طراحی صنعتی با سبک های اسلیمی و ختایی

طراحی صنعتی با سبک های اسلیمی و ختایی

ختایی٬ نقوش ختایی٬ نقوش اسلیمی در طراحی صنعتی ، معماری و دکوراسیون

این مقاله از طرف اقای نریمان موسوی ارسال گردیده .

حدود سال 1387 بود. بنده در یک میهمانی بسیار حوصله بر بودم. نه می شد کتابی در دست گرفت و وسط جمعیت مطالعه کرد و نه میهمانی را ترک کرد که باعث رنجش میزبان میشد.

همینطوری نشسته بودم و زمین را نگاه می کردم. یواش یواش دقتم برای تماشای زمین بیشتر و بیشتر میشد. انگار که دارد اتفاق و فرایند جالبی رخ می دهد. همینطوری در حال تماشای فرش زیر پایم بودم. شروع کرده بودم به تعقیب نقش و نگارهای روی فرش. در آن لحظه نمی دانستم که آن مهمانی در حال شکل دادن به حداقل شش سال آتی زندگیم است. خطوط را نگاه می کردم. یکی بسیار سیال و دینامیک بود. دیگری در حالیکه مقدمه و موخره ای نداشت ولی به نحو معجزه آسایی در جایگاه خودش به زیبایی نقش آفرینی می کرد. زیبا بود. بعضی عین باد بودند و بعضی مانند آتش. این یکی دو ساعت که در مهمانی بودم برایم بسیار عجیب شده بود. باورنکردنی بود. حدود سی سال دنیایی عجیب و پرقدرت و زنده در فرش زیر پاهایم بود و من انگار تازه داشتم به آن پی می بردم. تصمیم گرفتم فردا صبح اولین کارم رفتن به بازار فرش و تماشای نقش و نگارهای آن باشد.

روز بعد در حال قدم زدن در بازار فرش و تاج آن یعنی سرای مظفریه بودم. هر کدام از فرش ها انگار دنیایی از حکایت بودند. بعضی وقتها شاید برای خود شما هم پیش آمده باشد که در مسیری قرار می گیرید و انگار که سوار موجی از اتفاقات هستید همه چیز سلسله وار به پیش می رود. دروازه سرای مظفریه چشمم به نوشته ها و تابلوهای خدمات طراحی فرش افتاد. انگار راهنمای داخل غار هستند! آنها را در پیش گرفتم. پله های کهنه را طی کرده و به مغازه طراحی با نام وفائی رسیدم. پیرمردی داخل آن در حال مطالعه کتاب آننا کارنینا بود. در را باز کرده و عرض سلام کردم.  پیرمرد کتاب را تا کرده و نگاهی به من کرد و گفت بفرمایید. همانطور سرپا شروع به شرح ماوقع مهمانی دیشب کردم. پیرمرد شریف که اسمش استاد وفائی بود درخواست کرد که درب را بسته و بنشینم. کتاب را تا کرده و روی میز گذاشت. آنچه که ذهن مرا از دیشب مشغول کرده بود را با او در میان گذاشتم. گفتم استاد رشته من طراحی صنعتی هست. احساس می کنم در طراحی فرش پتانسیل عجیبی وجود دارد که شاید اگر در طراحی صنعتی استفاده شود بشود به نتایج خیره کننده ای رسید. قبل از اینکه جمله را ادامه دهم انگار که حرف دل او را زده باشم, با دستش اشاره ای در باب تایید استنباطم کرد.

صحبتمم را قطع کردم و ایشان ادامه داد که صبح مسیر کار که می آمد یک خودروی L90 را دیده است ( آن روزها تازه به بازار آمده بود) و اینکه این خودرو چقدر از روح و ذوق هنر بدور بوده و با دیدنش دلش گرفته است و اینکه طراحی کالاهای صنعتی چقدر  بی روح دارد می شود گفت.

صحبت از سماورهای قدیمی و چرخ خیاطی های سیاه چینی (که شاید همه مان زمانی در خانه داشته ایم) کرد.

