در دامنه آن است که تاریخ هرگز این منطقه را با عناوینی همچون قریه، آبادی، شهر یا روستا نشناخته بلکه آن را “مملکت دماوند” خطاب کرده است که در مفهوم، این دیار، قلمرو و سرزمینی جدای از سایر نواحی و دارای شهرها و روستاهایی تحت حکم‏رانی حاکمان بومی خود بوده است.

شهرستان دماوند

به عقیده بسیاری از کارشناسان حوزه ‏های اجتماعی و تاریخی، کهن‏ سرزمین دماوند گنجینه‏ای ۱۴ و به نقلی ۱۸ هزار ساله و حافظ سنن ملی آمیخته با مذهب ایران ‏زمین است.

بسیاری از مورخان، مردمان سرزمین دارالمومنین دماوند را به عنوان نخستین اقشار متمدن ایران و طلایه‏ داران خطوط اول مقابله با فرهنگ‏های نا مأنوس شرقی و غربی به شمار می‏آورند.

* خونگرمی و نجابت؛ ویژگی‏های مردم دماوند

خونگرمی، میهمان ‏نوازی، مهربانی، زهد، تقوا و به ویژه نجابت از جمله ویژگی‏هایی است که این روزها کمتر می‏توان نظیرش را به این وضوح در سایر نقاط کشور یافت.

حال شاید از خود بپرسید که چرا واژه نجابت در پاراگراف قبلی مورد تاکید قرار می‏گیرد و این چنین در جمیع ویژگی‏های مورد اشاره برای اهالی دماوند به شکل بارزتری بیان می‏شود؟

پاسخ این سئوال چندان نیازی به نگاشته‏های مفصل و قلم‏فرسایی‏های پر لفافه ندارد و با یک نگاه می‏توان به وضوح عمق نجابت، سادگی و بی‏ریایی را از نگاه این مردم نجیب و خداجو خواند؛ نجابتی که البته در بسیاری از مواقع حتی به زیان این نجیب‏زادگان هم می‏انجامد.

یکی از مصادیق نجابت مردمان دیار دماوند، بی‏خبری قشر غالب جامعه ایرانی از داشته ‏های بی‏حد و حصر جهانی آن در محافل عمومی و رسانه ‏های خبری است.

آثار تاریخی، ابنیه کهن، جلوه‏های اکوتوریسمی زیبا و آداب عرفانی، سنن اسلامی و از همه مهم‏تر مردمانی دین‏دار هر یک به تنهایی می‏تواند موجبات تحولی شگرف در هر ناحیه از کشور را فراهم سازد؛ اما زیبایی‏های شهرستان دماوند اغلب زیر پوشش نام قله همجوارش پنهان شده و همین بس که بگوییم روز دماوند را هر ساله در خارج از دماوند گرامی می‏دارند!

از این رو و در راستای رهاسازی اماکن گردشگری شهرستان دماوند از بند گمنامی، مجموعه خبرنگاران خبرگزاری فارس در شرق استان تهران، با نام ایزد منان دستی بر زانو زده، یا علی گفتیم و مجدانه بر آن شدیم تا با تخصیص بخشی از فضای خبری این درگاه اطلاع‏رسانی در قالب سلسله گزارش‏هایی با عنوان “دماوند؛ بام ایران”، قابلیت‏ها، تاریخ، آداب، سنن و فرهنگ این مناطق زیبا در شمال شرق استان تهران را به همگان معرفی کنیم و آغاز این راه طولانی و شاید دشوار را پیش از این، دو گزارش مفصل از آثار تاریخی و اماکن گردشگری دماوند قرار دادیم اما با توجه به اصل محرز جایز‏الخطایی آفریده دو پای خداوند، بشر، شاید باید اعتراف کرد که چه بهتر بود اگر این وظیفه مهم را با معرفی بخشی از تاریخ سرزمین دماوند آغاز می‏کردیم.

از این رو و برای جبران خطای گذشته، ادامه این هدف حال دیگر مقدس را با بیان خلاصه‏ای از تاریخ این دیار ادامه می‏دهیم.

آنچه در این مقال از تاریخ کهن سرزمین دماوند و دیگر یادداشت‏های سریال‏گونه در این خصوص می‏خوانید، برگرفته از سخنان قدما، نقل قول‏های محلی و متون تاریخی به ویژه اثر ماندگار استاد مورخ دماوندی، دکتر نصرتی است.

آنچه از گذشته کهن دیار دماوند در افسانه‏های اساطیری و سوابق تاریخی برمی‏آید، قدمتی به درازای چند هزار سال است.

کوهی گره خورده با داستان‏های ایران ‏زمین و شهر آرمیده بر دامنه‏های مهربان آن همواره در دوره‏های تاریخی مختلف شاهد حوادثی بسیار بوده که به اختصار به برخی از آنها اشاره می‏شود.

 وجه تسمیه نام امروز و اسامی گذشته دماوند

دماوند، نام بلندترین قله رشته کوه‏های البرز و عنوان شهری در دامنه آن است که تاریخ هرگز این منطقه را با عناوینی همچون قریه، آبادی، شهر یا روستا نشناخته بلکه آن را “مملکت دماوند” خطاب کرده است که در مفهوم، این دیار، قلمرو و سرزمینی جدای از سایر نواحی و دارای شهرها و روستاهایی تحت حکم‏رانی حاکمان بومی خود بوده است.