درد دلش درباره بی روح شدن طراحی های صنعتی دلیلی شد که با انرژی خاصی شروع به راهنمایی ام کرد و در ادامه بابت راهی که قرار بود در شش سال آتی هدف اصلی ام باشد از کلمات کلیدی که تا آن موقع حتی اسمش را هم نشنیده بودم مانند اسلیمی و ختایی صحبت کرد. این صحبت بسیار متاثر کننده در زندگی من حدود سه ساعت طول کشید تا وقت اذان شد و استاد قصد رفتن داشت. بمحض خروج از دفتر طراحی فرش ایشان بسمت بزرگترین کتابفروشی شهر رفته و با کلماتی که شنیده و یادداشت کرده بودم دیگر می دانستم باید به دنبال چه چیزی باشم. تمامی کتب تذهیب و طراحی فرش و حتی تاریخ فرش و .. را که در بازار بود خریداری کرده و شروع به مطالعه کردم.  مطالب و تصاویری که تقدیم می گردد نتیجه همین تحقیق این حقیر می باشد.

از زمان امپراتوری ساسانیان بعنوان پایه گذاران سبکِ تلفیقی از اسلیمی و ختایی, تاکنون بیشتر از پانزده قرن هست که این سبک ها بازیگر اول و قدرتمند طراحی در کل منطقه خاورمیانه می باشند. ولی این مساله همیشه محدود به استفاده از آن بعنوان نقش و نگار بر روی در و دیوار کاخ ها و بناهای مذهبی و نیز فرش و قالی زیر پایمان بوده است. تلاش این کانسپت آزمون پتانسیل این سبک ها برای استفاده در دنیای سه بعدی زندگی مان و در قالب کالاهای زندگی مدرن امروزی نظیر خودرو و قایق و وسایل خانگی و حتی بنای معماری می باشد. امیدوارم آورده اصلی  این تحقیق آغاز تلاش برای بازیابی و بازسازی فرهنگ مادی (Material Culture) ملتهای خاورمیانه باشد که از زمان پیدایش انقلاب صنعتی در غرب بشدت زیر سایه سبک های طراحی و زندگی غربی (که بسیار هم محترم هست) گم شده است. بسیار ضروری و شایان ذکر است که بیشک  بدون یاری و پیگیری ها و نقدها و قلم هنرمندانه همکاران طراح صنعتی عزیز این امر میسر نخواهد شد و تحقیق این حقیر هم در گوشه ای از زمان محو خواهد شد.

در جریان این پروژه دو مشکل اساسی پیش رو داشتم. مشکل اول این بود که تا آن تاریخ حتی یک آبجکت سه بعدی اسلیمی و ختایی به بازار نیامده بود. چه بصورت محصول مصرفی و چه بصورت کانسپت. بنابراین نقطه شروعی که بتوان خط را از آنجا آغاز کرد و کشید وجود نداشت. مشکل دوم درباره خود سبک ها بود که در حقیقت منطقه خاکستری بین سبک ها منطقه کوچکی نبود. در طی قرن ها و توسط طراحان مختلف ایرانی و غیر ایرانی, آیتم ها و المانهای سبک ها باهم درآمیخته بودند. بعبارت دیگر اشکال و فرم هایی هستند که نمی توان با اطمینان گفت اسلیمی هستند یا ختایی. غربی هستند یا ایرانی. ولی بهرحال همه اینها حاکی از یک خبر خوش بودند که این جزایر هنوز کشف شده نیستند و جا برای تحقیق فراوان دارند.  چلنج دیگری که در مسیر تحقیق پیش رویم بود این بود که آیا باید از سبک ها و خطوط تولیدی اش استنباط کرد (الهام گرفت) یا مستقیما و بدون هرگونه تغییر و فنی سازی از خطوط استفاده کرد؟ با وجود این محدودیت ها و تصمیماتی که باید اتخاذ میشد, پس از تعلم سبک های اسلیمی و ختایی شروع به استفاده و طراحی خطوط و نقوش آنها در پکیج ها کردم. ( کلمه پکیج را از کتاب طراحی خودرو بنام H-Point آموخته و همیشه از آن استفاده می کنم. بنوعی بعنوان اسکلت فنی آبجکت هم می توان در نظر گرفت ) .