دماوند به زبان پهلوی و در کارنامه اردشیر بابکان به شکل “دنباوند”، در کتیبه‏های دوران ساسانی، کتیبه شاپور اول در نقش ‏رستم فارس و کتیبه “نورسی” در “پایکولی” به صورت “دومباوند” و در نامه تنسر و کتاب جغرافیایی موسی خورنی، “دمباوند” آمده است.

این اسامی تا پیش از هجوم اعراب بادیه‏نشین به این مناطق و در دوره‏های مختلف استفاده می‏شد تا آنکه در قرون اخیر نام این کوه و شهر مستقر در دامنه‏های آن به واسطه ورود به کتاب شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، “دماوند” نامیده و تثبیت شد.

اما این نام با تعابیر و داستان‏های بسیاری همراه است.

در گویش پهلوی، “دنب” یا همان “دم” از مصدر فعل تفتن و به معنای همان تف، گرما، بخار و گاز است و”آوند” نیز مترادف ظرف سفالین است که در مجموع دنباوند، قله یا همان ظرفی را به یاد‏ می‏آورد که از دهانه آن دود ناشی از فرایندهای شیمیایی گاز گوگرد خارج می‏شود.

یاقوت در “معجم ‏البلاد” آورده است: این شهر از آن روی دنباوند نامیده شده است که فریدون به هنگام دستگیری ضحاک، ارماییل آشپز ضحاک را خواست بکشد؛ گفت ای پادشاه عذری دارم. فریدون را به درون غار آورد، ساخته خود را بر وی عرضه داشت؛ چون فریدون آن را پسندید، پس به او گفت: برای من غذایی قرار بده که در آن حبوبات و گوشت نباشد، پس وی غذایی درست کرد که در آن حبوبات و گوشت نبود و از دنبه بود. فریدون به او گفت: دنباوندانی (دنبه) را پیدا کردی، آن کوه را به این نام نامیدند و رفته رفته دماوند کردند”.

“ویلیام ایلرز”، مورخ غربی در بررسی‏های خود معنای کوه چند منظوره یا چند قافیه را برای دنباونت یا دنباوند در نظر گرفته است که این اسامی شالوده زبان محاوره‏ای مردمان یونان، ارمنستان و عرب نیز محسوب می‏شود.

* شاهنامه؛ عامل تغییر نام دماوند

ایلرز بر این اعتقاد بود که کتاب شاهنامه اثر جاویدان شاعر بلندآوازه ایرانی، فردوسی تغییر نام‏های پیشین را به دماوند کنونی موجب شده است.

ناصر خسرو در سفر نامه خود به سال ۴۳۸ هجری قمری نام دیگری را نیز به این قله نسبت داده است.

لواسان، که البته امروزه حوزه‏ ای به همین نام در پهنه شرقی دماوند وجود دارد که نام لواسان نیز برگرفته از گویش مردمان گذشته همین مناطق است.

“لو” به معنای بالا رفتن و “اسان” از ریشه “سن” و “سنه” اوستایی و مترادف با واژه برخاسته است و دلیل نام‏گذاری این قله توسط مردمان ساکن در نواحی شرقی که آیینی زردشتی داشتند، محل برآمدن خورشید از پس رشته کوه‏های عظیم البرز و قله دماوند است.

“پشیان” از دیگر اسامی باستانی دماوند به شمار می‏آید که البته معنایی صحیحی برای آن در دست نیست؛ اما در فرهنگ اوستا آمده است: “در بندهشن دشت پیشیانسی آمده و موسوم به پیشین یا پشن است و دشتی بزرگ در کابلستان” و نیز بنا بر روایات “مینوی خرد” این دشت به نام‏های دیگری هچون “پیشیندس” و “پیشینسی” نیز خوانده می‏شد.

در افسانه‏ ها آمده است: “جسم گرشاسب که در حالت بی‏هوشی و تا آخر جهان به خواب رفته، در آنجا مستقر و فروهرها از آن پاسبانی می کنند تا در هزاره اوشیدرماه، وقتی ضحاک زنجیر خود گسست، گرشاسب نیز با یاری ایزدان و امشاسپندان از خواب بیدار شده و کمر به قتل ضحاک ستمگر ببندد”.

* بیکنی؛ عنوان دیگر دماوند

علاوه بر اسامی یادشده برای این قله افسانه‏ای، نام “بیکنی” یا همان کوه سنگ لاجوردی را نیز در خطاب دماوند به‏کار برده ‏اند.

این نام به کرات و در متون آشور نو و به ویژه آثار “تیگلت پیلسر سوم” و “سارگن دوم” آمده است.

این سلاطین مدعی بوده ‏اند که مادهای دوردست در کناره ‏ها، کوه بیکنی را به تصرف خود درآورده ‏اند؛ از هم‏نظران با این سلاطین آشوری می‏توان به پژوهشگرانی همچون “امستد” اشاره کرد.

http://kilannews.ir/