از ابتدای تحقیق, تصمیمم طراحی یک ست بر اساس کانسپت بود و نه فقط یک نوع محصول. چرا که ست می تواند تصویرگر سبک زندگی باشد در حالیکه یک آبجکتِ تنها حتی می تواند زاییده یک تصادف باشد.

اولین طرحم درباره خودرو بود. پکیج فراری موتور عقب-وسط را با همان ابعاد و فاصله بین محورها (لی آوت فراری)  ابتدا توسط برنامه اتوکد استخراج کرده و سپس شروع به طراحی کردم. درباره پکیج, بعنوان مثال و در طی طراحی استریم لاین بیرونی خودرو,  زاویه شیشه جلو را محدود به بالای 29 درجه کردم زیرا شیب کمتر از این درجه با محدودیت های تکنولوژی امروز باعث خمش (distortion) تصویر و خطای دید برای راننده می شود. فضاهای ارگونومیکی مانند فضای بین چرخ جلو و جای پاها را بر اساس ابعاد سیستم رک اند پینیون با کمک هیدرولیکی محاسبه کردم و …

درباره استفاده مستقیم از سبک یا استفاده استنباطی (الهام گرفتن) از آن تصمیم گرفتم هر دو را به پیش ببرم. همچنانکه در تصاویر مشاهده می کنید داخل خودرو کاملا منطبق بر فرمول های اسلیمی و ختایی می باشد در حالیکه در بیرون, هم از خطوط فرمولی اصلی ( در قسمت درب صندوق عقب و درب موتور عقب) و هم از خطوط استنباطی استفاده کردم.

رینگ های خودرو از گل ختایی الهام گرفته شده است. به همین ترتیب و با همان محدودیتها و چلنجها شروع به طراحی قایق و آبجکتهای دیگر کردم که در تصاویر ارائه شده اند. تعقیب مسیر تحقیق و طراحی کانسپت, از طریق دنبال کردن استحاله فرمها و خطوط در تصاویر بهتر و گویاتر از ارائه کلمات است.

سبک جادویی اسلیمی و ختایی در نقش آفرینی طراحی صنعتی بسیار جالب و اعجاب انگیز است

تصاویری از طرح های اقای نریمان موسوی

طراحی جلو ماشین

آنچه که خود این حقیر طی این فرایند به قطعیت و قاطعیت نتیجه گیری کردم, پتانسیل بی نهایت بالای سبک های جادویی اسلیمی و ختایی در نقش آفرینی در طراحی کالاهای زندگی می باشد.

طراحی بدنه ماشین

نظم سبک, دینامیک و قدرت ایجاد شده در خطوط و نیز تنوع طرح ها و نقشها آنقدر زیاد و وسیع است که پی بردن به رموز این سبک ها تلاش و پیگیری بسیاری از طراحان صنعتی ایرانی را می طلبد.

امیدوارم منتظر این نباشیم که خارجی ها بیایند و برایمان آنچه که داریم را اکتشاف کنند. همانند آنچه که درباره اجداد و پیشینیان مان کردند و چه بسا که خیلی چیزها را نگفتند و بس هزینه هایی که در این مسیر دادیم. دست هنرمند همه تان را می بوسم.

با تشکر و احترام بیکران

نریمان موسوی

کاربرد سبک های طراحی سنتی اسلیمی و ختایی در طراحی کالاهای صنعتی

الگوهای ایرانی در طراحی خودرو

The Eslimi product Design Set ‘SIMA’ طراحی صنعتی بر اساس سبک اسلیمی و ختایی فرش تبریز

طراحی صنعتی با سبک های اسلیمی و ختایی

ادامه تصاویر در پست های بعدی

با تشکر از اقای مهندس نریمان موسوی

• ناصر تقوایی فیلمساز، نویسنده و عکاس
• هنر دکوراسیون چوبی
• شمسه
• مدرنیسم ایرانی پارادوکس است
• هنر نو، نوهنر